Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama tuyên bố thỏa thuận khung về hạt nhân đạt được tuần trước với Iran tiêu biểu cho một cơ hội 'ngàn năm có một' để đem lại đôi chút ổn định cho Trung Đông – một sự ổn định sẽ tốt cho cả Israel lẫn các quốc gia khác. Tuy nhiên, một số đại biểu Quốc hội Hoa Kỳ vẫn không tin tưởng và một nhà lập pháp chính của Hoa Kỳ dự định xúc tiến dự luật yêu cầu Tổng thống Obama xuất trình mọi thỏa thuận chung quyết ra Quốc hội để tranh luận và biểu quyết. Thông tín viên VOA Victor Beattie tường thuật.
Phát biểu với báo The New York Times hôm qua, ông Obama nói ông sẽ coi như là một thất bại cơ bản trong nhiệm kỳ của ông, nếu trong khi ông tại chức hoặc vì hậu quả công việc ông đã làm, Israel trở nên dễ bị tổn hại hơn. Ông nói đó sẽ không những là một thất bại về mặt sách lược mà còn là một thất bại về mặt đạo dức.
Thông điệp cho nhân dân Israel
Được hỏi ông muốn chuyển đi một thông điệp gì cho nhân dân Israel về thỏa thuận, tổng thống nói mặc dù có quyền quan ngại về Iran, họ cũng nên quan ngại về việc Iran không có khả năng thủ đắc vũ khí hạt nhân. Ông cho rằng không có chọn lựa nào để bảo đảm điều đó không xảy ra tốt hơn so với thỏa thuận khung đã đạt được ở Thụy Sĩ. Khung này là một cái sườn sẽ được sử dụng trong những cuộc thương nghị sau này về một thỏa thuận chung quyết vào cuối tháng 6.
Tổng thống Obama nói: “Iran sẽ không có một vũ khí hạt nhân khi tôi còn tại chức.” Nhưng ông cũng bày tỏ hy vọng sự sắp xếp ngoại giao này có thể “khơi mào cho một kỷ nguyên mới trong quan hệ giữa Hoa Kỳ và Iran” và một kỷ nguyên mới trong quan hệ của Tehran với các nước láng giềng.
Phát biểu trong chương trình Meet the Press của đài truyền hình NBC, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu gọi thỏa thuận khung là một “thỏa thuận xấu” dành cho Iran “một con đường tự do đi tới một quả bom”.
“Nó để lại cho quốc gia khủng bố vượt trội nhất trong thời đại của chúng ta một cơ sở hạ tầng hạt nhân rộng lớn. Hãy nhớ rằng không có một máy ly tâm nào bị phá hủy. Hàng ngàn máy ly tâm sẽ được để yên làm công tác xay uranium. Không có một cơ sở hạt nhân nào kể cả các cơ sở ngầm dưới đất, bị đóng cửa. Đây là một thỏa thuận để lại cho Iran khả năng chế tạo chất liệu cho nhiều, rất nhiều quả bom hạt nhân. Thỏa thuận này có tác dụng như thế qua việc bãi bỏ mọi biện pháp chế tài gần như trước tiên. Vì thế mà Iran sẽ có hàng tỷ đôla đổ vào các ngân quỹ không phải dành cho trường học, hay bệnh viện, hay đường sá, mà là để củng cố cho bộ máy khủng bố trên toàn thế giới và bộ máy quân sự, đang bận rộng chinh phục Trung Đông, vào ngay lúc này.”
Ông Netanyahu nói đây không phải là một vấn đề đảng phái, nó là một vấn đề thế giới bởi vì tất cả mọi người sẽ bị đe dọa bởi một Iran có vũ trang hạt nhân.
Hạn chế nghiêm ngặt
Bộ trưởng Năng lượng Hoa Kỳ Ernest Moniz, người tham gia các cuộc thương nghị, nói thỏa thuạn sẽ đem lại cho cộng dồng quốc tế một sự thừa nhận “gần như tức thời” mọi mưu toan của Iran nhằm tránh né thỏa thuận. Ông Moniz gọi đây là một thỏa thuận dài hạn.
“Không có hoàng hôn. Sẽ có rất nhiều giai đoạn khởi đầu bằng những hạn chế cực kỳ gắt gao về chương trình của Iran. Hy vọng là họ sẽ tuân thủ lâu dài, và xây dựng lòng tin. Nhưng, chúng ta có những hạn chế trong 10 năm, 15 năm, 25 năm và chúng ta có những hạn chế vĩnh viễn. Do đó, đây là một chương trình dài hạn, chứ không phải một thứ sẽ mai một trong vài năm.”
Ông Moniz nói thỏa thuận đòi hỏi sự tiếp cận chưa từng có từ trước đến nay với chương trình hạt nhân của Iran, không những ở các địa điểm được công bố, mà còn với bất cứ khía cạnh bí mật nào của cơ sở hạ tầng.
Nhiều ẩn số
Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Thượng viện Hoa Kỳ, ông Bob Corker, đại diện tiểu bang Tennessee nói nhiều chi tiết trong bản thỏa thuận chưa được biết khiến khó mà xác định được đây là một thỏa thuận tốt hay xấu. Ông nói dường như có những sự bất nhất về cách thức các biện pháp chế tài sẽ được nới lỏng. Ông cũng muốn biết làm cách nào những cuộc thanh sát bất ngờ sẽ được tiến hành đối với các khía cạnh bí mật của chương trình hạt nhân Iran, cũng như các tầm vóc quân sự của chương trình. Nghị sĩ Corker lập luận:
“Một lần nữa, tôi sẵn sàng. Tôi biết sẽ có nhiều chi tiết được thảo luận trong những tháng sắp tới. Đó là lý do vì sao, nhân danh dân chúng Hoa Kỳ, Quốc hội cần phải đóng một vai trò. Những gì người dân Mỹ có thể không biết được ngay lúc này là sẽ có mọi hình thức thêm thắt bí mật mang tính cách rất quan trọng. Họ đề ra các chi tiết về mức độ sự kiện này sẽ diễn ra. Và dó là lý do vì sao Quốc hội cần phải đóng vai trò đúng đắn trong việc phê chuẩn việc này trước khi nới lỏng những biện pháp chế tài theo yêu cầu của quốc hội mà chúng ta đã áp dụng.”
Ông Corker nói ủy ban của ông sẽ xúc tiến các kế hoạch biểu quyết vào ngày 14 tháng này vể dự luật yêu cầu tổng thống đệ trình một thỏa thuận chung quyết ra trước Quốc hội để tranh luận và biểu quyết. Việc này sẽ ngăn ông Obama đình chỉ các biện pháp chế tài trong thời gian 60 ngày quốc hội xét duyệt. Tuy nhiên, ông thừa nhận rằng ông không chắc có hội đủ được con số 67 phiếu trong viện 100 ghế này để vượt qua một sự phủ quyết của tổng thống hay không.
