Như đã trình bày trong bài trước, truyền thống chuyển giao quyền lực chính trị, từ tổng thống/đảng này sang tổng thống/đảng khác, đóng vai trò vô cùng quan trọng cho một siêu cường quốc như Mỹ.
Bình thường, sự chuyển giao bắt đầu ngay sau khi kết quả bầu cử có thắng thua rõ ràng. Nhưng cuộc bầu cử kỳ này, tổng thống Donald Trump chưa công nhận kết quả bầu cử vì cho rằng có gian lận. Hiện có một toán luật sư của tổng thống đang đệ trình đơn kiện tại các tòa án tiểu bang, nên vì thế quy trình chuyển giao được biết là vẫn chưa bắt đầu.
Theo Bộ luật Chuyển giao Tổng thống, ban hành năm 1963, và sau nhiều tu chính, nay có tên là Bộ luật Nâng cao Quy trình Chuyển giao Tổng thống 2019 (Presidential Transition Enhancement Act of 2019). Trong Bộ luật này có tài liệu liên quan đến việc chuyển giao phải được các cơ quan trách nhiệm hai bên giao nộp cho cơ quan hữu trách 6 tháng trước ngày bầu cử, tức ngày 3 tháng 5 năm nay [1]. Luật đòi hỏi hai hội đồng được thành lập. Hội đồng số 1, là Hội đồng Chuyển giao Giám đốc các Ban ngành, giúp chuẩn bị tài liệu tóm tắt cho chính quyền đi vào/đắc cử. Hội đồng số 2, là Hội đồng Phối hợp Chuyển giao Nhà Trắng. Và một điều hợp viên lo việc chuyển giao liên bang [2].
Chính bản ghi nhớ từ văn phòng Tổng thống ngày 27 tháng 4 năm 2020 cũng ghi nhận các vấn đề trên. Nó cũng khẳng định rằng không trễ hơn ngày 15 tháng 9, người đứng đầu các cơ quan chính quyền phải có kế hoạch chuyển giao các vai trò quan trọng [3].
Với tình hình dịch bệnh Covid-19 ngày càng nghiêm trọng tại Mỹ, và nền kinh tế suy thoái toàn cầu, việc chuẩn bị cho chính quyền chuyển tiếp, dù là chính quyền Trump nhiệm kỳ 2, hay thay đổi sang Biden, là vô cùng cần thiết và cấp bách. Đó là chưa kể những thử thách địa chính trị do sự trỗi dậy đầy thách thức của Trung Quốc cũng như vấn đề biến đổi khí hậu, v.v...
Nhưng sự chuyển giao chưa được diễn ra. Không chỉ riêng phía ông Biden đang quan ngại về sự chậm trễ này, mà một số thượng nghị sĩ đảng Cộng hòa cũng ủng hộ việc ông Biden phải được tường trình về tình báo từ các cơ quan hữu trách [4]. Tuy chưa công nhận phía ông Biden thắng, ba thượng nghị sĩ Chuck Grassley, Lindsey Graham và John Cornyn cho rằng, sự tiến trình chuyển giao này nên bắt đầu vì nếu ông Biden thắng thì ông ở trong tư thế sẵn sàng để làm việc. Các Thống đốc Cộng hòa như Mike DeWine của Ohio và thượng nghị sĩ Cộng hòa Pat Toomey cũng tin rằng ông Biden có vẻ sẽ được xem là tổng thống đắc cử không bao lâu nữa.
Ngoài thông tin tình báo, phía ông Biden lẽ ra phải nhận được kinh phí để có các nguồn lực cần thiết hầu triển khai các chương trình hành động của mình, như mướn người, văn phòng v.v… Nhưng cho đến nay, bà Emily thuộc cơ quan Quản trị Dịch vụ Tổng quát (General Services Administration/GSA) do ông Trump bổ nhiệm vẫn từ chối cung cấp kinh phí cho bên ông Biden [5].
Các chính quyền trước đây chuyển giao ra sao?
Theo phân tích của hai chuyên gia Ivo H. Daalder và James M. Lindsay, chính quyền George HW Bush chuyển giao quyền hành cho tổng thống Bill Clinton, và chính quyền George W Bush chuyển giao quyền hành cho Barack Obama, một cách liền mạch [6]. Obama và Bush phối hợp nhịp nhàng và chặt chẽ đến độ các viên chức sắp hết nhiệm và sắp nhậm nhiệm ngồi sát bên nhau trong lúc bàn giao trong trường hợp có sự tấn công nào xảy ra. Nhưng cũng có những trường hợp chuyển giao không suông sẻ, nhất là khi quan điểm của hai vị tổng thống sắp mãn nhiệm và sắp nhậm nhiệm khác nhau. Chẳng hạn như Bill Clinton và George W Bush về Tòa án Hình sự Quốc tế/ICC, hay Lyndon Johnson với Richard Nixon về Hội nghị Thượng đỉnh Mỹ - Xô.
Tại Mỹ, tuy đã có các bộ luật như Quy trình Chuyển giao Tổng thống 2019, nhưng không có luật nào bắt buộc chính quyền sắp mãn nhiệm phải hợp tác, ngoài việc kết thúc nhiệm kỳ của mình vào ngày 20 tháng Giêng. Vì thế, bên ông Biden không có sự lựa chọn nào khác ngoài việc kiềm chế, và nên tránh mọi hành động có thể bị xem là phá hoại phía ông Trump. Nếu các viên chức cao cấp của ông Trump không hợp tác một cách chân thành để tiến trình chuyển giao được hiệu quả, kể cả cung cấp các tài liệu thiết yếu, thì bên Biden cũng không làm được gì cho đến ngày 20 tháng Giêng. Hy vọng chuyện này không xảy ra.
Trong lúc này, Hai chuyên gia Daalder và Lindsay cho rằng, đội chuyển giao của Biden có thể nhận diện ra khoảng 4 ngàn địa vị chính trị được bổ nhiệm cho toàn chính phủ, và giao tiếp với bên Thượng viện để nhanh chóng thông qua 1200 viên chức quan yếu. Chuyển giao quyền lực là một công việc vô cùng phức tạp. Ngay cả khi nó ở trong hoàn cảnh tốt nhất. Hai ông cho rằng, có lẽ đây là lúc để xét lại có nên rút ngắn lại thời điểm 10 tuần giữa bầu cử và nhậm chức chăng, tức dời ngày bầu cử gần ngày nhậm chức hơn. Hai ông kết luận: “Ở thời gian mười tuần, các cuộc chuyển giao tổng thống là quá dài để có thể yên tâm, quá ngắn để có thể thấu đáo, nhưng vừa đủ độ dài để gây ra rắc rối.”
Giáo sư Richard Neustadt được xem là cây cổ thụ về chuyển giao tổng thống, người thầy của các nhân vật nổi tiếng như sử gia Doris Kearns Goodwin, phó tổng thống Al Gore, giáo sư chính trị học Graham Allison, v.v… [8]. Ông đã chứng kiến cuộc bàn giao giữa chính quyền Harry Truman to Dwight D. Eisenhover năm 1952, và kể từ năm 1960, 1968, 1976, 1980, 1992 và 2000. Neustadt đã cố vấn cho tất cả các đội chuyển giao của mọi bên, bắt đầu từ Tổng thống John F Kennedy. Theo giáo sư Neustadt, thì chuyển giao từ Cộng hòa sang Dân chủ đạt tiêu chuẩn cao, như thời Eisenhover sang Kennedy, hay Reagon sang Bush. Còn thời của Carter sang Reagan và Clinton qua Bush thì “thiếu tổ chức”, “giờ giấc lung tung”, “nhân viên cấu xé nhau”, “không biết ưu tiên hóa” và “làm chậm trễ”. Trong khi thời của Nixon, Reagan và Bush (con) thì “kỷ luật”, “tài năng”, “kinh nghiệm” và “tập trung”.
Nếu giáo sư Neustadt còn sống cho đến lúc này thì không biết ông sẽ nhận định sao về sự chuyển giao quyền lực giữa Trump và Biden.
Tài liệu tham khảo:
1. 116th Congress 1st Session, “S.3954, Presidential Transition Enhancement Act of 2019”, The White House, 2 August 2019; Accessed on 14 November 2020.
2. Courtney Buble, “Trump Administration Details Efforts to Support Peaceful Presidential Transition”, Government Executive, 15 May 2020.
3. Russell T. Vought, “MEMORANDUM FOR THE HEADS OF EXECUTIVE DEPARTMENTS AND AGENCIES”, Executive Office of the President, 27 April 2020.
4. Cameron Stuart, “Senior Republican senator say Joe Biden should get intelligence briefings”, The Australian, 13 November 2020.
5. Reuters, “Joe Biden brings in national security experts, with Donald Trump still denying him classified intelligence briefings”, ABC News, 14 November 2020; Simon Lewis, “President-elect Biden, denied classified intel briefings, to bring in national security experts”, Reuters, 14 November 2020.
6. Ivo H. Daalder and James M. Lindsay, “America’s Treacherous Transition”, Foreign Affairs, 12 November 2020.
7. Department of the Prime Minister and Cabinet, “Guidance on Caretaker Conventions”, Australian Government, 20 November 2018.
8. Harrison Wellford, “Avoiding the Hazards of Transition: Neustadt’s Lessons”, trang 53, trong tác phẩm Guardian of the Presidency, The legacy of Richard E. Neustadt, edited by Matthew J. Dickinson and Elizabeth A. Neustadt, The Brookings Institution, 2007.
