Sau khi ông Donald Trump lần đầu tiên vào Toà Bạch Ốc cách đây tám năm, các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã phản ứng dữ dội với mức thuế quan và lời lẽ gay gắt của ông, dẫn đến một cuộc chiến thương mại khiến mối quan hệ giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới xuống mức thấp nhất trong nhiều năm.
Lần này, Bắc Kinh đã chuẩn bị cho sự trở lại của ông Trump bằng cách thắt chặt mối quan hệ với các đồng minh, thúc đẩy sự tự lực trong công nghệ và dành tiền để hỗ trợ nền kinh tế hiện đang dễ bị tổn thương hơn trước các mức thuế quan mới mà ông Trump đe dọa.
Mặc dù một số động thái trả đũa có thể là không thể tránh khỏi, nhưng Trung Quốc sẽ tập trung vào việc khai thác các rạn nứt giữa Hoa Kỳ và các đồng minh, các chuyên gia cho biết, và đặt mục tiêu hạ nhiệt để giúp đạt được một thỏa thuận sớm nhằm giảm bớt tác động từ xung đột thương mại.
Ông Zhao Minghao, chuyên gia về quan hệ quốc tế tại Đại học Phục Đán ở Thượng Hải cho biết Trung Quốc có thể sẽ không lặp lại chiến thuật từ nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên của ông Trump khi Bắc Kinh phản ứng rất mạnh mẽ trước các động thái về thuế quan của ông Trump.
Ông chỉ ra thông điệp của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình gửi cho ông Trump từ ngày 7/11, trong đó ông Tập kêu gọi “hợp tác” chứ không phải “đối đầu”, nhấn mạnh mối quan hệ “ổn định, lành mạnh và bền vững” giữa hai siêu cường.
“Ông Trump không phải là người xa lạ với Bắc Kinh vào thời điểm này”, ông Zhao nói với Reuters. “Bắc Kinh sẽ phản ứng một cách thận trọng và nỗ lực giao tiếp với nhóm của ông Trump”.
Mặc dù các công ty công nghệ khổng lồ của Trung Quốc hiện ít phụ thuộc hơn nhiều vào hàng nhập khẩu của Hoa Kỳ, nền kinh tế Trung Quốc - bị ảnh hưởng bởi cuộc khủng hoảng bất động sản lớn và gánh trên vai khoản nợ không bền vững - đang ở vị thế yếu hơn so với năm 2016, đang vật lộn để đạt được mức tăng trưởng 5% so với mức 6,7% lúc đó.
Tệ hơn nữa, ông Trump đã cam kết chấm dứt quy chế tối huệ quốc của Trung Quốc và áp thuế đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc hơn 60% - cao hơn nhiều so với mức áp dụng trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông.
Ông Zhao của đại học Phục Đán nói Bắc Kinh đã tính toán kịch bản này nhưng dự kiến mức thuế sẽ thấp hơn mức đã cam kết trong chiến dịch tranh cử vì “điều đó sẽ đẩy lạm phát ở Hoa Kỳ lên cao đáng kể”.
Tuy nhiên, chỉ riêng mối đe dọa đó đã khiến các nhà sản xuất tại quốc gia xuất khẩu lớn nhất thế giới lo lắng vì Trung Quốc bán hàng hóa trị giá hơn 400 tỷ đô la một năm cho Hoa Kỳ và hàng trăm tỷ đô la nữa cho các bộ phận sản phẩm mà người Mỹ mua ở nơi khác.
Ông Li Mingjiang, một học giả tại Trường Nghiên cứu Quốc tế Rajaratnam ở Singapore, cho biết kết quả là nền kinh tế Trung Quốc có thể cần nhiều biện pháp kích thích hơn mức 1,4 nghìn tỷ đô la dự kiến vào ngày 8/11.
“Đây sẽ là một đòn giáng rất nghiêm trọng vào thương mại quốc tế của Trung Quốc, ảnh hưởng đến việc làm và doanh thu của chính phủ”, ông Li nói. “Trung Quốc có thể sẽ phải đưa ra một gói kích thích lớn hơn nhiều trong nước”.
Chiến dịch ve vãn
Để thúc đẩy thương mại toàn cầu, Trung Quốc đã tiến hành một chiến dịch ngoại giao, củng cố các liên minh, hàn gắn rạn nứt với kẻ thù và tiếp tục các cuộc đàm phán khó khăn với Liên hiệp châu Âu, ngay cả sau khi khối này áp dụng mức thuế quan cứng rắn đối với xe điện của Trung Quốc.
Tháng trước, Trung Quốc đã chấm dứt tình trạng đối đầu quân sự kéo dài bốn năm với Ấn Độ trên biên giới tranh chấp của họ; vào tháng 8, nước này đã giải quyết được cuộc tranh cãi kéo dài hai năm với Nhật Bản về việc xả nước phóng xạ từ nhà máy điện hạt nhân Fukushima; và Thủ tướng Lý Cường đã đến thăm Úc vào tháng 6 — chuyến đi đầu tiên như vậy trong bảy năm.
Cũng trong tháng trước, cả ông Tập và ông Lý đều tham dự các hội nghị thượng đỉnh riêng biệt của BRICS — hiện chiếm 35% nền kinh tế toàn cầu — và Tổ chức Hợp tác Thượng Hải gồm 10 quốc gia, khi Trung Quốc tăng cường quan hệ với Nam Bán cầu.
“Chính quyền Trump đầu tiên không tỏ ra quan tâm nhiều đến việc tham gia mạnh mẽ vào Châu Phi, Châu Mỹ Latin và Đông Nam Á, điều này đã mang lại cho Trung Quốc nhiều quyền tự do hoạt động tại các thị trường này mà phần lớn là không bị cạnh tranh”, ông Eric Olander, tổng biên tập của Dự án Trung Quốc-Nam Bán cầu cho biết.
Tại châu Âu, căng thẳng thương mại với Trung Quốc có thể được cân bằng bởi những lo ngại về vai trò có thể giảm sút của ông Trump trong cuộc chiến tranh Ukraine và các chính sách kinh tế của ông, tạo ra cơ hội cho Bắc Kinh, một số chuyên gia nói.
“Trung Quốc sẽ tiếp tục tiếp cận người châu Âu, người Anh, người Úc và thậm chí cả người Nhật, không chỉ để cố gắng gây chia rẽ giữa Hoa Kỳ và các quốc gia ở phía bắc”, ông Jean-Pierre Cabestan, một chuyên gia tại Đại học Baptist của Hong Kong, cho biết.
“Nhưng cũng là một phần trong sứ mệnh tái cân bằng thương mại đối ngoại có lợi cho Nam bán cầu”, ông nói.
Câu chuyện công nghệ
Trong cuộc chiến thương mại đầu tiên, ông Trump đã cấm xuất khẩu công nghệ cao sang Trung Quốc và chế tài các công ty bao gồm nhà sản xuất chip lớn nhất Trung Quốc SMIC, thúc đẩy lĩnh vực công nghệ của nước này tập trung vào trong nước và tự cung tự cấp.
Ông Winston Ma, cựu giám đốc điều hành của Tập đoàn đầu tư Trung Quốc (CIC), quỹ đầu tư quốc gia của Trung Quốc, cho biết động lực chính cho sự thay đổi này là lệnh cấm bán linh kiện cho công ty viễn thông Trung Quốc ZTE của ông Trump vào năm 2018.
Điều đó “thực sự đáng sợ đối với Trung Quốc, vì vậy họ bắt đầu chuẩn bị. Đó là khởi đầu của kiểu tư duy phòng thủ đó”, ông Ma nói thêm.
Ngay sau đó, ông Tập Cận Bình đã thúc giục đất nước tăng cường tự lực trong khoa học và công nghệ, thúc đẩy Trung Quốc xây dựng các ngành công nghiệp quan trọng bao gồm AI và không gian.
Kết quả: Tám năm trước, Trung Quốc chỉ có bốn dự án mua sắm của chính phủ trị giá hơn 1,4 triệu đô la, thay thế phần cứng và phần mềm nước ngoài bằng các giải pháp thay thế trong nước. Dữ liệu cho thấy con số đó đã tăng vọt lên 169 dự án như vậy trong năm nay.
Bất chấp những bước tiến này, các nhà sản xuất chip “chắc chắn cảm thấy sự thắt chặt — các công ty Trung Quốc này không thể cung cấp cho khách hàng toàn cầu và không thể tiếp cận các loại chip mới nhất”, ông Ma cho biết.
Bà Nazak Nikakhtar, một quan chức Bộ Thương mại dưới thời ông Trump, người biết các cố vấn của ông, nói bà dự kiến ông Trump sẽ “hung hăng hơn nhiều về các chính sách kiểm soát xuất khẩu đối với Trung Quốc”.
Bà dự đoán “một sự mở rộng đáng kể của danh sách thực thể”, hạn chế xuất khẩu cho những công ty trong danh sách để nắm bắt các chi nhánh và đối tác kinh doanh của các công ty niêm yết.
Ông Ma, cựu giám đốc điều hành của CIC, cho biết các hạn chế sẽ có tác động trong một thời gian khi Hoa Kỳ mở rộng chế độ chế tài đối với các nhà cung cấp ở nước ngoài.
“Tôi nghĩ câu kết thúc ở đây là những năm tới sẽ là thời kỳ quan trọng nhất đối với sự cạnh tranh công nghệ giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc.”
Diễn đàn