Tuần này, Hoa Kỳ đã có động thái tăng cường đáng kể các liên minh của mình ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương trong bối cảnh nhận thức được mối đe dọa an ninh từ Trung Quốc, bao gồm cả việc nâng cấp đáng kể bộ chỉ huy quân sự Hoa Kỳ tại Nhật Bản.
Washington và Tokyo khẳng định những thay đổi này hoàn toàn mang tính phòng thủ, nhưng vẫn còn nhiều câu hỏi về khả năng sẵn sàng chiến đấu của Hoa Kỳ và các đồng minh nếu xung đột nổ ra.
Hoa Kỳ có khoảng 55.000 quân đồn trú tại Nhật Bản, phần lớn được triển khai ở quần đảo Okinawa phía nam. Căn cứ không quân Kadena bên ngoài thủ phủ Naha của Okinawa là căn cứ không quân lớn nhất của Hoa Kỳ ở khu vực Thái Bình Dương.
Ngoại trưởng Hoa Kỳ Antony Blinken và Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ Lloyd Austin đã có cuộc hội đàm được gọi là “2+2” với những người đồng cấp Nhật Bản tại Tokyo vào ngày 28/7 và tuyên bố một sự thay đổi lớn trong quan hệ quốc phòng.
“Hoa Kỳ sẽ nâng cấp Lực lượng Hoa Kỳ tại Nhật Bản thành một trụ sở lực lượng chung với các nhiệm vụ và trách nhiệm hoạt động được mở rộng. Đây sẽ là thay đổi quan trọng nhất đối với Lực lượng Hoa Kỳ tại Nhật Bản kể từ khi thành lập và là một trong những cải thiện mạnh mẽ nhất trong quan hệ quân sự của chúng tôi với Nhật Bản trong 70 năm qua”, ông Austin nói với các phóng viên.
“Quyết định của chúng tôi theo hướng này không dựa trên bất kỳ mối đe dọa nào từ Trung Quốc. Quyết định này dựa trên mong muốn và khả năng hợp tác chặt chẽ hơn và hiệu quả hơn của chúng tôi”, ông nói.
Bộ chỉ huy quân sự được nâng cấp dự kiến sẽ do một vị tướng ba sao lãnh đạo, với khả năng một vị tướng bốn sao sẽ lãnh đạo trong tương lai.
Các nhà phân tích cho biết điều này đánh dấu một sự thay đổi sâu sắc trong cách tiếp cận của Hoa Kỳ đối với các lực lượng của mình tại Nhật Bản.
“Điều đó có nghĩa là người Mỹ nghiêm túc. Người Mỹ thực sự nghiêm túc về việc tham gia một cuộc chiến [cùng] với Nhật Bản. Chống lại ai? Tôi không biết. Bất kỳ ai muốn thay đổi nguyên trạng bằng vũ lực, chúng tôi có thể phải chiến đấu”, ông Kunihiko Miyake, chủ tịch Viện Chính sách Đối ngoại có trụ sở tại Tokyo, nói với VOA.
Động thái này được thiết kế để bổ sung cho Bộ Tư lệnh Hành quân Chung mới của Nhật Bản, dự kiến sẽ ra mắt vào tháng 3 năm 2025.
Ông Grant Newsham, một thành viên cấp cao tại Trung tâm Chính sách An ninh có trụ sở tại Washington, hoan nghênh sự thay đổi này.
“Đây là bước khởi đầu tốt đẹp… hướng tới việc đưa người Mỹ và người Nhật vào vị thế mà họ thực sự có thể cùng nhau chiến đấu”, ông nói với VOA. “Nhưng điều vẫn còn phải chờ xem — và điều này rất quan trọng — là nó sẽ có bao nhiêu thẩm quyền? Những đơn vị nào sẽ được giao cho nó? Nó sẽ có trách nhiệm gì trong trường hợp có tình huống bất trắc?”
Hoa Kỳ và Nhật Bản cũng đã nhất trí về nhiều biện pháp phòng thủ khác, bao gồm phát triển phi đạn chung và khả năng triển khai quân đội Hoa Kỳ cùng với lực lượng Nhật Bản tại các đảo xa.
Các cuộc thảo luận cũng tập trung vào cái gọi là “răn đe mở rộng” của Hoa Kỳ — liệu Washington có sẵn sàng sử dụng vũ khí hạt nhân của mình để bảo vệ Nhật Bản hay không.
Khả năng của Nhật Bản
Năm ngoái, Tokyo đã công bố kế hoạch tăng gấp đôi chi tiêu quốc phòng lên 2% tổng sản phẩm quốc nội vào năm 2027.
Ông Newsham cho biết quân đội Nhật Bản cần đầu tư rất lớn vào tuyển dụng, vũ khí và hậu cần.
“Vì vậy, có một số điều thiết thực mà Nhật Bản cần phải làm để sẵn sàng chiến đấu. Và sau đó, bạn tự hỏi, ‘Vậy thì, bạn sẽ thực sự liên kết với người Mỹ để chiến đấu như thế nào? Bạn đã lập kế hoạch và đào tạo cần thiết để có thể tham gia ngay và giải quyết một tình huống bất ngờ trong thế giới thực chưa’?” ông nói.
Có những lo ngại rằng một tình huống bất ngờ như vậy là rất nguy hiểm. Hoa Kỳ và Nhật Bản vào ngày 28/7 đã dán nhãn Trung Quốc là “thách thức chiến lược lớn nhất” mà khu vực phải đối mặt, giữa lúc Bắc Kinh tăng cường quân sự nhanh chóng ở Biển Đông đang tranh chấp và các cuộc tập trận đang diễn ra xung quanh Đài Loan.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã cam kết thống nhất hòn đảo này với Trung Quốc, và có suy đoán rằng ông đang có kế hoạch thực hiện bằng vũ lực.
‘Mạng lưới’ liên minh
Trong một khu vực bất ổn như vậy, các quan chức Hoa Kỳ cho biết Washington đang tìm cách kết nối các liên minh khu vực của mình với Hoa Kỳ và với nhau, tạo ra một khuôn khổ “mạng lưới” để bảo vệ an ninh Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.
Có những giới hạn đối với sự hợp tác như vậy, ông Miyake nói.
“Tất nhiên, chúng ta không thể có một hệ thống liên minh tập thể kiểu NATO, vì chúng ta có bối cảnh lịch sử khác. Nhưng những gì chúng ta cần có là các thỏa thuận an ninh nhiều lớp”.
Philippines đang nổi lên như một đối tác quan trọng của Hoa Kỳ trong khu vực. Khi đến thăm Manila vào ngày 30/7 cùng với ông Austin, ông Blinken đã công bố một gói viện trợ quân sự trị giá 500 triệu đô la cho Manila, mô tả đây là “khoản đầu tư một thế hệ để giúp hiện đại hóa lực lượng vũ trang và lực lượng bảo vệ bờ biển Philippines”.
Nhóm “Bộ tứ” (Quad) gồm Hoa Kỳ, Nhật Bản, Ấn Độ và Úc cung cấp một lớp an ninh khu vực khác. Các bộ trưởng ngoại giao của các quốc gia đó đã họp tại Tokyo vào ngày 29/7, một ngày sau các cuộc họp song phương Hoa Kỳ-Nhật Bản, và đưa ra tuyên bố chung kêu gọi một Thái Bình Dương “tự do và rộng mở”.
Liên minh AUKUS giữa Hoa Kỳ, Úc và Vương quốc Anh cung cấp thêm phạm vi cho sự phối hợp an ninh ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.
Nhưng các liên minh quân sự hiệu quả đòi hỏi nhiều hơn là các thỏa thuận trên giấy tờ, ông Newsham nói.
“Đối với cái gọi là mạng lưới liên minh và thỏa thuận mà người Mỹ đã cố gắng xây dựng — thì họ có thể thực hiện một hoạt động thông báo ngắn hạn trong thế giới thực với ai? Điều đó có nghĩa là nếu bạn phải ra ngoài và thực sự làm điều gì đó thực sự, như chiến đấu, thì họ có thể làm điều đó với ai? Và đó là một danh sách rất, rất ngắn. Hầu như không có ai trong số đó, ngoại trừ Hải quân Hoa Kỳ và Hải quân Nhật Bản”, ông nói.
Trung Quốc đã bị chiếu tướng?
Phát biểu với ABC News vào ngày 6 tháng 7, Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden cho biết mạng lưới liên minh mà Washington đã xây dựng ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương đang “chiếu tướng” Trung Quốc. Ông Newsham đã đặt câu hỏi về khẳng định đó.
“Hãy nhìn vào các hoạt động của Trung Quốc xung quanh Đài Loan. Những hoạt động này diễn ra không ngừng nghỉ, hầu như hàng ngày và chúng đang ngày càng tiến gần hơn đến Đài Loan. Chúng đang bao vây Đài Loan. Và bạn có thể hỏi người Đài Loan rằng họ có nghĩ rằng Trung Quốc đã bị chiếu tướng không”, ông Newsham cho biết.
“Ngoài ra, Trung Quốc và Nga đang hợp tác quân sự nhiều hơn bao giờ hết, đi vòng quanh Nhật Bản, tiến gần Alaska bằng máy bay ném bom có khả năng mang vũ khí hạt nhân. Vâng, Trung Quốc không cho thấy bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy họ đã bị chiếu tướng. Việc tăng cường quân sự của họ vẫn tiếp tục không ngừng”, ông nói.
Nhưng giá trị của các liên minh khu vực của Hoa Kỳ - đặc biệt là với Nhật Bản - không nên bị đánh giá thấp, ông Miyake nói.
“Đồng minh là những người hoặc quốc gia chiến đấu vì bạn và đổ máu vì bạn. Ai muốn chiến đấu chống lại người Mỹ vì người Trung Quốc? Tôi không biết. Ngay cả người Nga cũng không muốn làm như vậy”, ông Miyake nói.
Bắc Kinh phủ nhận rằng họ gây ra mối đe dọa đối với an ninh Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Một phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã thúc giục Hoa Kỳ và Nhật Bản từ bỏ cái mà họ gọi là “tâm lý Chiến tranh Lạnh”, đồng thời nói thêm rằng khoản viện trợ quân sự 500 triệu đô la của Hoa Kỳ cho Philippines sẽ làm gia tăng tình trạng bất ổn.
Ngày 31/7, Nga nói Hoa Kỳ và Nhật Bản dường như đang chuẩn bị “cho một cuộc xung đột vũ trang quy mô lớn ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương”. Phó phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Nga Andrei Nastasin nói với các phóng viên rằng Moscow đang tham vấn với Trung Quốc và Triều Tiên về cách ứng phó tốt nhất.
Diễn đàn