‘Hành tinh của chúng ta đang nghẹt thở vì nhựa’

Thế giới thải ra 57 triệu tấn ô nhiễm nhựa mỗi năm và phát tán từ các đại dương sâu nhất, các đỉnh núi cao nhất, tới tận bên trong cơ thể con người, theo một nghiên cứu mới.

Nghiên cứu này cũng cho biết hơn hai phần ba trong số đó đến từ Nam bán cầu.

Theo các nhà nghiên cứu tại Đại học Leeds ở Vương quốc Anh, lượng ô nhiễm mỗi năm đủ để lấp đầy Công viên Trung tâm của Thành phố New York bằng rác thải nhựa cao ngang Tòa nhà Empire State. Họ đã kiểm tra rác thải được tạo ra ở cấp địa phương tại hơn 50.000 thành phố và thị trấn trên khắp thế giới cho một nghiên cứu trên tạp chí Nature số ra ngày 4/9.

Nghiên cứu này đã kiểm tra nhựa thải ra môi trường ngoài trời, không phải nhựa thải ra bãi rác hoặc được đốt đúng cách. Các tác giả của nghiên cứu cho biết đối với 15% dân số thế giới, chính phủ không thu gom và xử lý rác thải — một lý do lớn khiến Đông Nam Á và Tiểu vùng Sahara châu Phi thải ra nhiều rác thải nhựa nhất. Nghiên cứu cho biết con số này bao gồm 255 triệu người ở Ấn Độ.

Tác giả nghiên cứu Costas Velis, một giáo sư về kỹ thuật môi trường tại Leeds, cho biết Lagos của Nigeria là thành phố thải ra nhiều rác thải nhựa nhất trong số các thành phố. Các thành phố gây ô nhiễm nhựa lớn khác là New Delhi của Ấn Độ, Luanda của Angola; Karachi của Pakistan và Al Qahirah của Ai Cập.

Ấn Độ dẫn đầu thế giới về lượng rác thải nhựa, sản xuất 10,2 triệu tấn mỗi năm, cao gấp đôi so với các quốc gia gây ô nhiễm lớn tiếp theo là Nigeria và Indonesia. ÔngVelis cho biết Trung Quốc, thường bị chỉ trích vì ô nhiễm, đứng thứ tư nhưng đang có những bước tiến to lớn trong việc giảm thiểu rác thải. Các quốc gia gây ô nhiễm nhựa hàng đầu khác là Pakistan, Bangladesh, Nga và Brazil. Theo dữ liệu của nghiên cứu, tám quốc gia này chịu trách nhiệm cho hơn một nửa lượng rác thải nhựa trên toàn cầu.

Theo nghiên cứu, Hoa Kỳ xếp thứ 90 về ô nhiễm nhựa với hơn 52.500 tấn và Vương quốc Anh xếp thứ 135 với gần 5.100 tấn.

Vào năm 2022, hầu hết các quốc gia trên thế giới đã đồng ý ký kết hiệp ước ràng buộc pháp lý đầu tiên về ô nhiễm nhựa, bao gồm cả ô nhiễm đại dương. Các cuộc đàm phán hiệp ước cuối cùng diễn ra tại Hàn Quốc vào tháng 11.

Nghiên cứu đã sử dụng trí tuệ nhân tạo để tập trung vào các loại nhựa bị đốt không đúng cách — chiếm khoảng 57% ô nhiễm — hoặc chỉ bị đổ bỏ. Trong cả hai trường hợp, vi nhựa cực nhỏ, hay còn gọi là nanoplastic, là thứ biến vấn đề từ sự khó chịu về mặt thị giác tại các bãi biển và vấn đề về sinh vật biển thành mối đe dọa đối với sức khỏe con người, ông Velis cho biết.

Một số nghiên cứu trong năm nay đã xem xét mức độ phổ biến của vi nhựa trong nước uống và trong mô của con người, chẳng hạn như tim, não và tinh hoàn, trong khi các bác sĩ và các nhà khoa học vẫn chưa chắc chắn về ý nghĩa của nó về mối đe dọa đối với sức khỏe con người.

Ông Velis nói: “Quả bom hẹn giờ lớn của vi nhựa chính là những vi nhựa này chủ yếu được thải ra ở Nam bán cầu”. “Chúng ta đã có một vấn đề phát tán rất lớn. Chúng ở những nơi xa xôi nhất ... đỉnh Everest, trong Rãnh Mariana ở đại dương, trong những gì chúng ta hít thở, trong những gì chúng ta ăn và những gì chúng ta uống”.

Ông gọi đó là “vấn đề của mọi người” và là vấn đề sẽ ám ảnh các thế hệ tương lai.

Ông Velis cho biết: “Chúng ta không nên đổ lỗi, bất kỳ lỗi lầm nào, cho Nam bán cầu”. “Và chúng ta không nên tự khen ngợi mình về những gì chúng ta làm ở Bắc bán cầu theo bất kỳ cách nào”.

Ông Velis nói, đó chỉ là sự thiếu hụt nguồn lực và khả năng của chính phủ trong việc cung cấp các dịch vụ cần thiết cho người dân.

Các chuyên gia bên ngoài lo ngại rằng việc nghiên cứu tập trung vào ô nhiễm, thay vì sản xuất nói chung, sẽ khiến ngành công nghiệp nhựa thoát khỏi rắc rối. Sản xuất nhựa thải ra một lượng lớn khí nhà kính góp phần gây ra biến đổi khí hậu.

“Những người này đã định nghĩa ô nhiễm nhựa theo cách hẹp hơn nhiều, thực sự chỉ là nhựa vĩ mô được thải ra môi trường sau khi người tiêu dùng tiêu thụ, và điều này có nguy cơ khiến chúng ta mất tập trung vào thượng nguồn và nói rằng, giờ thì tất cả những gì chúng ta cần làm là quản lý chất thải tốt hơn”, ông Neil Tangri, giám đốc khoa học và chính sách cấp cao tại GAIA, một mạng lưới toàn cầu gồm các tổ chức vận động cho các sáng kiến không rác thải và công lý môi trường, cho biết. “Điều này là cần thiết nhưng không phải là toàn bộ câu chuyện”.

Bà Theresa Karlsson, cố vấn khoa học và kỹ thuật của Mạng lưới loại bỏ chất ô nhiễm quốc tế, một liên minh khác của các nhóm vận động về các vấn đề môi trường, sức khỏe và chất thải, gọi khối lượng ô nhiễm được xác định bởi nghiên cứu là “báo động” và cho biết nó cho thấy lượng nhựa được sản xuất ngày nay là “không thể kiểm soát được”.

Nhưng bà cho biết nghiên cứu này bỏ qua tầm quan trọng của hoạt động buôn bán rác thải nhựa toàn cầu mà các nước giàu chuyển sang các nước nghèo. Nghiên cứu cho biết hoạt động buôn bán rác thải nhựa đang giảm, với việc Trung Quốc cấm nhập khẩu rác thải. Nhưng bà Karlsson nói hoạt động buôn bán rác thải nói chung thực sự đang tăng và có khả năng nhựa cũng tăng theo. Bà trích dẫn lượng rác thải xuất khẩu của EU tăng từ 110.000 tấn vào năm 2004 lên 1,4 triệu tấn vào năm 2021.

Ông Velis cho biết lượng rác thải nhựa được buôn bán là nhỏ. Bà Kara Lavender Law, một giáo sư hải dương học tại Hiệp hội Giáo dục Biển, người không tham gia vào nghiên cứu này, đồng ý, dựa trên xu hướng rác thải nhựa của Hoa Kỳ. Bà cho biết đây là một trong những nghiên cứu toàn diện hơn về rác thải nhựa.

Các quan chức trong ngành nhựa đã ca ngợi nghiên cứu này.

“Nghiên cứu này nhấn mạnh rằng rác thải nhựa không được thu gom và quản lý là tác nhân lớn nhất gây ra ô nhiễm nhựa và việc ưu tiên quản lý rác thải đầy đủ là rất quan trọng để chấm dứt ô nhiễm nhựa”, ông Chris Jahn, thư ký hội đồng của Hội đồng quốc tế về các hiệp hội hóa chất, cho biết trong một tuyên bố. Trong các cuộc đàm phán hiệp ước, ngành công nghiệp phản đối việc giới hạn sản xuất nhựa.

Liên hiệp quốc dự đoán rằng sản lượng nhựa có khả năng tăng từ khoảng 440 triệu tấn một năm lên hơn 1.200 triệu tấn, nói rằng “hành tinh của chúng ta đang nghẹt thở vì nhựa”.