Cuba đang bắt đầu quá trình cho công chúng đóng góp ý kiến vào các vấn đề từ chế độ độc đảng, chủ nghĩa xã hội cho đến bất bình đẳng, quyền của người đồng tính, sở hữu tư nhân và tái cơ cấu chính quyền trong dự thảo Hiến pháp mới để thay thế bản Hiến pháp đã có từ thời Chiến tranh Lạnh.
Đợt sửa đổi Hiến pháp có từ năm 1976 do Đảng Cộng sản chủ xướng sẽ được đưa ra bàn thảo tại 35.000 cơ quan và các tổ dân phố cho đến tháng 11, sau khi bản dự thảo mới đây đã được Quốc hội phê chuẩn. Sau quá trình đóng góp ý kiến, Quốc hội Cuba sẽ thông qua bản dự thảo mới và đưa ra bỏ phiếu trên toàn quốc vào đầu năm sau.
Dự thảo Hiến pháp được đề xuất một phần là thể chế hóa những thay đổi trong xã hội Cuba vốn đã diễn ra kể từ năm khi Liên Xô, vốn nước bảo trợ chính cho Cuba trong nhiều năm, sụp đổ vào năm 1991, và phần nào sẽ điều chỉnh những chức năng của nhà nước trong tương lai.
Dưới đây là những nội dung cơ bản về những thay đổi mà dự thảo Hiến pháp này sẽ đem đến cho Cuba:
Chủ nghĩa cộng sản
Đảng Cộng sản vẫn là chính đảng hợp pháp duy nhất và vai trò lãnh đạo đất nước của Đảng vẫn được duy trì và Dự thảo Hiến pháp ghi là điều này không thể đảo ngược. Tuy nhiên, phần nói về xã hội cộng sản đại đồng và quy định cấm lợi dụng sở hữu tư nhân để bóc lột sức lao động của người khác trong Hiến pháp hiện hành đã bị bãi bỏ.
Chủ nghĩa xã hội
Dự thảo kiên quyết giữ quyền chi phối của Nhà nước đối với tư liệu sản xuất, đất đai và vai trò của kế hoạch hóa tập trung. Điều này cũng được xem là không thể đảo ngược. Tuy nhiên, lần đầu tiên Hiến pháp thừa nhận thị trường là một yếu tố của nền kinh tế mặc dù Chính phủ được phép tùy ý rút lại sự thừa nhận này.
Chính phủ
Sẽ có thêm một vị thủ tướng được bổ nhiệm để giám sát hoạt động hàng ngày của chính phủ, nhất là quản lý các doanh nghiệp nhà nước. Hiện giờ, Chủ tịch Hội đồng Nhà nước Cuba cũng kiêm nhiệm Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng.
Chính quyền địa phương
Hội đồng nhân dân các địa phương được tổ chức theo mô hình Quốc hội sẽ bị bãi bỏ. Thay vào đó mỗi địa phương sẽ có một chủ tịch và một phó chủ tịch. Vị chủ tịch này sẽ đứng đầu một ủy ban bao gồm lãnh đạo các thành thị.
Doanh nghiệp tư nhân và đầu tư nước ngoài
Doanh nghiệp tư nhân và các hợp tác xã phi nông nghiệp lần đầu tiên được đề cập trong dự thảo Hiến pháp mới như là hoạt động kinh tế hợp pháp, và vai trò của các liên doanh và các hình thức đầu tư nước ngoài được nâng cấp từ ‘thứ yếu’ thành ‘quan trọng’ hay ‘cơ bản’. Tuy nhiên, việc người dân tích lũy tài sản cá nhân bị cấm.
Quyền của người đồng tính, song tính và chuyển giới
Trong các điều khoản cấm mọi hình thức phân biệt đối xử trong dự thảo Hiến pháp mới có nhận diện giới tính. Hôn nhân giờ đây được định nghĩa là giữa các ‘cá nhân’ thay vì giữa người nam và người nữ.
Quyền pháp lý
Nguyên tắc ‘suy đoán vô tội’ giờ đây được áp dụng cho nghi phạm các vụ án hình sự. Ngoài ra người dân cũng có quyền yêu cầu tòa án đình lệnh giam giữ (habeas corpus). Lần đầu tiên, người dân có thể khởi kiện chính quyền về các thiệt hại hay lơ là. Tuy nhiên, hệ thống tư pháp vẫn giữ nguyên không đổi và tất cả các luật sư đều là công chức Nhà nước.
Những người đối lập tỏ ra hoài nghi
Những người bất đồng chính kiến đã lên án quá trình thông qua Hiến pháp đi từ trên xuống dưới là ‘trò lường gạt’ và họ cho rằng những đề xuất sửa đổi sẽ được thông qua với ít thay đổi thực chất.
Họ đặt nghi vấn liệu người dân có được tư do nói lên quan điểm của mình trên những vấn đề như thể chế độc đảng và chủ nghĩa tư bản so với chủ nghĩa xã hội ở một đất nước mà công khai thảo luận những vấn đề này bị cấm đoán hay không.
Kết luận
Các đề xuất sửa đổi này bản thân chúng không làm giảm nguy cơ và thay đổi nguyên tắc làm việc ở Cuba, nhưng nó thật sự thúc đẩy đầu tư nước ngoài và là một bước tiến tới nền kinh tế hỗn hợp và một xã hội hiện đại, các doanh nhân và nhà ngoại giao nước ngoài nói.
Giới chức Cuba nói rằng các thay đổi trong bộ máy Nhà nước là nhằm để nâng cao tính trách nhiệm và cách quản lý nền kinh tế Nhà nước.