Các hoạt động hàng hải và hàng không gần đây của Trung Quốc gần Philippines, Nhật Bản và Đài Loan là một phần trong nỗ lực của Bắc Kinh nhằm đánh giá cam kết của Hoa Kỳ trong việc hỗ trợ các đồng minh ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, theo giới phân tích, và rằng hoạt động gia tăng này diễn ra khi Tokyo và Washington chuẩn bị sắp có bầu cử.
“Trung Quốc nhìn thấy cơ hội để thử thách cam kết của Hoa Kỳ đối với khu vực rộng lớn hơn. Vì vậy, họ đang gửi tín hiệu tới Washington rằng nếu họ cố gắng đầu tư nhiều hơn vào Philippines và các mối quan hệ khác ở Biển Đông, Bắc Kinh sẽ cố gắng làm phức tạp cấu trúc an ninh của họ và khả năng quản lý nhiều vấn đề cùng một lúc”, ông Stephen Nagy, chuyên gia an ninh khu vực tại Đại học Cơ đốc Quốc tế ở Nhật Bản, nói.
Các tàu cảnh sát biển Trung Quốc và Philippines đã va chạm ít nhất hai lần kể từ tháng trước gần Bãi cạn Sa Bin ở Biển Đông. Bãi cạn Sa Bin nằm trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines, hay EEZ, nhưng Bắc Kinh nói rằng rạn san hô chìm một phần này là một phần lãnh thổ của họ.
Vụ va chạm mới nhất xảy ra ngay sau buổi trưa ngày 31 tháng 8. Các video do cả đài truyền hình nhà nước Trung Quốc CCTV và lực lượng cảnh sát biển Philippines công bố cho thấy một tàu cảnh sát biển Trung Quốc đâm vào một tàu Philippines. Mỗi bên đều cáo buộc bên kia “cố ý” gây ra vụ va chạm.
Trong khi đó, Bộ Quốc phòng Nhật Bản cho biết một máy bay quân sự Trung Quốc đã vi phạm không phận của nước này lần đầu tiên vào ngày 26 tháng 8 và một tàu khảo sát của Trung Quốc đã xâm phạm vào vùng biển lãnh thổ phía tây nam của Nhật Bản vào ngày 31 tháng 8.
Tokyo đã chính thức gửi kháng thư tới Tòa đại sứ Trung Quốc tại Nhật Bản, mô tả loạt xâm phạm này là “không thể chấp nhận được”, nhưng phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Mao Ninh cho biết trong một cuộc họp báo thường kỳ vào ngày 2/9 rằng hoạt động của tàu khảo sát Trung Quốc là “hoàn toàn hợp pháp và chính đáng”.
Ngoài các khu vực gần Philippines và Nhật Bản, Trung Quốc đã triển khai ít nhất 172 máy bay quân sự và 87 tàu hải quân đến các khu vực xung quanh Đài Loan kể từ ngày 26 tháng 8. Một số chuyên gia cho biết các hoạt động phối hợp của Trung Quốc tại ba địa điểm này nhằm mục đích “trừng phạt những kẻ thù lớn tiếng nhất” ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.
“Có vẻ như Trung Quốc tin rằng họ có một lượng sức mạnh áp đảo và sự thống trị leo thang nhất định, vì vậy họ đang cố gắng lấy một số quốc gia từ chối chấp nhận sự thống trị của Trung Quốc ở nước ngoài gần họ làm ví dụ”, ông Ray Powell, giám đốc Trung tâm Đổi mới An ninh Quốc gia Gordian Knot thuộc Đại học Stanford, trả lời phỏng vấn qua điện thoại với VOA.
Cảnh báo là chưa đủ
Hoa Kỳ và các quốc gia dân chủ khác, bao gồm Nhật Bản, Úc và Liên hiệp Châu Âu, đã đưa ra tuyên bố lên án hành vi hung hăng trên biển của Trung Quốc sau vụ va chạm mới nhất giữa tàu Trung Quốc và Philippines gần bãi cạn Sa Bin. Tuy nhiên, một số chuyên gia cho rằng hành vi xâm lược dai dẳng của Bắc Kinh ở Biển Đông cho thấy những cảnh báo này là không đủ để buộc họ phải mềm mỏng hơn.
“Trong năm qua, Trung Quốc đã phớt lờ mọi cảnh báo từ Hoa Kỳ và các đồng minh và tiếp tục làm những gì họ đã làm ở Biển Đông”, ông Collin Koh, chuyên gia an ninh hàng hải tại Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam của Singapore, trả lời phỏng vấn qua điện thoại với VOA.
Hai ông Koh và Nagy đều cho rằng Hoa Kỳ và các đồng minh cần triển khai nhiều biện pháp mạnh mẽ hơn để chống lại hành động xâm lược hàng hải dai dẳng của Trung Quốc trên khắp Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Họ cho rằng những biện pháp này bao gồm tiến hành nhiều chuyến đi qua vùng biển khu vực hơn, tăng cường sự hiện diện của các tàu hải quân trong khu vực và khởi xướng tham vấn về hiệp ước phòng thủ chung giữa Hoa Kỳ và Philippines.
“Nhiều quốc gia cần tiến hành các chuyến đi quốc tế qua Eo biển Đài Loan và Biển Đông, điều chỉnh sự hiện diện của các tàu hải quân của họ ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, tăng tần suất huấn luyện chung giữa các nước Đông Nam Á và các đồng minh khác, và cân nhắc áp đặt lệnh trừng phạt đối với Trung Quốc”, ông Nagy trả lời VOA qua điện thoại.
Theo các báo cáo, hai tàu chiến của Đức, khinh hạm Baden-Württemberg và tàu tiếp tế Frankfurt am Main, đang chờ lệnh về khả năng đi qua Eo biển Đài Loan trong quá trình quá cảnh từ Hàn Quốc đến Philippines.
Kể từ đầu năm 2024, các tàu hải quân Hoa Kỳ đã thực hiện ít nhất bốn lần đi qua vùng biển quốc tế ở Eo biển Đài Loan, vùng biển rộng 180 km nằm giữa Đài Loan và tỉnh Phúc Kiến, miền nam Trung Quốc. Các tàu hải quân từ Canada và Hà Lan cũng đã đi qua eo biển này trong năm nay.
Trong những tuần gần đây, Hoa Kỳ đã tái khẳng định thiện chí hỗ trợ các nhiệm vụ tiếp tế của Philippines tới các rạn san hô đang tranh chấp ở Biển Đông trong khi triển khai các phi đạn không đối không tầm cực xa tới Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, điều mà các chuyên gia cho rằng có thể xóa bỏ lợi thế về tầm bắn trên không của Trung Quốc.
Trong khi Trung Quốc đang cố gắng thử thách quyết tâm của Washington ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương và gia tăng các hoạt động quân sự ở Tây Thái Bình Dương, một số nhà phân tích cho rằng không rõ Bắc Kinh có thể duy trì cường độ hoạt động hàng hải của mình trong bao lâu.
“[Mặc dù Trung Quốc] vẫn có thể chi nhiều tiền hơn cho quốc phòng và thúc đẩy các yêu sách hàng hải của mình, nhưng họ có thể làm được bao nhiêu trong tương lai vẫn là một câu hỏi chưa có lời giải khi nền kinh tế của họ trưởng thành và nhân khẩu học của họ gây sức ép nhiều hơn đến tăng trưởng”, ông Ian Chong, một nhà khoa học chính trị tại Đại học Quốc gia Singapore, trả lời VOA trong một phản hồi bằng văn bản.
Tuần trước, hãng thông tấn Reuters đưa tin rằng Trung Quốc đã chi 15 tỷ đô la vào năm 2023, tương đương 7% ngân sách quốc phòng, cho các hoạt động quân sự ở vùng biển ngoài khơi bờ biển phía bắc và Eo biển Đài Loan, Biển Đông và Tây Thái Bình Dương. Báo cáo cho biết dữ liệu này dựa trên nghiên cứu nội bộ chưa từng được công bố trước đây do lực lượng vũ trang Đài Loan thực hiện.
Với việc Đảng Dân chủ Tự do cầm quyền của Nhật Bản chuẩn bị bầu nhà lãnh đạo mới vào cuối tháng này và cuộc bầu cử tổng thống Hoa Kỳ đang bước vào những tuần cuối cùng, ông Powell tại Stanford dự kiến Trung Quốc sẽ duy trì mức độ hung hăng trên biển tương tự ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương trong những tháng tới.
“Nếu Trung Quốc thấy có cửa cho họ thúc đẩy các mục tiêu của họ khi các chính phủ dân chủ tập trung vào các cuộc bầu cử, họ sẽ thích tận dụng điều đó”, ông nói với VOA, đồng thời khuyến nghị cộng đồng quốc tế nên theo dõi chặt chẽ các hoạt động của Bắc Kinh ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương trong vài tháng tới.
Diễn đàn