Chạy đua công nghệ
Chiến lược đầu tiên mà tôi muốn nói đến là chạy đua công nghệ (technological race): Chiến thắng và thống trị thị trường bằng cách liên tục dẫn đầu về công nghệ. Ví dụ Apple (không hãng nào sản xuất được sản phẩm cool như Iphone), hay Microsoft (có nhiều hãng muốn sản xuất sản phẩm Office để cạnh tranh với Microsoft Office như Sun Micro System thông qua Open Office và Star Office nhưng đều thất bại).
Điều này cũng không hẳn to tát như câu chuyện về Apple hay Microsoft. Kềm Nghĩa làm kềm móng tay hay Tiến Tuấn sản xuất máy ép vỉ thuốc là những ví dụ rất địa phương. Kềm Nghĩa được bán khắp thế giới còn các máy do Tiến Tuấn sản xuất thì được đa số các hãng sản xuất dược phẩm đồng ý là có chất lượng hơn hẳn máy Trung Quốc, thậm chí máy của Hàn Quốc.
Mua bán và sáp nhập
Chiến lược thứ hai là M&As (sáp nhập và thôn tính). Đây có thể nói là chiến lược rất, rất phổ biến. Thí dụ Microsoft muốn mua Netscape Nevigator để dominate thị trường trình duyệt web (browser) trong những năm tháng đầu tiên khi mà Netscape Nevigator vẫn còn là một sản phẩm trình duyệt web độc lập và cạnh tranh rất tốt với Internet Explorer. Tất nhiên là thương vụ này không thành công và sau này có nhiều chuyện li kỳ xảy ra mà tôi sẽ nói ở phần sau. Giờ đây thì Netscape Navigator biến thành sản phẩm xinh đẹp là Cáo Lửa (firefox) mà nhiều trong số chúng ta rất yêu thích.
Ở Việt Nam thì hoạt động M&A gần đây bắt đầu rộ lên. Thị trường đang ở trong giai đoạn khó khăn, và nhiều doanh nghiệp đang được định giá rất thấp. Tôi nghĩ đây là thời điểm tốt để những chú cá mập ra khơi săn mồi.
Xác định mức giá thôn tính
Xác định mức giá thôn tính (predatory pricing), mức giá rẻ tới mức đối thủ cạnh tranh bị đẩy ra ngoài. Thí dụ trường hợp hai doanh nghiệp dược phẩm lớn của Mỹ là Amgen Pharmaceutical và Ortho Pharmaceutical hồi đầu những năm . Procrit (của Ortho) và Aranesp (của Amgen) là hai chế phẩm thuốc chữa bệnh thiếu hồng cầu trong máu – hiện tượng thường có ở bệnh nhân ung thư hoặc suy thận. Amgen đã quyết định bán rất rẻ Aranesp trong một thời gian dài khiến Ortho phải chịu thua lỗ triền miên và thị phần bị thu hẹp rất mau chóng.
Lưu ý rằng ở một số nước như Mỹ hoặc Tây Âu thì chiến lược này trong một số trường hợp bị coi là bất hợp pháp.
Ở Việt Nam thì tôi chưa biết có trường hợp nào như vậy. Thế nhưng nếu một ngày đẹp trời nào đó bạn thấy dịch vụ của Viettel hay Vietnam Airlines tự dưng rẻ cách kinh hoàng thì bạn sẽ biết lý do tại làm sao nhé.
Bán cả gói
Bán cả gói (tying and bundling – tức là sử dụng lợi thế độc quyền ở một thị trường này để khống chế một thị trường khác). Trường hợp kinh điển là Microsoft gói Internet Explorer vào sản phẩm Window để giết chết Netscape Navigator. Khi Microsoft bán Window kèm với Internet Explorer thì Netscape Nevigator không thể cạnh tranh lại vì tuyệt đại đa số những người dùng P.C. thì đều mua Window của Microsoft cả, và vì thế đều bị ép phải mua Internet Explorer (mặcdù về danh nghĩa thì nó “miễn phí”). Thủ đoạn này cũng là thủ đoạn bất hợp pháp. Vụ việc của Microsoft vì thế bị đưa ra tòa án Liên Bang.
Ở Việt Nam thì tôi chưa biết có trường hợp nào như vậy.
Hợp đồng độc quyền
Hợp đồng độc quyền (exclusive contracts/dealings). Đây là chiến lược mà một hãng dùng lợi thế độc quyền ở một thị trường để khống chế một thị trường khác. Tôi lấy một thí dụ giả tưởng thôi, là có nhiều hãng vận tải biển ở Việt Nam có dịch vụ vận tải tới các nước trong khu vực như Singapore hay Thái Lan, nhưng duy nhất trong đó có một hãng có thêm đường vận tải tới Mỹ. Đương nhiên là nếu khách hàng muốn trở hàng đi Mỹ thì phải tìm đến họ, nhưng nếu muốn đi Singapore chẳng hạn thì có thể tìm đến các hãng khác.
Tuy nhiên, nếu hãng này muốn thôn tính, thì hãng này có thể ép các công ty có nhu cầu vận tải phải ký hợp đồng với họ để vận chuyển hàng đi Singapore và Thái Lan, bằng cách dọa nạt rằng nếu không ký thì họ sẽ không trở hàng của các công ty kia sang Mỹ nữa. Trong trường hợp này thì các công ty có nhu cầu vận tải sang Mỹ sẽ phải ký. Cái này gọi là exclusive contracts và nó là vi phạm pháp luật.
Trường hợp này thì tôi đã thấy ở Việt Nam, thí dụ một số hãng beer hay nước giải khát đã dùng (không tiện nêu tên). Những hãng này thâm nhập thị trường Việt Nam đã lâu và họ đã dùng chiêu bài này để các hãng mới vào thị trường không có cửa để xâm nhập vào hệ thống bán đồ uống ở các nhà hàng, quầy bar, hay vũ trường.
Kiểm soát ngành dọc
Kiểm soát ngành dọc (vertical integration): Tức là trường hợp doanh nghiệp tìm cách thống lĩnh thị trường bằng cách kiểm soát thị trường đầu vào, sau đó bán đầu vào cho các đối thủ khác với giá cắt cổ, hoặc không bán, hoặc gây khó khăn. Trường hợp này theo ý tôi là đã xảy ra ở ngành hàng không Việt Nam rồi. Các doanh nghiệp đều cạnh tranh với nhau về dịch vụ vận chuyển hành khách và hàng hóa. Nhưng chỉ có một doanh nghiệp trong số này là có độc quyền bán xăng cho máy bay. Thế nên anh này bao giờ cũng sống khỏe nhất vì anh ta muốn gây khó khăn cho các hãng khác lúc nào cũng được. Dĩ nhiên chiến lược này cũng là phi pháp, ngay cả ở Việt Nam, thế nên khi vận dụng cũng phải tinh tế. Mà người Việt Nam thì rất là tinh tế.
* Blog của Tiến sĩ Trần Vinh Dự là blog cá nhân. Các bài viết trên blog được đăng tải với sự đồng ý của Ðài VOA nhưng không phản ánh quan điểm hay lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ.
