Lãnh đạo VN và những thách thức trước mắt - Phỏng vấn 1 chuyên gia về ĐNA (P2)

VOA: Thưa ông, có người cho rằng trong cuộc tranh chấp biển đảo với Trung Quốc, phản ứng của Việt Nam không nhất quán, lúc thì Việt Nam tuyên bố nhất quyết bảo vệ chủ quyền dựa trên luật quốc tế, rằng Việt Nam mưu tìm một giải pháp đa phương, thế rồi Tổng Bí Thư Nguyễn Phú Trọng sang Trung Quốc ký thỏa thuận với Bắc Kinh về các nguyên tắc cơ bản chỉ đạo giải quyết các vấn đề trên biển, được họ diễn giải rằng Hà nội đã thỏa thuận giải quyết vấn đề song phương. Thưa, ông có nghĩ là trong nội bộ giới lãnh đạo Việt Nam, có một sự giằng co nào đó giữa các nhân vật bảo thủ và cấp tiến, khi nói tới các quan hệ với Trung Quốc?

Ông Bower: “Tôi nghĩ rằng Việt Nam có một sự hiểu biết sâu sắc và nhạy bén về quan hệ giữa họ với Trung Quốc. Vì thế mà có lối tiếp cận kiểu “2 hướng”, hay “hai chức năng song song”. Lối tiếp cận đó là có lẽ chiến lược cần thiết để có thể duy trì hướng đi của Việt Nam. Tôi cũng tin rằng Đảng Cộng Sản Việt Nam có quan hệ rất mật thiết và trực tiếp với Đảng Cộng sản Trung Quốc dựa trên ý thức hệ cộng sản – ở mức độ nào đó. Có lẽ đó là liên kết gắn bó nhất với Trung Quốc, tuy nhiên không một ai ở Việt Nam quên lịch sử lâu dài với nước láng giềng phía Bắc, và dân chúng sẽ không hài lòng với một đảng hay một tập đoàn lãnh đạo được coi là tìm cách xoa dịu hay tuân phục Trung Quốc. Tôi nghĩ rằng Việt Nam ở trong vị thế rất khó xử khi nói tới Trung Quốc, và có lẽ tình huống này có thể giải thích phần nào những thông điệp không nhất quán, đến từ các bộ phận khác nhau trong chính phủ.”

VOA: Thưa, ông nhận định như thế nào về Thủ tướng Việt Nam? Ông Nguyễn Tấn Dũng có phải là một nhà cải cách hay một nhân vật bảo thủ xã hội, hay một nhà cải cách bị buộc phải làm việc trong các giới hạn đặt ra bởi thành phần cực kỳ bảo thủ trong Đảng Cộng Sản Việt Nam?

Ông Bower: “Tôi tin rằng câu trả lời cho câu hỏi của cô là “Đúng” và “Đúng”. Ông Dũng là một nhà cải cách về phương diện kinh tế, ông đã cố gắng giúp Việt Nam tăng khả năng cạnh tranh. Tôi biết điều đó qua kinh nghiệm làm việc trực tiếp với ông trong nhiều năm qua. Việt Nam đã đạt những bước tiến vĩ đại trong nỗ lực nâng cao tính cạnh tranh. Nhưng mặt khác, tôi nghĩ rằng Đảng Cộng Sản Việt Nam và cấu trúc đảng vẫn nắm chặt quyền kiểm soát xã hội, nên không dễ để ông Thủ tướng tiến tới cải cách chính trị và xã hội như đã làm trong lĩnh vực kinh tế, vốn được coi là một vấn đề thực tiễn, và có lẽ như bước đầu có thể dẫn tới cải cách chính trị và xã hội trong tương lai. Về cá nhân ông Nguyễn Tấn Dũng, giờ ông đã được chọn để giữ chức Thủ tướng thêm một nhiệm kỳ nữa, chúng ta sẽ thấy rõ hơn trong thời gian tới dựa trên các kết quả đạt được. Ông đã được ủy quyền, hãy chờ xem ông sử dụng quyền lực ấy như thế nào.”

VOA: Thưa, có tin đồn... hay đúng hơn, có người hy vọng rằng Chủ tịch nước Trương Tấn Sang có thể trở thành một Gorbachev của Việt Nam, ông có nghe về tin đồn ấy không, và liệu trong hàng ngũ lãnh đạo chóp bu ở Việt Nam, có nhà dân chủ nào đang ẩn mình chờ thời không?

Ông Bower: “Lẽ dĩ nhiên tôi cũng đã nghe tin đồn này. Tôi nghĩ về cơ bản, giới lãnh đạo Việt Nam đã chứng tỏ, bằng hành động của họ trong thập niên qua, rằng họ rất là thực tiễn, và không còn tranh luận về sự kiện Việt Nam đã có những bước tiến lớn về mặt phát triển kinh tế, về ngoại giao, về chính sách đối ngoại, và ngay cả một số cởi mở chính trị, nhiều người không nhận ra điều đó, nhưng Đảng Cộng Sản đã nhượng một số quyền hạn lại cho quốc hội. Họ đã đổi cách bầu chọn lãnh đạo trong Ban Chấp hành Trung ương, chẳng hạn. Theo tôi, chúng ta có thể lập luận rằng trên thực tế Đảng Cộng Sản Việt Nam trong thập niên qua đã trở nên “dân chủ hơn” về cách chọn lãnh đạo, tôi tin rằng xu hướng đó có thể tiếp tục trong thời gian tới. Nhìn quanh vùng Đông Nam Á, tôi tin rằng những xã hội nơi kinh tế phát triển đưa đến sự hình thành một giai cấp trung lưu, thì thành phần này sẽ đòi hỏi nhiều hơn nơi nhà nước, họ muốn có tiếng nói lớn hơn. Điều đó cũng đúng đối với Việt Nam. Chúng ta đã thấy nhiều trường hợp, một số người đã phản ứng mạnh với chính quyền, nhà nước đã nhượng bộ đôi chút và cho phép họ bày tỏ ý kiến ở một chừng mực nào đó, tôi tin rằng đây là một xu hướng có thể tiếp tục trong thập niên tới. Biết đâu, đây có thể là một sự tiến hóa độc đáo của Việt Nam.”

VOA: Thưa bất chấp xu hướng cởi mở hơn như ông vừa nói, ngay trong lúc chúng ta đang nói chuyện với nhau đây, hàng chục nhà hoạt động, nhà báo, blogger, những người tranh đấu bênh vực nhân quyền, các luật sư tiếng tăm, tín đồ Công giáo, Phật giáo vv... đang bị giam cầm, hoặc bị sách nhiễu... Xin ông cho ý kiến về tình hình nhân quyền tại Việt Nam?

Ông Bower: “Cô rất có lý khi đặt ra vấn đề, tôi nghĩ về mặt này, còn rất nhiều điều cần phải làm và Việt Nam chắc chắn chưa tiến tới chỗ mà người dân mong muốn khi nói tới nhân quyền và tự do tôn giáo. Nhưng phải nói rằng so với cách đây 10 năm, tôi thấy có một số tiến bộ về mặt này. Tôi tin và tôi hy vọng rằng Việt Nam sẽ tiếp tục đạt tiến bộ trong lĩnh vực này. Đây có lẽ là yếu tố gây nhiều khó khăn nhất trong quan hệ Mỹ-Việt bởi vì rõ ràng là có những vấn đề, và chúng cần được giải quyết.”

VOA: Thưa ông, vấn đề nhân quyền tác động tới mức độ nào tới các quan hệ giữa Việt Nam với các đối tác chủ yếu như Hoa Kỳ, Liên hiệp Châu Âu?

Ông Bower: “Như cô biết, nhiều tù nhân chính trị còn bị giam cầm, những người tranh đấu để được tự do thờ phượng và hành đạo cũng bị cầm giữ. Đứng từ quan điểm chính sách Hoa Kỳ, mục tiêu là nhấn mạnh lập trường của Washington đối với vấn đề nhân quyền, tiếp tục thảo luận với các đối tác Việt Nam và thuyết phục họ rằêng cải cách trong lĩnh vực này là điều tốt cho Việt Nam và cho nhân dân Việt Nam, và cũng tốt cho quan hệ Việt-Mỹ. Tôi tin rằng một quan hệ sâu rộng, trưởng thành giữa Hoa Kỳ và Việt Nam sẽ không đầy đủ nếu không có cuộc thảo luận nghiêm túc về các vấn đề đó. Đây cũng là một vấn đề khó giải quyết, bởi vì các nước khác nhau, các xã hội khác nhau đôi khi có định nghĩa khác biệt về thế nào là tự do, tuy vậy có một số giá trị phổ quát mà Hoa Kỳ sẽ không ngừng cổ vũ và hối thúc, bởi vì chúng ta mong muốn mọi người đều được tự do và đối xử công bằng, được tham gia các sinh hoạt xã hội, bởi vậy mà chúng ta vẫn tìm cách thuyết phục những người bạn của chúng ta ở Việt Nam, trong tinh thần tương kính, kêu gọi họ nên cứu xét phương cách để cho phép những người bất đồng chính kiến hay theo một tôn giáo khác, có một chỗ đứng trong xã hội. Vâng, hãy còn nhiều quan tâm sâu sắc về vấn đề nhân quyền và Việt Nam, nhưng đã có một vài tiến bộ, vì Việt Nam bây giờ sẵn sàng thảo luận vấn đề này, trước đây thì không tài nào có một cuộc thảo luận như thế, giờ thì hai bên đã mở thảo luận...”

VOA: Vâng, hai bên đã mở đối thoại nhưng trong cuộc đối thoại nhân quyền mới nhất, Việt Nam đã phái một nhân vật ít ai biết đến, Vụ Trưởng Hoàng Chí Trung, tới Washington để thảo luận với Phó Trợ lý Ngoại trưởng Hoa Kỳ Michael Posner. Quyết định đó nói lên điều gì về lập trường của Hà nội về vấn đề nhân quyền?

Ông Bower: “Trong 25 năm làm việc tại Đông Nam Á, tôi học được một điều, đó là không nên cho rằng một nhân vật nào đó là không quan trọng, đôi khi chính những người đó lại là nhân vật quan trọng nhất đấy! Tôi nghĩ rằng chúng ta chớ nên kết luận quá vội, mà hãy tập trung làm sao để Việt Nam nhận định khách quan hơn về thành tích nhân quyền của mình, và nếu chúng ta thấy Việt Nam có những bước thụt lùi trong lĩnh vực này, hoặc không có thái độ nghiêm túc, thì họ phải biết rằng vấn đề này sau rốt sẽ phương hại tới quan hệ song phương.”

VOA: Xin cáo lỗi về sự thiếu hiểu biết của tôi. Thưa ông, ngoài vấn đề nhân quyền, Việt Nam còn phải đối mặt với những thách thức nào khác trong năm tới?

Ông Bower: “Tôi nghĩ Việt Nam sẽ phải đương đầu với thách thức lớn liên quan tới vấn đề quản trị kinh tế vĩ mô. Mức lạm phát trong thời gian qua cực kỳ cao, gây sức ép đối với tiền đồng. Việt Nam phải thực hiện những cải cách và phát triển kinh tế theo đà nhanh tối đa mới có thể bắt kịp và cạnh tranh với các nước láng giềng.

VOA: Thưa ông, Việt Nam có lẽ là quốc gia kém phát triển nhất tham gia Hiệp định Đối tác Xuyên Thái bình dương (TPP). Theo ông, động lực nào khiến Việt Nam quyết định tham gia TPP, và liệu đây là một cơ hội hay là một thách thức đối với Việt Nam?

Ông Bower: “Tôi nghĩ rằng quyết định gia nhập TPP chứng minh 2 điều, thứ nhất là quyết tâm của Việt Nam sẽ cải cách kinh tế và cam kết của Việt Nam muốn tham gia các hiệp định thương mại khu vực, đó là điều khôn ngoan, để buộc guồng máy hành chánh và tư pháp phải thay đổi và thích nghi với tình hình để có thể tăng tính cạnh tranh của Việt Nam. Thứ nhì, Việt Nam xét họ phải nắm lấy cơ hội này vì những lý do địa-chiến lược liên quan tới Trung Quốc. Việt Nam lo lắng về nỗ lực do Trung Quốc dẫn đầu nhằm hội nhập các nền kinh tế Á Châu trong khuôn khổ tổ chức ASEAN Cộng 3, tức là ASEAN với Trung Quốc, Nhật bản và Nam Triều Tiên. Từ quan điểm của Hà nội, nếu Trung Quốc lãnh đạo nỗ lực hội nhập các nền kinh tế Á Châu thì Trung Quốc có thể ra những quy định để phát triển kinh tế, dần dà dẫn tới tình trạng Bắc Kinh sử dụng lợi thế này làm đòn bẫy để đẩy mạnh nghị trình chính trị và chủ quyền của họ, kể cả trong Biển Nam Trung Hoa.”

VOA: Thưa ông, một thách thức lớn khác là nạn tham nhũng. Việt Nam bị liệt vào hạng các nước tham nhũng tràn làn, liệu có cách nào để đối phó và kiềm chế phần nào tệ nạn đó không?

Ông Bower: “Tham nhũng là một vấn đề thực thụ. Tham nhũng xảy ra ở mọi xã hội, nhưng nạn tham nhũng ở Việt Nam và tình trạng thiếu minh bạch đã bị Tổ chức Minh Bạch Quốc tế đánh giá thấp, so với các quốc gia khác. Cách duy nhất để giải quyết vấn nạn này là thảo luận về vấn đề và tìm cách cải cách. Việt Nam phải cho phép truyền thông và những người chứng kiến hành động tham nhũng xảy ra nói lên những gì trông thấy. Tham nhũng là một vấn đề rất lớn đối với Việt Nam và giới đầu tư muốn làm ăn tại Việt Nam.”

VOA: Câu hỏi cuối, thưa ông, trong tư cách Chủ tịch Hội đồng Tư Vấn của Thủ Tướng Việt Nam, ông có lời khuyên nào cho Việt Nam tại thời điểm này?

Ông Bower: “Lời khuyến của tôi rất đơn giản: xin quý vị giải quyết nạn tham nhũng, và hãy minh bạch hóa tiến trình làm quy định, hãy tạo điều kiện để giới đầu tư tới bàn luận với quý vị về những quy định đang được đề nghị, hãy cho phép họ đóng góp ý kiến. Rõ rệt Việt Nam sẽ phục vụ các lợi ích của Việt Nam, nhưng hãy cho phép giới đầu tư có tiếng nói trong tiến trình làm quyết định. Nếu các công ty được phép hoạt động có lời trên thị trường Việt Nam, nếu một số nhà đầu tư thành công tại đây thì nhiều nhà đầu tư khác sẽ theo chân họ sang Việt Nam làm ăn. Thứ Ba, chúng tôi muốn khuyến khích Việt Nam tập trung thực hiện hai mục tiêu trong nội bộ, đó là tiếp tục đầu tư vào giáo dục và xây dựng cấu trúc hạ tầng. Cấu trúc hạ tầng của Việt Nam không đủ tiêu chuẩn, nước này không thể cạnh tranh với các nước trong khu vực. Bên cạnh đó, phải giải quyết tệ nạn tham nhũng và minh bạch hóa các quy định.”

‘Câu chuyện Việt Nam’ do Hoài Hương phụ trách đến đây đã kết thúc. Mời quý vị đón nghe Câu Chuyện Việt Nam phát thanh vào lúc 10 giờ tối thứ Bảy mỗi tuần. Quý vị có thể bình luận về đề tài hôm nay, đóng góp ý kiến về các đề tài trong chuyên mục này, đọc những tin mới nhất, xem phóng sự video và trao đổi với các độc giả khác trên trang web www.voatiengviet.com hoặc trên các trang mạng xã hội Facebook, Twitter và Yahoo 360 plus. Hoài Hương xin cám ơn sự theo dõi của quý thính giả và xin hẹn gặp lại quý vị trong chương trình tuần sau.