Vào lúc chính quyền quân sự Myanmar chuẩn bị cho cuộc bầu cử năm 2025, sự chú ý đổ dồn về nước láng giềng Trung Quốc, quốc gia mà các nhà phê bình cho rằng đang gây sức ép buộc các quốc gia Đông Nam Á coi cuộc bỏ phiếu này là giải pháp cho cuộc khủng hoảng chính trị đang diễn ra ở Myanmar.
Một cuộc đảo chính quân sự ở Myanmar vào tháng 2 năm 2021 đã lật đổ chính quyền dân cử và gây ra một cuộc nội chiến khiến hàng nghìn người thiệt mạng và hàng triệu người phải di tản. Các nước láng giềng của Myanmar đã tìm kiếm giải pháp cho cuộc khủng hoảng và gần đây đã tổ chức các cuộc họp tại Bangkok, Thái Lan, để thảo luận về vấn đề này.
Trung Quốc đã tham gia một cuộc họp vào ngày 19 tháng 12 với Bangladesh, Ấn Độ, Lào và Thái Lan. Cả năm quốc gia này đều là nước láng giềng của Myanmar.
Tại cuộc họp, Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Tôn Vệ Đông đã kêu gọi đại diện của các nước láng giềng ủng hộ “hòa bình và hòa giải” của Myanmar, theo một tuyên bố của Bộ Ngoại giao Trung Quốc.
“Tất cả các bên nên tôn trọng các điều kiện quốc gia của Myanmar và ... ưu tiên sinh kế của người dân”, ông Tôn nói.
Tại cuộc họp ngày 19/12/2024, ông Than Swe, phó thủ tướng kiêm bộ trưởng ngoại giao Myanmar, đã vạch ra lộ trình bầu cử năm 2025 của chính quyền quân sự. Các nhóm đối lập, bao gồm lực lượng vũ trang dân tộc và Chính phủ Đoàn kết Dân tộc, hay NUG, một chính phủ song song được thành lập sau cuộc đảo chính năm 2021, đã bác bỏ kế hoạch này, đặt câu hỏi về tính hợp pháp của nó và liệu cuộc bầu cử có tự do và công bằng hay không.
Vào ngày 20 tháng 12, đã có một cuộc họp của tất cả đại diện của các nước ASEAN, ngoại trừ Myanmar vì những người được chính quyền quân sự bổ nhiệm thường bị cấm tham dự các cuộc họp cấp cao của khối kể từ cuộc đảo chính.
Quan chức Bộ Ngoại giao Thái Lan Bolbongse Vangphaen cho biết khối này vẫn đang chờ thông tin chi tiết về cuộc bầu cử được đề nghị, mà Trung Quốc ủng hộ.
Giới lãnh đạo quân đội Myanmar không trả lời yêu cầu bình luận của VOA về các cuộc họp ở Bangkok, những tranh cãi xung quanh cuộc bầu cử được đề nghị hoặc công tác chuẩn bị cho cuộc bỏ phiếu.
Trung Quốc duy trì mối quan hệ chặt chẽ với quân đội Myanmar và các nhóm phiến quân gần biên giới của nước này.
Trong thông điệp Giáng sinh và Năm mới gần đây, nhà lãnh đạo chính quyền quân sự Myanmar, Min Aung Hlaing, đã nhắc lại và tái khẳng định cam kết của chính phủ trong việc “tăng cường hệ thống dân chủ đa đảng và quay trở lại con đường dân chủ đúng đắn”.
VOA đã yêu cầu Tòa đại sứ Trung Quốc tại Myanmar bình luận về sự ủng hộ của Trung Quốc đối với cuộc bầu cử ở Myanmar nhưng chưa nhận được phản hồi. Tuy nhiên, nhân chuyến thăm của Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị tới thủ đô Naypyidaw vào giữa tháng 8, Bắc Kinh đã kêu gọi một “cuộc bầu cử toàn diện”, theo tờ Global New Light of Myanmar do nhà nước điều hành.
Những người hoài nghi cho rằng bất kỳ cuộc bầu cử nào do chính quyền quân sự tiến hành cũng chỉ dẫn đến một nền hòa bình hời hợt, phớt lờ những bất bình về chính trị và sắc tộc kéo dài hàng thập niên.
Ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc
Các chuyên gia nói với VOA rằng Bắc Kinh đang thúc giục các thành viên ASEAN tăng cường giao tiếp với quân đội Myanmar.
Theo ông Jason Tower của Viện Hòa bình Hoa Kỳ, Trung Quốc đang gây sức ép lên các nước láng giềng Đông Nam Á chấp nhận cuộc bầu cử của chính quyền quân sự là một giải pháp nhanh chóng.
Ông Tower nói: “Theo quan điểm của Trung Quốc, nếu ASEAN đưa chế độ này trở lại và có các tương tác cấp cao hơn, thì điều đó hợp pháp hóa những gì Trung Quốc đang làm”.
Chuyên gia về Myanmar Htet Min Lwin của Đại học York tại Canada cho biết Bắc Kinh thích tận dụng ảnh hưởng của mình hơn là sự can thiệp của phương Tây.
“Nếu nghị quyết được thông qua tại ASEAN, nơi Trung Quốc có ảnh hưởng đáng kể, Bắc Kinh có thể sẽ tiếp tục thúc đẩy con đường do ASEAN dẫn đầu”, ông nói với VOA.
Ông Sai Kyi Zin Soe, một nhà phân tích chính trị Myanmar tại khu vực, đồng ý.
“Một số quốc gia thành viên ASEAN sẽ không thể vượt qua ảnh hưởng của Trung Quốc, về mặt kinh tế hoặc an ninh”, ông nói. “Quyền lực của Trung Quốc không dừng lại ở ASEAN; nó còn mở rộng sang các nhóm trong nước, bao gồm các nhóm vũ trang sắc tộc ở Myanmar, hiện đang kiểm soát hầu hết các khu vực biên giới với Trung Quốc và theo truyền thống có mối quan hệ chặt chẽ với Trung Quốc.
Trong khi đó, ông Tower không thấy “kế hoạch khả thi” nào cho một giải pháp chính trị và cho biết Bắc Kinh coi các tướng lĩnh Myanmar là “hoàn toàn bị dồn vào chân tường” và sẵn sàng cho “những nhượng bộ đáng kể” vốn có thể gây nguy hiểm cho chủ quyền, bao gồm cả việc cho phép quân đội Trung Quốc bảo vệ các khoản đầu tư.
Ông Tower nói “Trung Quốc đã ép buộc hai tổ chức vũ trang dân tộc miền bắc đàm phán với chế độ”. “Ảnh hưởng của Trung Quốc tiếp tục gia tăng, và [Bắc Kinh] đang gây ảnh hưởng đó lên các quốc gia khác trong khu vực, cố gắng khiến các quốc gia đó đi theo”.
Ông cảnh báo chính quyền quân sự “phá sản khi nói đến một giải pháp thực sự”, thay vào đó dựa vào “các cuộc không kích, cưỡng bức nhập ngũ và một cuộc bầu cử giả hiệu để hợp pháp hóa nhà lãnh đạo chính quyền quân sự Min Aung Hlaing.”
Ông Tower dự đoán ASEAN cuối cùng sẽ nhận ra sự suy yếu dần mòn của quân đội Myanmar.
Tổn thất ngày càng tăng trên chiến trường
Đợt vận động bầu cử của chính quyền quân sự do Trung Quốc hậu thuẫn diễn ra trong bối cảnh một loạt thất bại.
“Quân đội đang mất dần vị thế với tốc độ đáng báo động và đang tuyệt vọng”, ông Tower nói.
Ông Tower tin rằng sau khi hai bộ chỉ huy khu vực lớn sụp đổ, quân đội suy yếu của Myanmar không còn lựa chọn nào khác ngoài việc trao một phần chủ quyền của mình cho Trung Quốc.
“Họ đang đưa ra những nhượng bộ lớn”, ông nói, trích dẫn công ty an ninh liên doanh do Trung Quốc đề nghị. “Đối với Trung Quốc, điều này biến Myanmar thành nơi thử nghiệm cho Sáng kiến An ninh Toàn cầu và các cách tiếp cận mới để bảo vệ lợi ích vượt ra ngoài biên giới của mình”.
Vào tháng 10, Quân đội Liên minh Dân chủ Quốc gia Myanmar, hay nhóm Kokang, một phần của Liên minh Ba Anh em cùng với Quân đội Giải phóng Quốc gia Ta’ang và Quân đội Arakan, đã chiếm được thành phố Lashio ở phía bắc bang Shan.
Lashio được coi là chiến lược đối với Hành lang Kinh tế Trung Quốc-Myanmar, đánh dấu lần đầu tiên trong lịch sử hiện đại của Myanmar, một bộ chỉ huy khu vực rơi vào tay quân nổi dậy.
Vào ngày 20 tháng 12, Quân đội Arakan đã chiếm giữ bộ chỉ huy khu vực phía tây của chính quyền quân sự tại bang Rakhine, một khu vực giàu khí đốt tự nhiên bao gồm các dự án lớn của Trung Quốc. Video trên mạng xã hội cho thấy quân đội chính quyền quân sự đầu hàng. Ông Tower nói đây là “sự xấu hổ của một đội quân”.
“Điểm mấu chốt là sự tuyệt vọng ngày càng tăng”, ông Tower cho biết và nói thêm rằng điều này giải thích tại sao quân đội Myanmar lại nhượng lại chủ quyền cho Trung Quốc, bao gồm cả khả năng triển khai quân đội an ninh tư nhân Trung Quốc tại bang Rakhine.
Mối quan ngại về ‘hòa bình tiêu cực’
Các nhà phân tích cho biết một cuộc bầu cử mà không có đối thoại thực sự sẽ dẫn đến một lệnh ngừng bắn mong manh.
“Tất cả các nước láng giềng, bao gồm cả Trung Quốc, không thể hiểu rằng mỗi nhóm dân tộc ở Myanmar đều có quyền tự chủ và quyền cai trị riêng”, ông Htet Min Lwin cho biết.
Ông Sai Kyi Zin Soe lưu ý, trích dẫn dữ liệu của Ngân hàng Thế giới và Liên hiệp quốc, rằng 42 triệu trong số 53 triệu người dân Myanmar hiện đang sống trong cảnh nghèo đói.
Ông cho biết cuộc khủng hoảng nhân đạo có thể thúc đẩy nhiều nhóm vũ trang tạm dừng giao tranh nhưng không nhất thiết giải quyết được xung đột.
“Nếu cộng đồng quốc tế thúc đẩy họ, chiến tranh có thể dừng lại và cuộc bầu cử sẽ diễn ra”, ông Sai Kyi Zin Soe nói. “Tuy nhiên, về lâu dài, đây sẽ không phải là giải pháp có lợi cho Myanmar. Cần phải hiểu rằng sẽ chỉ có hòa bình tiêu cực mà thôi”.
Ông Tower nói với VOA rằng có thể có nhiều cơ hội trong năm nay để ASEAN mở rộng vai trò của mình, nhưng sự tham gia của Trung Quốc, đặc biệt là ở các khu vực biên giới, có thể làm lu mờ điều đó.
“Nếu các quốc gia khác không lưu ý cẩn thận đến sự can thiệp của Trung Quốc”, ông nói, “phản ứng ở Myanmar sẽ nghiêng nhiều hơn về hướng mà Bắc Kinh đang hướng tới”.
Diễn đàn