Nền kinh tế Nga tỏ ra kiên cường một cách bất ngờ khi đối mặt với các biện pháp trừng phạt cứng rắn của phương Tây vào năm ngoái, nhưng việc quay trở lại mức thịnh vượng trước chiến tranh có thể còn xa do chi tiêu chính phủ hướng vào quân đội nhiều hơn.
Thậm chí dự báo nội bộ ngay sau khi Moscow đưa quân vào Ukraine một năm trước đã dự đoán nền kinh tế sẽ suy giảm hơn 10% vào năm 2022, vượt xa mức sụt giảm sau khi Liên Xô sụp đổ và trong cuộc khủng hoảng tài chính năm 1998. Nhưng ước tính đầu tiên của cơ quan thống kê Rosstat cho thấy mức giảm khiêm tốn hơn là 2,1% vào năm ngoái.
“Nền kinh tế và hệ thống quản trị của Nga đã chứng tỏ là mạnh hơn nhiều so với những gì phương Tây nghĩ,” Tổng thống Vladimir Putin nói với giới tinh hoa chính trị, quân sự và kinh doanh của Nga trong tuần này. “Tính toán của họ đã không thành hiện thực.”
Giá xuất khẩu năng lượng cao của nước này đã giúp giảm bớt tác động từ các biện pháp trừng phạt nhằm cô lập Nga về kinh tế, trong khi các biện pháp kiểm soát vốn đã khiến đồng rúp mạnh lên mức cao nhất trong 7 năm. Nhập khẩu sụt giảm dẫn đến thặng dư tài khoản vãng lai kỷ lục.
Ngân hàng trung ương, do Elvira Nabiullina đứng đầu, đã giữ vững tay lái mặc dù mất quyền truy cập vào dự trữ quốc tế trị giá khoảng 300 tỷ đô la.
Tuy nhiên, các nhà phân tích vẫn nhìn thấy chi phí đáng kể và lâu dài từ cái mà Moscow gọi là “chiến dịch quân sự đặc biệt” ở Ukraine. Trước khi xung đột bắt đầu, chính phủ đã dự báo tăng trưởng kinh tế 3% vào năm ngoái.
Ông Grigory Zhirnov, nhà phân tích của kênh My Investments Telegram, nói: “Việc nền kinh tế khiến mọi người ngạc nhiên vào năm ngoái chắc chắn là một yếu tố tích cực.” “Tuy nhiên, tốt hơn là so sánh động lực tương đối với những gì nó sẽ xảy ra nếu xu hướng trước đó tiếp tục."
Ông Zhirnov cho biết nền kinh tế sẽ không lấy lại được quy mô như năm 2021 cho đến năm 2025, “và mức GDP lẽ ra đã có thể đạt được nếu không có cuộc khủng hoảng năm ngoái sẽ khó đạt được trong 10 năm tới.”
Moscow đang tìm kiếm các thị trường mới ở châu Á để xuất khẩu dầu khí, huyết mạch của nền kinh tế, đồng thời duy trì nguồn cung hàng tiêu dùng thông qua kế hoạch nhập khẩu bí mật. Tuy nhiên, Nga ngày càng tránh xa các thị trường phương Tây vốn đã giúp thúc đẩy tăng trưởng hậu Xô Viết và đang hướng nội.
Ông Putin nói nỗ lực “phi đô la hóa” có nghĩa là đồng rúp đã tăng gấp đôi tỷ trọng của nó trong thanh toán quốc tế của Nga. Trong khi đó, các ngân hàng đang tìm kiếm các phương tiện trong nước để phục hồi lợi nhuận.
Ông Putin kêu gọi giới kinh doanh ưu tú đầu tư vào Nga.
‘Súng không phải bơ’
Ông cũng tranh luận về sự phát triển bền vững trong nước và một nền kinh tế tự cung tự cấp, nhắc lại lời chỉ trích nhắm vào các nhà lãnh đạo Liên Xô quá tập trung vào chi tiêu quân sự mà bỏ qua phúc lợi của người dân.
“Có một câu nói: ‘Súng không phải bơ’,” ông Putin nói. “Bảo vệ Tổ quốc đương nhiên là ưu tiên quan trọng nhất, nhưng khi giải quyết các nhiệm vụ chiến lược trên lĩnh vực này, chúng ta không được lặp lại những sai lầm trong quá khứ, không được phá hoại nền kinh tế của chính mình”.
Tuy nhiên, Nga đang tăng cường chi tiêu quân sự và việc chuyển hướng nguồn quỹ dành cho các bệnh viện và trường học cuối cùng sẽ cản trở sự phát triển của cơ sở hạ tầng kinh tế dân sự.
Chi tiêu gia tăng và doanh thu sụt giảm đã dẫn đến thâm hụt ngân sách 25 tỷ đô la trong tháng 1, trong khi thặng dư tài khoản vãng lai giảm hơn một nửa so với một năm trước đó.
Giá dầu cao thường sẽ giúp bổ sung Quỹ Tài sản Quốc gia NWF dự trữ, nhưng với việc xuất khẩu dầu hiện đang chịu lệnh cấm vận và giá trần, Nga hiện đang bán đồng nhân dân tệ của Trung Quốc từ NWF để bù đắp thâm hụt.
Trong khi bộ tài chính đã cam kết thâm hụt sẽ không vượt khỏi tầm kiểm soát, việc dùng quỹ có nguy cơ làm giảm khả năng chi tiêu trong tương lai của Moscow và gây ra rủi ro lạm phát.
Ngân hàng trung ương, phân tích về sức khỏe kinh tế của Nga luôn bi quan hơn ông Putin, đã cảnh báo rằng thâm hụt ngân sách gia tăng là lạm phát và cho biết nhiều khả năng họ sẽ tăng lãi suất từ 7,5% trong năm nay hơn là cắt giảm.
Ông Oleg Vyugin, một quan chức kinh tế kỳ cựu, nói rằng việc đạt được mục tiêu doanh thu từ dầu khí năm nay đang ngày càng trở nên khó khăn.
Để đáp ứng các kế hoạch ngân sách, Nga sẽ phải tăng gấp đôi chi tiêu theo kế hoạch của NWF, có nguy cơ lạm phát cao hơn buộc ngân hàng trung ương phải tăng chi phí đi vay.
Ông Vyugin viết: “Việc thi hành một ngân sách như vậy là con đường dẫn đến sự xói mòn dần dần sự ổn định tài chính và làm giảm thêm tiền lương thực tế của người dân.”
Thu nhập khả dụng thực tế đã giảm 1% vào năm ngoái, khiến người Nga tiết kiệm nhiều hơn và chi tiêu ít hơn. Doanh số bán lẻ giảm 6,7%.
Xu hướng tiết kiệm mạnh mẽ hơn của người Nga là dấu hiệu của sự không chắc chắn về kinh tế, bà Alexandra Prokopenko, một nhà phân tích độc lập và là cựu cố vấn của ngân hàng trung ương nói.
Bà Prokopenko cho biết giới lãnh đạo tài chính của Nga đã quen với việc điều hướng các cuộc khủng hoảng. Các quan chức tương tự đã nắm quyền kể từ cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008, dẫn dắt đất nước vượt qua mối quan hệ ngày càng xấu đi với phương Tây.
“Chúng tôi có thể nói chắc chắn rằng tình hình không phải là đen trắng. Ông Putin có thể tự hào về ‘Pháo đài nước Nga’ mà giới lãnh đạo tài chính của ông ấy đã xây dựng cho ông ấy,” bà nói. “Nhưng nó được xây dựng với cái giá đắt đỏ.”