Còn hơn một năm nữa mới đến ngày bầu chọn tổng thống Mỹ, nhưng các cuộc tranh luận trực tiếp truyền hình dành cho ứng cử viên đã được tổ chức từ hơn hai tháng qua.
Đảng Cộng hoà đã có ba buổi tranh luận, hai chính và một phụ, vì có đến 17 ứng cử viên. Buổi đầu tiên được tổ chức tại thành phố Cleveland, Ohio, hôm 6/8 và gồm hai phần, phần đầu với bảy ứng cử viên có điểm thấp nhất, căn cứ vào 5 cuộc thăm dò toàn quốc trong vòng nửa năm vừa qua. Buổi tranh luận phụ dài một tiếng đồng hồ giữa các ứng cử viên là cựu Thượng Nghị sĩ Tiểu bang Pennsylvania Rick Santorum, cựu Thống đốc Texas Rick Perry, Thống đốc Louisiana Bobby Jindal, cựu Chủ tịch Công ty HP Carly Fiorina, cựu Thượng Nghị sĩ Tiểu bang South Carolina Lindsey Graham, cựu Thống đốc Virginia Jim Gilmore và cựu Thống đốc New York George Pataki.
Phần hai cuộc tranh luận được trực tiếp truyền hình gồm 10 ứng cử viên có điểm thăm dò cao nhất là doanh gia Donald Trump, cựu Thống đốc Florida Jeb Bush, Thống đốc Wisconsin đương nhiệm Scott Walker, cựu Thống đốc Arkansas Mike Huckabee, Bác sĩ Ben Carson, Thượng Nghị sĩ Tiểu bang Texas Ted Cruz, Thượng Nghị sĩ Tiểu bang Florida Marco Rubio, Thượng Nghị sĩ Tiểu bang Kentucky Rand Paul, Thống đốc New Jersey Chris Christie và Thống đốc Ohio John Kasich.
Lần tranh luận thứ nhì hôm 16/9 chỉ có một buổi tranh luận chính được tổ chức tại Thư viện Ronald Reagan ở miền nam California với 11 ứng cử viên, gồm 10 ứng cử viên trong tranh luận chính lần thứ nhất và thêm cựu Chủ tịch HP Carly Fiorina.
Sau những cuộc tranh luận, Donald Trump vẫn là ứng cử viên Cộng hòa dẫn đầu trong các thăm dò dư luận dù ông thường có những phát biểu nảy lửa và gây sốc dư luận.
Trong diễn văn tranh cử hôm 16/6/15 ông Trump phát biểu đại ý rằng di dân đến Mỹ từ Mexico đem theo ma túy, tội phạm. Họ là những kẻ hiếp dâm, dù rằng ông thừa nhận cũng có những người tốt. Ông còn đề nghị xây một tường thành dọc biên giới Mỹ-Mexico để ngăn chặn làn sóng di dân vào Hoa Kỳ từ phía nam và ông sẽ buộc chính phủ Mexico phải trả phí tổn cho việc này.
Dư luận bùng lên phản đối, một số cơ sở thương mại, truyền thông đã hủy hợp đồng quảng cáo với Donald Trump.
Trong cuộc tranh luận đầu tiên giữa các ứng cử viên Cộng hòa, ký giả Megyn Kelly của Fox News hỏi về việc ông Trump thường gọi phụ nữ là súc vật như heo mập, như chó khiến ông khó ăn khó nói trong buổi tranh luận. Sau đó, khi trả lời phóng viên Don Lemon của CNN, ông Trump tỏ ra rất bực tức với câu hỏi bà Kelly đặt ra cho ông trong tranh luận và ông đã phát biểu một cách hết sức thiếu tôn trọng nữ ký giả qua câu nói: “máu chảy ra từ đôi mắt, từ bất cứ chỗ nào của bà ấy”.
Là người thích khích động giới truyền thông, ông đã Trump chỉ trích kênh CNN thiếu trung thực khi đưa tin có ít người tham dự một buổi vận động tranh cử của ông. Tuy nhiên ban biên tập CNN thấy tường thuật của phóng viên là trung thực nên đã không thay đổi bản tin hay cải chính.
Trong một buổi vận động tranh cử khác, chính ứng cử viên Donald Trump đứng trên bục diễn thuyết đã yêu cầu phóng viên CNN quay toàn cảnh buổi tập họp và chiếu lên đài cho thấy rất đông người, cả nghìn, đến nghe ông nói chuyện. CNN đã làm như yêu cầu của ông.
Ông Trump cũng đã từng phê bình đối thủ của mình là bà Carly Fiorina là không có khuôn mặt xinh tươi. Trả lời báo Rolling Stone, ông nói: “Hãy nhìn vào khuôn mặt đó. Có ai sẽ bầu cho không? Bạn có thể tưởng tượng đó là khuôn mặt của tổng thống kế tiếp?!”
Nhiều người cho rằng những phát biểu của Donald Trump mang nặng đầu óc kỳ thị chủng tộc, kỳ thị nam nữ. Thế nhưng các thăm dò dư luận mới nhất cho thấy ông Trump vẫn dẫn đầu trong số ứng cử viên của Đảng Cộng hòa, theo sau là Bác sĩ Ben Carson, Thượng Nghị sĩ Marco Rubio và cựu Thống đốc Jeb Bush.
Đảng Cộng hòa đang bị phân chia trầm trọng. Donald Trump khuấy động dư luận quần chúng với những tuyên bố nảy lửa, luôn tạo dư luận. Trong khi tại Quốc hội, Dân biểu John Boehner từ chức Chủ tịch Hạ viện đã mấy tuần mà đến nay trong nội bộ chưa chọn được ai thay thế, vì tuy cùng đảng mà có nhiều khuynh hướng chính trị khác nhau, từ cực hữu cho đến trung dung.
Trong tháng 8 và 9 vừa qua, 17 ứng cử viên Cộng hòa đã ra mắt bằng ba cuộc tranh luận ở Ohio và California.
Hôm 13/10 Đảng Dân chủ mới trình làng các ứng cử viên của mình qua cuộc tranh luận đầu tiên tổ chức tại Las Vegas, tiểu bang Nevada. Nevada, cùng với Ohio, Colorado, Florida và Pennsylvania, là các tiểu bang mang tính quyết định trong cuộc bầu cử tổng thống vào tháng 11 năm tới.
Cho tới nay, Đảng Dân chủ chỉ có 5 ứng cử viên, với cựu Ngoại trưởng Hillary Clinton nổi trội nhất, vì năm 2008 bà chỉ thua ứng cử viên Barack Obama sít sao số đại biểu đề cử bà tranh chức tổng thống.
Từ khi tuyên bố tranh cử, bà Clinton coi như không có đối thủ trong sân chơi của Đảng Dân chủ. Sau này nổ ra vụ điều tra liên quan đến sự việc là khi còn làm ngoại trưởng bà đã sử dụng hệ thống email riêng để liên lạc, thay vì hệ thống của chính phủ. Điều đó có thể đã làm cho những bí mật về an ninh quốc gia bị kẻ thù nghịch xâm nhập đánh cắp.
Những ứng cử viên khác của Đảng Dân chủ có Thượng Nghị sĩ độc lập Bernie Sanders từ tiểu bang Vermont, cựu Thống đốc Rhode Island Lincoln Chafee, cựu Thống đốc Maryland Martin O’Malley và cựu Thượng Nghị sĩ James Webb từ tiểu bang Virginia.
Lo ngại vụ email của Hillary Clinton sẽ làm suy yếu khả năng tranh cử của bà, một số lãnh đạo Đảng Dân chủ đã vận động với Phó Tổng thống Joe Biden để ông ra tranh cử. Sau nhiều tham khảo đến nay ông Biden cũng vẫn chưa quyết định có nhảy vào vòng đua hay không. Có tin giờ chót cho biết ông Biden sẽ loan báo quyết định của ông trong vài ngày tới.
Về quan điểm và chính sách, qua ba cuộc tranh luận vừa qua, một cách tổng quát các ứng cử viên đều đưa ra quan điểm nói lên sự khác biệt về đường lối của hai đảng.
Liên quan đến thuế: Đảng Cộng hoà muốn giảm thuế nhà giầu, Đảng Dân chủ muốn tăng. Cộng hòa cấm phá thai, Dân chủ muốn có quyền lựa chọn. Cộng hòa không muốn buộc mọi người phải có bảo hiểm y tế, Dân chủ muốn cung cấp dịch vụ y tế toàn dân. Về quyền sở hữu súng, Cộng hòa không muốn giới hạn, Dân chủ muốn kiểm soát chặt chẽ hơn.
Về đối ngoại, tình hình Syria được quan tâm. Đảng Cộng hòa cho rằng chính sách của Tổng thống Barack Obama là yếu kém, thiếu quyết tâm. Đảng Dân chủ không chủ trương can thiệp nhiều vào các nước, không muốn lính Mỹ phải tham gia chiến đấu.
Trong tranh luận giữa các ứng cử viên Đảng Dân chủ hôm 13/10 hai chữ “Việt Nam” lại được nhắc đến nhiều hơn so với kỳ bầu chọn tổng thống trước. Còn phía Đảng Cộng hòa hai tiếng “Cuba” được nhắc đến nhiều vì hai ứng cử viên Marco Rubio và Ted Cruz có liên hệ nguồn gốc với quốc gia cộng sản này.
Thượng Nghị sĩ Bernie Sanders là người đã từ chối thi hành nghĩa vụ quân sự trong thời chiến tranh Việt Nam, nhân danh một người phản đối cuộc chiến vì lương tâm. Khi được hỏi ông có ủng hộ việc Hoa Kỳ tham chiến ở nước ngoài hay không, ứng cử viên Sanders trả lời ông đã ủng hộ việc Hoa Kỳ tham gia cuộc chiến ở Afghanistan và Kosovo.
Trong những phát biểu mình, ứng cử viên James Webb nhắc lại quá khứ từng phục vụ trong quân chủngThủy quân lục chiến tham gia chiến đấu tại Việt Nam, có con phục vụ quân đội. Tuy nhiên năm 2002 việc ông lên tiếng, với tư cách là cựu Bộ trưởng Hải quân thời Tổng thống Ronald Reagan, không tán đồng chính sách của Tổng thống George W. Bush (con) muốn can thiệp quân sự vào Iraq đã gây căng thẳng giữa ông và giới lãnh đạo Mỹ.
Về điều gì là đe dọa an ninh quốc gia Hoa Kỳ trong lúc này, bà Clinton cho đó là vũ khí nguyên tử rơi vào tay kẻ xấu; ông Sanders cho đó là biến đổi khí hậu; còn ông Webb cho đó là việc Trung Quốc đang bành trướng trên biển Nam Trung Hoa, tức biển Đông.
Trả lời câu hỏi ai đã là kẻ thù trong cuộc đời chính trị của mình, ông Webb nói đó là “người lính phe địch [bộ đội cộng sản Bắc Việt] đã ném lựu đạn làm ông bị thương. Nhưng người đó không có ở đây lúc này để nói chuyện với ông ấy.”
Cựu Thượng Nghị sĩ James Webb nói được tiếng Việt, có vợ gốc Việt, bà Hồng Lê, một thuyền nhân vượt biển và hiện là luật sư. Ông học tiếng Việt trong những năm đầu thập niên 1980s với bác Chung ở Annandale, Virginia. Tháng 9 vừa qua có một buổi gây quỹ vận động cho ông ở Hawaii với nhiều người Việt tham gia.
Trong Đảng Dân chủ, ứng cử viên Bernie Sanders được coi là cực tả, Hillary Clinton tiến bộ và sau đó là James Webb.
Từ nay cho đến tháng 2/2016 sẽ còn nhiều cuộc tranh luận giữa các ứng cử viên cùng đảng với nhau, nhưng đáng chú ý vẫn là Đảng Cộng hòa với Donald Trump lúc nào cũng ồn ào, gây chú ý qua những phát biểu chẳng nể ai, chẳng sợ phải đụng chạm.
Hiện nay Donald Trump và Hillary Clinton vẫn đứng ở vị trí hàng đầu của hai đảng. Tuy nhiên còn quá sớm để tiên đoán ai sẽ kế vị Tổng thống Barack Obama. Hillary Clinton, Donald Trump hay một ai khác?
* Các bài viết được đăng tải với sự đồng ý của Ðài VOA nhưng không phản ánh quan điểm hay lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ.