Tô Văn Lai, người sáng lập trung tâm ca nhạc Thúy Nga và phát triển nó thành một biểu tượng văn hóa lâu bền trong đời sống tinh thần của người Việt trong và ngoài nước, qua đời ngày thứ Ba 19 tháng 7 ở miền nam bang California của Mỹ. Ông hưởng thọ 85 tuổi.
Con gái của ông, Marie Tô Ngọc Thủy, cho biết ông ra đi “thanh thản” vào lúc 11 giờ 5 phút sáng tại tư gia ở Midway City sau mấy tháng chống chọi với bệnh tật.
“Ba tôi bị heart failure [suy tim] rồi bị nhiễm trùng máu, ở trong bệnh viện cũng 45 ngày rồi,” bà nói với VOA qua điện thoại. “Chúng tôi quyết định đem về nhà để cho ba đi trong bình yên.”
Sự ra đi của ông khép lại một kỉ nguyên mà trong suốt thời gian đó ông đã góp phần kiến tạo một trong những định chế văn hóa của người Việt có sức ảnh hưởng lớn nhất bên ngoài Việt Nam. Từ một cửa hàng bán băng nhựa và băng cassette tại Sài Gòn, trung tâm ca nhạc Thúy Nga do ông và vợ cũ đặt nền móng đã xác lập vị trí gần như không thể thay thế trong lĩnh vực giải trí ngày nay, sản xuất chương trình ca nhạc tạp kĩ “Paris By Night” mang tính biểu tượng.
Ước tính có khoảng 70-80 triệu người Việt trên toàn thế giới xem “Paris By Night,” theo website của Thúy Nga Productions đặt trụ sở tại Westminster, California.
Bà Thủy, cũng là giám đốc điều hành của Thúy Nga Productions, cho biết cha của bà vẫn tham gia tuyển chọn các bài hát cho một chương trình ca nhạc trực tiếp vào tháng 5 dù khi đó sức khỏe của ông đã suy yếu.
Sự ra đi của của ông để lại niềm thương tiếc cho đông đảo những người trong giới văn nghệ, những người mà trong mấy tháng qua đã theo dõi sát những biến chuyển bệnh tình của ông qua cập nhật của bà Thủy trên mạng xã hội.
Ông Tô Văn Lai và con gái Tô Ngọc Thủy trong một bức hình chụp nhập dịp Tết vào tháng 2 năm 2022.
“Một người dưng nước lã mất mình còn buồn huống chi là một người thân đã làm việc với tôi 30 năm, nhất là ông Tô Văn Lai đã trực tiếp mời tôi cộng tác với Paris By Night. Đương nhiên đây là một tin buồn lớn đối với tôi,” nhà văn Nguyễn Ngọc Ngạn, người điều khiển chương trình trứ danh của Paris By Night, nói với VOA.
“Trong Paris By Night tôi là người lớn tuổi nhất cho nên ông Lai không thể nào nói chuyện với thế hệ quá trẻ. Ông Lai hay thường xuyên đi ăn với tôi chỗ này chỗ kia, lúc nào tôi cũng ngồi bên cạnh rồi nói chuyện. Đó là cái tình thân ở tuổi tác nữa,” vị MC này chia sẻ.
Ông Tô Văn Lai sinh ngày 11 tháng 5 năm 1937 tại Sài Gòn-Gia Định. Ông lấy bằng đại học chuyên ngành triết học tại Đại học Sư phạm ở Đà Lạt trước khi được bổ nhiệm về dạy tại một trường nữ sinh ở Mỹ Tho. Cho đến cuối đời ông vẫn được người thân và bạn bè kính trọng gọi bằng danh xưng “giáo sư.”
Ông được nói là đã phát triển đam mê trong lĩnh vực nghệ thuật khi ông còn phụ trách tuyển chọn nhạc cho chương trình văn nghệ phát thanh học đường hàng tuần.
Ông Tô Văn Lai trong một bức hình thời trẻ
Ông cùng vợ cũ của mình sáng lập trung tâm băng nhạc Thúy Nga vào năm 1972, sản xuất những băng nhạc đầu tiên với tiếng hát của Khánh Ly và Thái Thanh. Hoạt động kinh doanh bị đình chỉ vào năm 1975 dưới chế độ mới trước khi ông và gia đình vượt biên sang Pháp vào năm 1976.
Sau những năm đầu chật vật mưu sinh và tích cóp ngân quỹ, ông sản xuất chương trình Paris By Night đầu tiên tại Paris năm 1983. Chương trình thứ hai ra mắt ba năm sau đó.
“Cái công của ông Lai là nghĩ ra sản phẩm Paris By Night và đó là sản phẩm thành công nhất của trung tâm Thúy Nga cho đến ngày hôm nay và có thể nói là sản phẩm thành công nhất trong nền văn nghệ hải ngoại,” nhà văn Nguyễn Ngọc Ngạn nhận định.
Nhưng sức sống lâu bền của chương trình có lẽ được gieo mầm từ một quyết định hệ trọng của ông Lai khi ông muốn tìm một người am hiểu về lịch sử và văn hóa Việt Nam để điều khiển chương trình, gắn kết những tiết mục ca nhạc riêng lẻ dưới một chủ đề bao quát. Sự hợp tác với Nguyễn Ngọc Ngạn đã giúp Paris By Night định hình bản sắc và dấu ấn riêng từ đầu những năm 1990.
“Quyết định thứ ba rất là quan trọng có tính cách chiến lược là ông ấy là đưa trung tâm Thúy Nga từ bên Pháp sang California, bởi vì sau khi phát hành băng ở California thì ông ấy cũng nhìn thấy là cộng đồng người Việt ở Mỹ mới chính là thị trường nuôi sống văn nghệ,” Nguyễn Ngọc Ngạn nói thêm.
Ông Lai ra đi trong lúc chương trình Paris By Night mới nhất sắp ghi hình tại Las Vegas. Vì quy mô to lớn và phức tạp của chương trình, bà Thủy cho biết hậu sự của ông sẽ diễn ra sau show diễn cuối cùng ngày 31 tháng 7 và chi tiết sẽ được loan báo rộng rãi. Đó cũng sẽ là show cuối cùng mà Nguyễn Ngọc Ngạn đóng vai trò MC trước khi ông giã từ sân khấu.
“Đối với cá nhân tôi thì tôi cũng có một nỗi buồn là ông Lai mời tôi 30 năm trước, vậy mà ông ấy không kịp dự show giã từ của tôi bởi vì ông ấy lại giã từ tôi trước 10 ngày,” Nguyễn Ngọc Ngạn ngậm ngùi nói.
Báo tin về sự ra đi của cha trên Facebook, bà Thủy đăng một tấm hình bà chụp cùng ông đứng bên cạnh poster in hình nhạc sĩ Lam Phương, người đã qua đời vào năm 2020.
“Ba ơi! Ba đi gặp Tonton Lam Phương nhé. Con THƯƠNG Ba...” bà viết.
“Tôi rất là hãnh diện là con của ba tôi là giáo sư Tô Văn Lai và cũng là người sáng lập ra trung tâm Thúy Nga,” bà chia sẻ với VOA sau đó.