Trung Quốc là một trong những chủ đề quốc tế được thảo luận nhiều nhất trong chiến dịch tranh cử tổng thống Hoa Kỳ.
VOA đã trao đổi với ông Rick Waters, cựu giám đốc Văn phòng Điều phối Trung Quốc tại Bộ Ngoại giao và phó Phụ tá ngoại trưởng phụ trách Trung Quốc và Đài Loan, về chính sách của chính quyền Biden liên quan tới Trung Quốc.
Ông Waters đã chia sẻ về kinh nghiệm của mình khi làm việc với các đối tác Trung Quốc và cách ông nghĩ rằng Phó Tổng thống Kamala Harris hoặc cựu Tổng thống Donald Trump sẽ xử lý Trung Quốc như thế nào nếu đắc cử.
VOA: Ông đánh giá thế nào về tiến triển trong quan hệ Hoa Kỳ-Trung Quốc sau cuộc gặp giữa Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại California vào năm ngoái, và ông có thấy những kết quả thực sự, có ý nghĩa nào từ cuộc gặp này không?
Rick Waters: Tôi nghĩ chúng ta phải xem hội nghị thượng đỉnh Woodside này là đỉnh cao của một số sự việc đã xảy ra trong chính quyền.
Đầu tiên là trong giai đoạn đầu, ông Biden tập trung vào việc xây dựng lại sức mạnh trong nước của Hoa Kỳ và tái tạo quan hệ đối tác và liên minh trên toàn cầu, và sau đó từ vị thế đó, đối phó với Trung Quốc từ vị thế có sức mạnh tương đối. Vì vậy, trong giai đoạn hai năm đầu tiên đó, theo một số cách, có thể nói, mối quan hệ Hoa Kỳ - Trung Quốc không phải là ưu tiên. Nó quan trọng, nhưng nó được quản lý phần lớn thông qua ngoại giao cấp lãnh đạo, mà trong cấu hình chính trị hiện tại của Trung Quốc, đây là kênh quan trọng nhất.
Và sau đó, chúng ta biết những gì đã xảy ra vào năm 2022, hoàn cảnh xung quanh chuyến thăm của cựu Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi [đến Đài Loan] đã dẫn đến một vòng xoáy đi xuống, và ông Biden và ông Tập đã thực hiện nỗ lực ban đầu để ổn định mối quan hệ diễn ra tại hội nghị thượng đỉnh của họ ở Bali, nhưng chỉ kéo dài được vài tháng, và sau đó, các khinh khí cầu do thám lại khiến mọi thứ trở nên tồi tệ một lần nữa.
Vì vậy, tôi nghĩ rằng những gì chúng ta có bây giờ là một nền tảng ổn định hơn một chút được xây dựng xung quanh các kênh cấp lãnh đạo, một vài khu vực khiêm tốn nơi có một số công việc chung đang được tiến hành và một mạng lưới các kênh cấp cao, có thẩm quyền ở cấp Nội các, bao gồm cả ông Jake Sullivan, những người cố gắng quản lý xung đột và cạnh tranh trong phạm vi, trong các rào cản, để tránh kịch bản về vòng xoáy đi xuống không thể giảm thiểu mà chúng ta đã thấy vào năm 2022.
VOA: Ông có nghĩ rằng một cuộc xâm lược Đài Loan của Trung Quốc là điều không thể tránh khỏi hay Hoa Kỳ nên làm gì để ngăn chặn cuộc xâm lược đó?
Waters: Vâng, không có gì là không thể tránh khỏi, nhưng tôi nghĩ rằng chúng ta nên bắt đầu khi xem xét vấn đề Đài Loan bằng cách thừa nhận rằng Hoa Kỳ và Trung Quốc đã có quan điểm khác nhau về vấn đề này lâu hơn cả thời gian bạn và tôi còn sống, và điều đó không dẫn đến chiến tranh. Vì vậy, trong khi không bên nào hoàn toàn hài lòng với vấn đề này, Trung Quốc phản đối việc Hoa Kỳ chuyển giao vũ khí cho Đài Loan, gần đây nhất là phản đối nỗ lực hiện đại hóa đặc biệt Quân đội Giải phóng Nhân dân và lời lẽ ngụ ý rằng giới lãnh đạo có cảm giác cấp bách hơn về vấn đề này.
Tôi không nghĩ rằng xung đột là điều không thể tránh khỏi, và tôi nghĩ rằng cốt lõi của lợi ích của Hoa Kỳ là hòa bình và ổn định. Đó là những gì neo giữ sự thịnh vượng ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương trong vài thập niên qua. Khả năng thương mại, giao thương, giao lưu giữa nhân dân với nhân dân diễn ra trong khu vực để phát triển mạnh mẽ trong một môi trường không có chiến tranh.
Và vì vậy, tôi nghĩ nếu chúng ta lấy đó làm điểm khởi đầu, tôi không nghĩ rằng xung đột là điều không thể tránh khỏi, nhưng tôi nghĩ rằng Hoa Kỳ và Đài Loan tập trung rất nhiều vào câu hỏi làm thế nào để đảm bảo rằng giới lãnh đạo ở Bắc Kinh không bao giờ tin rằng họ có một lựa chọn quân sự khả thi và một cái giá phải trả có thể chấp nhận được. Và nếu điều kiện đó được duy trì, thì tôi nghĩ rằng các nhà ngoại giao và các kênh hiện có giữa các bên sẽ phải xử lý vấn đề này một cách cẩn thận.
VOA: Trong sự nghiệp của ông với tư cách là một nhà ngoại giao Hoa Kỳ, ông có kinh nghiệm gì khi đối phó với các đối tác Trung Quốc? Một số khía cạnh hoặc khoảnh khắc nổi bật và đầy thách thức nhất để lại ấn tượng cho ông là gì?
Waters: Tôi may mắn được làm việc với các nhà ngoại giao Trung Quốc trong gần 30 năm. Và tôi sẽ nói rằng bất kể bạn nghĩ gì về chính sách hay hệ thống chính trị của Trung Quốc, họ thực sự có một đội ngũ ngoại giao rất chuyên nghiệp. Họ có những người rất tài năng trong hệ thống. Tôi nghĩ rằng điều đã thay đổi trong vài thập niên qua là hệ thống này có kỷ luật hơn nhiều. Vì vậy, rất khó, đặc biệt là trong các cuộc họp chính thức, để các nhà ngoại giao Trung Quốc đi quá xa khỏi ranh giới đã thiết lập.
Vì vậy, tôi không nghĩ rằng chúng ta nên hiểu sai về trình độ tài năng trong hệ thống khi chúng ta xem xét nó thông qua các ràng buộc về mặt cấu trúc của nó. Nhưng tôi nghĩ rằng khi chính sách đối ngoại chung của Trung Quốc trở nên quyết đoán hơn, như bạn biết đấy, giới lãnh đạo đã nói về việc Trung Quốc đóng vai trò lớn hơn trên trường quốc tế. Nó đã trải qua những giai đoạn mà chủ nghĩa ngoại giao chiến lang, sự thay đổi giọng điệu từ bục phát biểu, đã mô tả một kỷ nguyên ngoại giao Trung Quốc khác so với những gì chúng ta đã thấy trước đây.
Nhưng tôi thực sự nghĩ rằng, theo một số cách, có rất nhiều người trong hệ thống hiểu được bản chất phản tác dụng của những chiến thuật đó, và tôi đã thấy một chút hiệu chỉnh chiến thuật trong những năm gần đây về cách họ thể hiện quan điểm chính sách đối ngoại của mình một cách công khai.
VOA: Trong mùa bầu cử này, chính sách Trung Quốc của chính quyền Biden thường bị chiến dịch của Đảng Cộng hòa chỉ trích là quá yếu. Ông nghĩ gì về điều đó?
Waters: Chúng ta đang trong một chiến dịch tranh cử, vì vậy rõ ràng là bạn sẽ không bao giờ nghe thấy ai đó nói rằng chính sách của ai đó quá cứng rắn. Tôi nghĩ rằng thực tế trung thực là cuộc bầu cử này không thực sự, theo quan điểm của tôi, là về Trung Quốc. Đó là về các vấn đề khác. Trung Quốc hiện diện, nhưng nếu bạn xem xét mức độ xuất hiện của nó trong các bài phát biểu tại các đại hội của Đảng Cộng hòa và Dân chủ, thì có những vấn đề liên quan đến Trung Quốc rất quan trọng, nhưng tôi nghĩ chúng ta phải duy trì quan điểm đó.
Thứ hai, tôi nghĩ rằng các vấn đề quan trọng nhất đối với cử tri tập trung vào thương mại và nhận thức về sự bất công thương mại, thiếu sự hỗ tương, và vấn đề fentanyl vốn trong nhiều năm là vấn đề có mối quan hệ trực tiếp với các nhà sản xuất các hóa chất tiền thân này ở Trung Quốc, vì vậy tôi nghĩ những vấn đề đó có ảnh hưởng ở mức độ nhỏ, nhưng chúng không phải là trọng tâm đối với cử tri Hoa Kỳ, đặc biệt là ở các tiểu bang dao động sẽ quyết định cuộc bầu cử này.
VOA: Đối với những người quan sát ở Trung Quốc đang theo dõi cuộc bầu cử này, chính sách Trung Quốc của bà Harris sẽ khác với chính sách của Tổng thống Biden như thế nào và điều gì đang chờ đợi Trung Quốc nếu ông Trump giành lại quyền lực?
Waters: Tôi nghĩ việc này diễn ra ở Trung Quốc như thế nào là một câu chuyện rất khác. Nhưng tôi nghĩ những gì chúng ta phải nói vào thời điểm này là chúng ta đang ở giữa một chiến dịch. Vì vậy, để công bằng với cả hai ứng cử viên, điều chúng ta nên đánh giá là, sau khi họ thành lập Nội các vào mùa xuân tới, họ sẽ chuyển các lập trường chính trị thành chính sách mới như thế nào? Tôi nghĩ nhóm của bà Harris đã bày tỏ quan điểm chung rằng chính sách của bà sẽ phù hợp với chính sách của ông Biden. Nhóm của ông Trump và chính Tổng thống Trump đã nói về các khía cạnh của mối quan hệ, đặc biệt là thương mại, nơi họ cảm thấy mọi thứ đang mất cân bằng.
VOA: Ông Biden và ông Tập có thể sẽ gặp nhau và ngồi lại với nhau vào cuối năm nay. Vậy, triển vọng và kỳ vọng cho cuộc gặp này là gì?
Waters: Đây sẽ là thời điểm quan trọng, bởi vì cuộc gặp này — sẽ diễn ra bên lề hội nghị thượng đỉnh G20 [Nhóm 20 nền kinh tế lớn nhất] tại Brazil [ngày 18-19 tháng 11] hoặc hội nghị thượng đỉnh APEC [Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương] tại Lima, Peru [ngày 10-16 tháng 11], tùy thuộc vào địa điểm diễn ra — những cuộc gặp bên lề hội nghị thượng đỉnh này có ý nghĩa quan trọng trong quá trình chuyển giao quyền lực tổng thống. Tôi nghĩ họ có thể sử dụng cơ hội này để giúp tạo cầu nối giữa hai chính quyền. Sẽ dễ dàng hơn nếu đó là quá trình chuyển giao từ ông Biden sang bà Harris, bởi vì đảng Dân chủ sang đảng Dân chủ có nhiều khả năng thảo luận về cách thức hoạt động của quá trình chuyển giao này. Nhưng nếu là, bạn biết đấy, từ ông Biden sang ông Trump, tôi vẫn nghĩ rằng có hậu quả.
Tổng thống Biden có thể đưa ra lời khuyên của mình về cách tránh quay lại các sự kiện năm 2022 [và] cách họ có thể suy ngẫm về những bài học đã đạt được kể từ Hội nghị thượng đỉnh Woodside [California] [vào tháng 11 năm 2023]. Và tôi nghĩ rằng bạn có thể tham gia với kỳ vọng khá khiêm tốn.