Ô Khảm (Wukan) là một làng ở tỉnh Quảng Đông với dân số khoảng 12 nghìn tới 20 nghìn người, theo nhiều nguồn tin. Gần đây, Wukan trở nên nổi tiếng trên khắp thế giới vì cuộc nổi dậy của người địa phương chống lại chính quyền.
Cũng giống như nhiều địa phương khác ở Trung Quốc, Wukan bị ảnh hưởng bởi việc chính quyền địa phương dựa chủ yếu vào bán đất để tạo nguồn thu cho ngân sách. Hoạt động bán đất này thường được mô tả là thu đất hoặc cướp đất vì chính quyền thường đền bù cho nông dân với mức phí rất hình thức sau đó bán cho các nhà phát triển bất động sản với giá nhiều khi lên tới 50 lần giá đền bù. Đây là một trong những lý do chính khiến trung bình trong những năm vừa rồi có tới hơn 90 nghìn cuộc đấu tranh của người dân, riêng năm 2010 lên tới 180 nghìn cuộc.
Người dân ở Wukan cho rằng quan chức địa phương đã bán đất nông nghiệp cho các nhà phát triển bất động sản khiến họ không còn đất canh tác và mất kế sinh nhai. Nhiều người còn cho rằng họ không hề biết gì về việc bán chác này cho đến khi máy móc được kéo đến đề xây dựng. Theo Financial Times, một số dân địa phương cho rằng các quan chức này đã kiếm lợi lên tới 1 tỷ Nhân dân tệ (tương đương 156 triệu USD) vì bán đất công cho một hãng phát triển bất động sản tên là Country Garden. Nông dân địa phương đã dành nhiều năm khiếu kiện ở nhiều nơi vì cho rằng các quan chức ở địa phương họ đã biển thủ tiền đền bù đất đai từ năm 2006 với số tiền lên tới 700 triệu Nhân dân tệ (110 triệu USD). Tuy nhiên, các cuộc khiếu kiện của họ không được lắng nghe.
Bắt đầu từ sáng 21 tháng 9, 2011, hàng nghìn người dân Wukan đã tập trung biểu tình và đập phá một khu công nghiệp ở địa phương. Cảnh sát được điều đến và bạo lực diễn ra khiến một số người bị bắt. Ngay ngày hôm sau, người dân đã tụ tập tấn công đồn cảnh sát với các vũ khí tự tạo và đòi thả người. Khoảng 400 cảnh sát chống bạo động được điều đến và bạo lực tiếp tục leo thang. Báo Financial Times mô tả cuộc tấn công của cảnh sát chống bạo động đối với người biểu tình là “không phân biệt đối tượng” (indiscriminate).
Sau cuộc bạo động tháng 9, chính quyền đã cho phép người dân bầu ra 13 đại diện để tham gia đàm phán. Tuy nhiên, một trong số đại diện này, Xue Jinbo, đã qua đời trong khi bị tạm giam trong một tình huống được New York Times mô tả là khả nghi. Điều này dẫn tới cuộc bạo loạn vào bắt đầu từ ngày 12 tháng 12 với hàng nghìn người tham gia. Báo Daily Telegraph tường thuật rằng có khoảng 1000 cảnh sát dã chiến được điều đến nhưng vẫn không dành được quyền kiểm soát làng Wukan. Quan chức của Đảng và chính quyền ở địa phương phải bỏ chạy. Phía cảnh sát phải thành lập các chốt chặn và đồn canh nhằm ngăn chặn tiếp tế từ bên ngoài, trong khi điện thoại và internet bị cắt.
Bước đột phá đã đạt được sau 8 ngày bạo động. Vào ngày 20 tháng 12, các quan chức cao cấp của tỉnh Quảng Đông đã chấp thuận các đòi hỏi cơ bản của người biểu tình, bao gồm cả việc thả toàn bộ những người dân bị cảnh sát bắt trong đợt biểu tình và hoàn trả lại đất đã bị chiếm đoạt. Chính quyền tỉnh Quảng Đông cũng thừa nhận sai lầm trong việc giải quyết các khiếu nại của dân và thề sẽ trừng trị tệ tham nhũng.
Điểm khiến Wukan trở nên độc đáo không phải chỉ dừng lại ở đó. Theo Wall Street Journal, thông thường, trong các trường hợp như ở Wukan, chính quyền (các tỉnh) thường đợi tới khi quan tâm của truyền thông không còn nữa thì bắt đầu trừng phạt những lãnh đạo của các phong trào đấu tranh này. Thế nhưng ở Wukan thì câu chuyện lại đi theo hướng ngược lại hoàn toàn. Chính quyền đã tỏ ra thực hiện đúng các cam kết, thậm chí còn cho những người nổi loạn cơ hội để tự tổ chức chính quyền cấp làng của họ. Một trong các lãnh đạo của cuộc nổi loạn, ông Lin Zuluan, đã được bầu làm bí thư chi bộ Đảng của làng. Hồi đầu tháng 2 vừa rồi dân làng đã tổ chức bầu chọn ra hội đồng bầu cử để thực hiện cuộc bầu cử dân chủ vào tháng 3 này nhằm chọn ra các đại diện của làng và sau đó là trưởng thôn (mayor). Đảng Cộng Sản Trung Quốc có vẻ như không có bất cứ dấu hiệu nào là sẽ tham gia vào quá trình bầu cử này.
Cũng cần nói thêm rằng người dân Trung Quốc được phép bầu lãnh đạo của các làng từ những năm 1987. Tuy nhiên quá trình bầu cử ngày bị kiểm soát ngặt nghèo và ngân sách của bộ máy lãnh đạo các làng này thì đều do huyện (county) quyết. Có một số địa phương đã thử “vượt rào” và cho tổ chức bầu cử dân chủ ở cấp huyện tuy nhiên đều bị chính quyền trung ương trừng phạt.
Đứng dưới góc độ này, báo chí thế giới nhìn nhận rằng trường hợp Wukan có vẻ như đang đại diện cho một thái độ ứng xử mới của chính quyền Trung Quốc đối với các cuộc bạo động của dân chúng. Chính vì điều này mà Wukan trở nên độc đáo và được quan tâm đặc biệt.
Điểm khác biệt rõ ràng giữa hai nơi là lãnh đạo cuộc bạo loạn ở Wukan giờ đang trở thành lãnh đạo của địa phương. Còn những người “nổi loạn” ở Tiên Lãng thì đang ở trong tù. Một điểm khác biệt lớn nữa là cuộc nổi loạn của người dân Wukan dẫn tới việc thay đổi cách ứng xử của chính quyền trung ương và việc cho phép quá trình bầu cử dân chủ thực sự ở cấp làng (tương đương cấp xã ở Việt Nam) trong khi vụ việc ở Tiên Lãng mới chỉ dừng lại ở câu chuyện một vụ việc đơn lẻ.
* Blog của Tiến sĩ Trần Vinh Dự là blog cá nhân. Các bài viết trên blog được đăng tải với sự đồng ý của Ðài VOA nhưng không phản ánh quan điểm hay lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ.
