Trong hơn một tuần vừa qua, chúng ta nghe nói nhiều đến Bùi Chát với tư cách người sáng lập và điều hành nhà xuất bản Giấy Vụn, người được vinh dự nhận giải Tự do Xuất bản của Hiệp hội các Nhà xuất bản Quốc tế tại Argentina vào ngày 25 tháng 4; và cũng là người mới bị công an Việt Nam bắt giữ khi vừa từ Argentina về đến phi trường Tân Sơn Nhất vào lúc 8 giờ tối ngày 30 tháng 4. Nhưng không nên quên Bùi Chát, trước hết, và có khi sau cùng, là một nhà thơ.
Bùi Chát là nhà thơ trong cách sống: lúc nào cũng lơ mơ và phất phơ; trong thái độ: vừa ngây thơ nhưng lại vừa quyết liệt; trong cách làm việc (thật ra, cho đến nay, việc duy nhất anh làm, ngoài việc làm thơ, là làm nhà xuất bản Giấy Vụn): theo đuổi cái đẹp; trong niềm tin: dường như, với anh, cái đẹp và cái thiện là một; thậm chí, cuộc sống và cái đẹp là một; và trong cách viết: anh hiếm viết cái gì khác ngoài thơ.
Thơ của Bùi Chát có hai khuynh hướng rõ rệt: Thứ nhất, thử nghiệm về kỹ thuật, bao gồm hai yếu tố chính: một, sử dụng loại ngôn ngữ và chất liệu rất đời thường, đầy bụi bặm, ngoài vỉa hè, hay nói theo cách nói của anh, những thứ bị người đời cho là chất dơ hay rác rưởi, thường bị vất ngoài nghĩa địa; hai, kỹ thuật nhại (pasticle) và giễu nhại (parody): lấy nguyên bài thơ hay một phần bài thơ của người khác, chỉ thêm vào một ít chữ để thành một bài thơ mới với giọng điệu và chủ đề khác hẳn, thường mang tính chất giễu cợt và phê phán: giễu cợt để phê phán. Thứ hai là những bài thơ nặng về thế sự, lúc anh quên những nỗ lực cách tân về hình thức, chỉ nhằm bộc lộ những ý nghĩ và cảm xúc về những vấn đề khiến anh trằn trọc và day dứt; trong đó, có rất nhiều vấn đề liên quan đến chính trị.
Hôm nay, nhân nghe tin anh bị công an Việt Nam bắt giữ lúc mới đặt chân xuống phi trường Tân Sơn Nhất, tôi xin trích lại vài bài thơ thuộc loại "thế sự" trong tập thơ mới nhất của anh, Bài thơ một vần / One-rhyme poems (2009). Coi như một món quà tặng bạn đọc để bạn đọc có thể hiểu thêm về Bùi Chát; một người, cho đến nay, chúng ta biết rất rõ về tài năng với tư cách một thi sĩ, nhưng lại hoàn toàn mù mờ về số phận của anh, với tư cách một công dân của nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam vốn lúc nào, trên giấy tờ, cũng toòng teng mấy chữ: "Độc lập - Tự do - Hạnh phúc".
NHQ
Ai?
Tôi gặp gỡ những người cộng sản
Những người anh em của chúng tôi
Những người làm chúng tôi mất đi kí ức
Mất đi tiếng nói bản thân
Mất đi những cái thuộc về giá trị
Chúng tôi còn sở hữu duy nhất một điều
Nỗi sợ
Tôi trò chuyện với những người cộng sản
Những người anh em
Những người muốn chăn dắt chúng tôi
Luôn biến chúng tôi thành đồ hộp
Hy vọng chúng tôi đời đời biết ơn
Những người cộng sản
Anh em chúng tôi
Chưa bao giờ thấy họ tự hỏi
Trong ngôi nhà đen đủi này
Ai muốn thừa kế di sản của họ?
Thói
- Các ông cho chúng tôi được biết sự thật
nhé!
- Các ông cho chúng tôi được ngủ với vợ/
chồng chúng tôi nhé!
- Các ông cho chúng tôi được thở nhé!
- Các ông cho chúng tôi được bình đẳng
trước pháp luật nhé!
- Các ông cho chúng tôi được suy nghĩ
khác với các ông nhé!
- Các ông cho chúng tôi được chống tham
nhũng nhé!
- Các ông cho chúng tôi được tự do ngôn
luận nhé!
- Các ông cho chúng tôi được lập hội vỉa
hè nhé!
- Các ông cho chúng tôi được viết bài thơ
này nhé!
- Các ông cho chúng tôi được ghét các
ông chống đối các ông nhé!
- Các ông cho chúng tôi được tự do biểu
tình nhé!
- Các ông cho chúng tôi được bầu cử tự
do nhé!
- Các ông cho chúng tôi được bảo vệ tổ
quốc nhé!
- Các ông cho chúng tôi được học ngoại
ngữ nhé!
- Các ông cho chúng tôi được phản đối
Trung Quốc chiếm Hoàng Sa –
Trường Sa nhé!
- Các ông cho chúng tôi được giỏi hơn các
ông nhé!
- Các ông cho chúng tôi được đi chùa đi nhà
thờ nhé!
- Các ông cho chúng tôi được đọc bản Tuyên
ngôn nhân quyền nhé!
- Các ông cho chúng tôi được sở hữu mảnh
đất tổ tiên chúng tôi để lại nhé!
- Các ông cho chúng tôi được tố cáo các ông
nhé!
- Các ông cho chúng tôi được là người Việt
Nam nhé!
- Các ông cho chúng tôi được giữ gìn truyền
thống nhé!
- Các ông cho chúng tôi được yêu thêm gia
đình bạn bè ngoài các ông nhé!
- Các ông cho chúng tôi được xây dựng đất
nước nhé!
- Các ông cho chúng tôi được biết diện tích
mặt đất và biển đảo của chúng tôi
nhé!
- Các ông cho chúng tôi được biết tên của
đất nước chúng tôi 20 năm nữa nhé!
- Các ông cho chúng tôi được không theo
các ông nhé!
- Các ông cho chúng tôi được sống riêng tư
không bị dòm ngó nhé!
- Các ông cho chúng tôi được đá đít các ông
nhé!
- Các ông cho chúng tôi được yêu nước nhé!
- Các ông cho chúng tôi được đi bằng đôi
chân của chúng tôi nhé!
- Các ông cho chúng tôi được xuất bản bài
thơ này sau khi viết xong nhé!
- Các ông cho chúng tôi được chờ các ông
đến bắt nhé!
- Các ông cho chúng tôi được từ chối các
ông nhé!
- Các ông cho chúng tôi được ước gì chúng
tôi chẳng ước điều gì nhé!
- Các ông cho chúng tôi được mưu cầu hạnh
phúc và mưu cầu không hạnh phúc
nhé!
......
Xin các ông /bà
Các ông/bà đừng xin chúng tôi nữa!
Cộng sản là cái quái gì cóc cần biết, nhưng chắc chắn…
Sau cộng sản là sự sống chồng sự sống
Sau cộng sản là ngày dài vô tư không ngã rẽ
Sau cộng sản là ngẩng cao đầu
Sau cộng sản đi không trở lại
Sau cộng sản có người buồn bã không định hướng
Sau cộng sản là định mệnh
Sau cộng sản tạm thời chưa ai rõ
Sau cộng sản là cộng trừ nhân chia nhiều cấp độ
Sau cộng sản là em yêu tôi đâu cần chứng
Sau cộng sản là nhà xuất bản Giấy vụn quang vinh mười lăm năm
Sau cộng sản là niềm tin ơi chào mi
Sau cộng sản ánh sáng cởi mở
Khi đó chúng ta thoải mái làm người
Hoa sữa
Đến từ đâu
Nồng, tanh. Hoa sữa
Nào phải ai cũng đều được biết
Trông thấy dáng cây từ xa, tôi thiệt sự muốn chết
Hoa sữa gợi nỗi đau chuyện bị chèn ép
Chúng cướp dưỡng khí, dường cô lập tôi giữa rừng người
Trong những bài thơ và những bài hát
Ngợi ca hoa sữa. Khiến thời gian nực cười
Vẻ lãng mạn tồi tàn
Mùi hoa nhắc nhớ mùa thu đương trị
Đã quen với việc hiện diện của chúng
Người ta có thể dễ chấp nhận. Trên mảnh đất này
Một kiểu chánh trị đậm mùi. Hoa sữa
Bùi Chát.
***
Chú thích:
Có thể đọc toàn bộ tập Bài thơ một vần / One-rhyme Poems của Bùi Chát trên Tiền Vệ.
* Blog của Tiến sĩ Nguyễn Hưng Quốc là blog cá nhân. Các bài viết trên blog được đăng tải với sự đồng ý của Ðài VOA nhưng không phản ánh quan điểm hay lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ.
