Chuyến đi Việt Nam của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ sẽ được thực hiện tiếp theo sau một loạt diễn tiến đánh dấu kỷ niệm 15 năm hai nước thiết lập quan hệ ngoại giao, các diễn tiến ấy gồm các cuộc diễn tập quân sự chung, chuyến đi thăm của một tàu hải quân Mỹ đến Việt Nam, và chuyến đi Hawaii của Bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam Phùng Quang Thanh.
Để chuẩn bị cho chuyến đi của Bộ trưởng Gates, Phó Trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng Robert Scher đã đến Hà nội hồi tháng 8, để theo lời ông, tham gia các cuộc thảo luận đầu tiên giữa các giới chức làm chính sách tại Bộ Quốc phòng hai bên.
Ông Scher nói các cuộc thảo luận này đã xác định 4 lĩnh vực chủ yếu cho hợp tác quân sự: đó là gìn giữ hòa bình, tìm và cứu nạn, cứu trợ thiên tai, và an ninh biển.
Tùy viên báo chí của Ngũ giác Đài Geoff Morrell nói rằng tại Hà nội, Bộ trưởng Gates sẽ đề cập đến tất cả các đề tài vừa nêu với các giới chức nước chủ nhà, cũng như đến nỗ lực hỗn hợp để lập “bản báo cáo đầy đủ nhất có thể về các quân nhân Mỹ mất tích trong cuộc chiến tranh Việt Nam”.
Ông Morrrell mô tả Việt Nam là một đối tác “thân cận“ và “hàng đầu“ của Hoa Kỳ tại Đông Nam Á. Ông nói:
“Sự kiện Việt Nam nay đã trở thành một trong các đối tác hàng đầu của chúng ta trong khu vực, phản ánh con đường dài mà hai nước đã đi qua trong 15 năm từ khi quan hệ Việt-Mỹ được bình thường hóa.”
Nhiều vấn đề cấp bách hơn cũng sẽ được nêu lên trong các cuộc thảo luận sắp tới, như đã xảy ra trong chuyến đi của ông Robert Scher. Những vấn đề ấy gồm có các cuộc tranh chấp lãnh thổ tại vùng Biển Đông, và ảnh hưởng đang tăng của Trung Quốc trong khu vực, giữa lúc Bắc Kinh tiếp tục mỗi năm tăng gấp đôi ngân sách quốc phòng của họ.
Về vấn đề này, ông Scher nói: “Chúng ta phải nhìn việc Trung Quốc hiện đại hóa quân đội như một phần nằm trong xu hướng chung, trong bối cảnh có rất nhiều kế hoạch hiện đại hóa quân đội trên khắp khu vực. Không thể tách riêng hành động của Trung Quốc, mà phải đặt nó trong bối cảnh chung. Hơn nữa, chúng ta không nên chỉ xét tới các khả năng quân sự mà thôi. Mà phải xem thực sự họ làm như thế để làm gì.”
Trong thời gian ở Hà nội, dự kiến Bộ trưởng Robert Gates sẽ gặp vị tương nhiệm Trung Quốc trong buổi họp đầu tiên của hai nhân vật này trong hơn 1 năm. Trung Quốc đã ngưng các quan hệ quân sự với Hoa Kỳ, sau khi Hoa Kỳ bán vũ khí cho Đài Loan vào tháng Giêng năm nay.
Ngoài ra Bộ trưởng Gates cũng sẽ gặp Bộ trưởng Quốc phòng Nga, mà theo tin cho hay, đang dự định tân trang và sử dụng căn cứ quân sự tại Vịnh Cam Ranh của Việt Nam. Hoa Kỳ từng sử dụng căn cứ này trong thời chiến tranh Việt Nam, và sau đó, Nga sử dụng căn cứ này trong hơn 2 thập niên, cho tới năm 2002.
Chuyến đi của ông Gates tới Hà Nội cũng để tìm cách giải quyết những vấn đề trong vùng tại một cuộc họp các bộ trưởng quốc phòng của các nước Đông Nam Á với các nhân vật tương nhiệm của Trung Quốc, Nga, Hoa Kỳ và 5 quốc gia khác.
Có phần chắc là nghị trình sẽ bao gồm vấn đề tranh chấp lãnh thổ trong vùng biển Đông, liên quan đến Việt Nam, Trung Quốc và Philippines cùng nhiều nước khác nữa.
Đây là những cuộc tranh chấp đã có từ lâu, nhưng Trung Quốc ngày càng hung hăng hơn trong việc tìm cách xác định điều mà họ coi là chủ quyền của họ tại một loạt những đảo nhỏ, và một khu vực kinh tế mà họ tự nhận chủ quyền ra xa tới 12 hải lý bao quanh bờ biển của họ.
Ông Robert Scher nói rằng các giới chức cao cấp của chính phủ Hoa Kỳ đã khẳng định rõ là họ muốn các vụ tranh chấp được giải quyết ôn hòa.
Ông Scher cho biết: “Chúng tôi, tại Hoa Kỳ, tin rằng điều thật quan trọng là các quốc gia trong vùng, và nhất là những nước nhận chủ quyền trong vùng biển Đông có thể giải quyết các vụ tranh chấp bằng đường lối ôn hòa, phù hợp với công pháp quốc tế và những lề lối ứng xử bình thường của quốc tế.”
Tại cuộc họp vào tháng Bảy ở Hà Nội, Bộ trưởng Ngoại giao Hoa Kỳ Hillary Clinton cho rằng một giải pháp ôn hòa cho các vụ tranh chấp trong vùng biển Đông là “quyền lợi quốc gia“ của Hoa Kỳ.
Lời nhận định này đã bị Trung Quốc chỉ trích, gọi là một sự "tấn công," và rằng chỉ có những quốc gia tuyên bố chủ quyền mới nên can dự vào chuyện giải quyết tranh chấp.
Lời ăn tiếng nói như vậy là biểu tượng của thái độ quyết liệt mới của Trung Quốc trong lúc họ dùng sức mạnh quân sự và kinh tế ngày càng tăng để theo đuổi quyền lợi của họ.
Và thực sự, một đô đốc của Trung Quốc mấy năm trước đây đã đề nghị hải quân Hoa Kỳ và Trung Quốc chia nhau Thái bình Dương, biến vùng biển này thành những khu vực đặt dưới ảnh hưởng của hai nước, lấy đường đổi ngày quốc tế làm ranh giới, một đề nghị mà người tương nhiệm bên phía Hoa Kỳ lập tức bác bỏ.
Ông Robert Scher nói rằng Hoa kỳ dự tính sẽ vẫn duy trì sức mạnh tại châu Á.
Ông Scher nói: “Chúng tôi tin rằng điều thiết yếu cho quyền lợi chúng tôi là vẫn can dự vào châu Á, để cùng với các đối tác và các nước bạn, thành đạt được những ích lợi chung tại châu lục này. Và chúng tôi dự tính sử dụng các công cụ quân sự mà chúng tôi có, cùng với các công cụ ngoại giao và kinh tế, để bảo đảm rằng chúng tôi tiếp tục giữ vai trò đó tại Á châu.”
Ông Scher nói rằng một trong những ưu tiên của Hoa Kỳ là bảo đảm cho hàng hóa và mọi người được quyền tự do thông thương qua các hải phận quốc tế ở châu Á.
Ông nói là các quốc gia trong vùng đã phát triển và thịnh vượng qua nhiều thập niên có sự hiện diện của Hoa Kỳ trong vùng, và Hoa Kỳ dự tính là những kế hoạch đó sẽ vẫn tiếp tục.
