Không phải tới khi ông Phạm Chí Cường nhìn thấy chiếc máy bay chờ trục xuất mình khỏi nước Mỹ mới làm ông suy sụp khi bị đưa trở về Việt Nam, đất nước mà ông đã trốn chạy vào năm 1990.
Theo hãng tin Reuters, trước đó ông Cường và ít nhất ba người bị trục xuất khác đã sống ở nước Mỹ trong nhiều thập kỷ cho tới khi bị trục xuất về Việt Nam vào tháng 12/2017, theo chính sách hạn chế nhập cư của Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump nhằm trục xuất những người di cư đã phạm pháp ở Mỹ.
Việc trục xuất được thực hiện dù theo một hiệp định song phương được ký vào năm 2008 rằng người nhập cư từ Việt Nam đến nước Mỹ trước 1995 sẽ không bị trục xuất. Phần nhiều trong số đó là những người theo chính quyền miền Nam Việt Nam được Mỹ hậu thuẫn.
Tâm sự từ trại giam của sinh viên Việt sắp bị Mỹ trục xuất
Phóng viên Reuters trong tuần này đã gặp ông Cường và những người bị trục xuất khác ở thành phố Hồ Chí Mình, họ cho biết đã bay trong 1 chuyến bay dài 17 tiếng trong sự im lặng ép buộc, tay và chân bị trói.
Tất cả những người được phỏng vấn đều than phiền rằng hòa nhập với cuộc sống mới ở Việt Nam thật là khó khăn. Họ bị cán bộ Việt Nam nhìn với con mắt nghi ngờ và gặp nhiều trở ngại khi tìm việc làm.
Bỏ lại vợ con ở thành phố Orland, Florida, ông Cường nói: “Nếu quý vị hỏi tôi rằng Tôi có muốn trở về Mỹ không? Tôi sẽ trả lời là có, nhưng tôi không biết làm cách nào.”
Một người khác, yêu cầu không tiết lộ danh tính và chỉ cho biết ông họ Nguyễn, nói với Reuters rằng cán bộ công an địa phương đã tra hỏi ông rằng có phải ông về Việt Nam để làm việc cho CIA hay không.
Ông nói rằng ông đã bị trục xuất về vịnh Cam Ranh, nơi mà ông đã chạy trốn sau cuộc chiến tranh vì mối quan hệ của gia đình ông với phe thua cuộc, 'Tôi đã tháo chạy khỏi nơi đó', ông Nguyễn nói.
"Thời đó có rất nhiều người Mỹ tới, gia đình tôi làm thuê cho họ" ông Nguyễn nói thêm. "Ông chú của tôi đã thiệt mạng trong cuộc chiến, ông là một người lính của Quân lực Việt Nam Cộng hòa."
Không rõ có bao nhiêu người nhập cư từ Việt Nam tới Mỹ trước 1995 bị trục xuất giống như ông Nguyễn và ông Cường, nhưng chính sách mới của ông Trump nhằm trục xuất thêm hàng ngàn người như vậy, cựu đại sứ của Hoa Kỳ ở Việt Nam cho Reuters biết trong một buổi phỏng vấn tuần trước.
Trong khi đó Việt Nam lại miễn cưỡng tiếp nhận người bỏ trốn đất nước trước năm 1995.
Theo một tuyên bố của ICE, trong số 8,600 người gốc Việt ở Mỹ bị Cơ quan Di trú và Hải quan Hoa Kỳ (ICE) đưa vào danh sách bị trục xuất vào tháng 12 năm ngoái, có đến "7.821 người có tiền án, tiền sự."
ICE cũng cho rằng họ không thể đưa ra con số người nhập cư trước năm 1995 sắp bị trục xuất là bao nhiêu.
Tòa Bạch Ốc đã từ chối bình luận về việc trục xuất những người gốc Việt. Nhưng chính quyền của ông Trump nói rằng Việt Nam cùng 8 quốc gia khác đã “ngoan cố” vì muốn chống lại việc tiếp nhận người nhập cư này.
Trang Catholic News Agency hôm 19/4 cho biết hàng ngàn người nhập cư Việt Nam tại Hoa Kỳ, những người trước đây được bảo vệ theo hiệp định năm 2008, có thể phải đối mặt với việc bị giam giữ và trục xuất trong những tháng tới.
Phân biệt đối xử và áp bức
Ông Cường là một người con lai, bố ông là một quân nhân nhân Mỹ từng đóng quân ở Sài Gòn trong cuộc chiến. Sau cuộc chiến, những người con lai như ông đã bị sách nhiễu và phân biệt đối xử.
Ông không được đi học mà phải đi làm ruộng. Cho tới khi chương trình con lai mở ra vào năm 1990, ông được cơ hội sang Mỹ định cư.
Nhưng dù là con của một người cha quốc tịch Mỹ và có 3 người con mang quốc tịch Mỹ ở bang Florida, ông Cường vẫn chưa có quốc tịch Mỹ.
Ông Cường nói rằng nhập tịch cũng chưa cần thiết, vì ông đã nhập cư Mỹ hợp pháp, và được phép đi làm. Nhưng vào năm 2000, ông bị buộc tội hành hung và phải đi tù 18 tháng. Vào năm 2007, ông cũng bị phạt một năm thử thách vì lái xe khi trong người có rượu.
Cả 2 lần phạm pháp, ông Cường bị cảnh cáo rằng các tội mà ông mắc phải có thể sẽ khiến ông bị trục xuất theo luật của Mỹ, nhưng khoảng thời gian đó Việt Nam chưa tiếp nhận người bị Mỹ trục xuất.
Vào năm 2008, ông Cường cảm thấy nhẹ người khi mà hiệp định song phương Việt-Mỹ về việc hồi hương cho người gốc Việt không áp dụng cho những người Việt tị nạn đến Mỹ trước năm 1995.
Sau những lần bị bắt, ông Cường phải thường xuyên trình diện với cơ quan ICE, và không còn gặp trở ngại nữa.
Ông làm đầu bếp sushi và nuôi dưỡng con trai ăn học trong 3 năm học cao đẳng.
Thế nhưng vào tháng 10 năm 2017, ông đã bị đưa tới trại tạm giam của cơ quan ICE và 2 tháng sau đó thì bị đưa lên máy bay về Việt Nam.
Bị sốc hoàn toàn
Một người bị trục xuất khác, ông Bùi Thanh Hùng, sinh năm 1973, cũng là một người con lai Mỹ. Cả người mẹ Việt và người cha là lính Mỹ của ông đã chết trong cuộc chiến.
Ông Hùng bị buộc tội bạo hành gia đình vào năm 2010 dù ông đã bào chữa rằng ông làm như vậy vì bà vợ đã ngoại tình. Ông phải đi tù 6 năm, và vào năm ngoái ông được thả ra nhưng lại bị đưa vào trại tạm giam của cơ quan ICE và bị trục xuất vào tháng 12 năm ngoái.
Ông Hùng nói: "Ở đây, tôi không có việc làm, không người giúp đỡ, không nhà cửa." Ông cho biết rằng ông tạm thời phải ở nhờ những người ông mới quen giúp đỡ.
Nhiều người ủng hộ người nhập cư lên tiếng rằng tại sao Hoa Kỳ lại lơ là đến những người con lai như ông Hùng và ông Cường, bởi vì họ có cha là người Mỹ và đã phải chịu sự phân biệt đối xử thời hậu chiến.
Ông Tín Nguyễn, một luật sư người Mỹ nhận định về chính sách trục xuất đang diễn ra: "Cộng đồng người Đông Nam Á chúng tôi đã bị sốc nặng." Ông Nguyễn đã tình nguyện cùng với hội luật sư phi lợi nhuận của cộng đồng người nhập cư Đông Nam Á đứng ra hỗ trợ những người bị trục xuất.
"Cứ như họ đã quên cuộc chiến tranh ở Việt Nam vậy."
Ông Cường và ông Nguyễn đã bị trục xuất cùng 30 người gốc châu Á khác, họ bị đưa lên cùng một chuyến bay đã hạ cánh ở Myanmar và Campuchia, sau đó tới địa điểm cuối cùng là Việt Nam.
Giờ đây khi quay trở về đất nước nơi mà họ từng chạy trốn, họ nói rằng không được chính quyền Việt Nam trợ giúp gì nhiều, trong khi tìm công ăn việc làm lại rất khó khăn.
"Tôi không kiếm ra tiền", ông Cường nói. "Ngoài vợ tôi thỉnh thoảng gửi về vài trăm đôla, không ai giúp đỡ tôi cả, không giúp gì hết."
