Nhóm các quốc gia gọi là P5+1 gồm Hoa Kỳ, Anh, Pháp, Trung Quốc, Nga và Ðức, đang đánh giá một đề nghị do Iran đưa ra trong các cuộc thương nghị mới đây về chương trình hạt nhân gây nhiều tranh cãi của Tehran. Trong bài tường trình từ Washington, thông tín viên VOA Andre de Nesnera cứu xét những gì thường được coi là khả năng hạt nhân của Iran và có bao nhiêu phần trong khả năng này là bí mật.
Hoa Kỳ và Liên hiệp châu Âu tin rằng Iran đang tìm cách phát triển vũ khí hạt nhân, nhưng Tehran nói chương trình của họ có mục đích hòa bình và dân dụng.
Từ nhiều năm, cộng đồng quốc tế đã tìm cách thuyết phục Iran chấm dứt chương trình tinh chế uranium của họ - nhưng không có hiệu quả. Uranium tinh chế ở độ thấp có thể được sử dụng trong các nhà máy điện hạt nhân dân sự, nhưng uranium được tinh chế ở độ cao là một phần cơ bản của một quả bom hạt nhân.
Ông Joel Rubin, chuyên gia Iran thuộc Quỹ Ploughshares, một tổ chức chuyên về chính sách vũ khí hạt nhân, nói rằng các cơ quan tình báo Tây phương biết chi tiết về chương trình hạt nhân của Iran.
Ông Rubin lập luận: “Và đó cơ bản có nghĩa là Iran đang tinh chế uranium, là họ có 19 ngàn máy ly tâm đang chạy, là họ đang tinh chế uranium ở một số địa điểm và họ có một kho dự trữ uranium tinh chế ở độ trung bình, gần 20% thấp hơn con số cần để chế tạo đủ chất liệu hạt nhân cho một quả bom. Và rằng họ tiếp tục phát triển chương trình này.”
Ông Rubin nói Iran cũng đang xây dựng một nhà máy có thể sản xuất plutonium, cũng có thể được sử dụng trong một vũ khí hạt nhân.
Nhưng ông John Bolton, cựu đại sứ Hoa Kỳ ở Liên Hiệp Quốc, dưới thời tổng thống George W. Bush, lấy làm lo ngại về một khía cạnh khác của chương trình hạt nhân Iran.
Ông Bolton nói: “Tôi lo ngại rằng có rất nhiều thứ chúng ta chưa biết – rằng phía Iran, có lẽ với một số trợ giúp chiến thuật của phía Bắc Triều Tiên, chuyên về việc xây dựng những thứ dưới mặt đất, đã tham gia vào hình thức che giấu ấy trong một thời gian kéo dài. Do đó có thể còn rất nhiều điều về chương trình vũ khí hạt nhân mà chúng ta chưa được biết.”
Trong nỗ lực làm áp lực Iran đòi chấm dứt chương trình tinh chế uranium của họ, trong mấy năm vừa qua, Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc đã thông qua những nghị quyết áp đặt các biện pháp chế tài Iran. Ngoài ra, nhiều quốc gia khác, kể cả Hoa Kỳ, đã áp đặt các biện pháp riêng của mình.
Trong nhiều năm, các cuộc thương nghị giữa các quốc gia Tây phương và Iran về chương trình vũ khí hạt nhân đã không đem lại nhiều tiến bộ.
Nhưng các chuyên gia nói tình trạng này có thể thay đổi, tiếp theo cuộc bầu cử Tổng thống Iran hồi tháng 6, mà người đắc cử là ông Hassan Rouhani, một người được coi là ôn hòa và ra tranh cử với một cương lĩnh giao tiếp ngoại giao với phương Tây.
Tại một cuộc họp tại Geneve hồi đầu tháng này, các giới chức Tây phương và Iran đã mở các cuộc thương nghị mà bà Catherine Ashton, trưởng ban đối ngoại Liên Hiệp châu Âu mô tả là “các cuộc đàm phán chi tiết nhất mà chúng ta đã có từ trước đến giờ.”
Tại phiên họp đó, Iran đã đưa ra một đề nghị.
Ông Daryl Kimball, nguời đứng đầu Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí, một công ty nghiên cứu tư nhân, nói rằng chi tiết đề nghị của Iran vẫn còn nằm trong vòng bí mật. Ông nói:
“Và tôi cho rằng đó là một dấu hiệu tốt, bởi vì nó chứng tỏ rằng mỗi bên không tìm cách lợi dụng những tiết lộ để đưa ra làm điểm lập luận, để ghi điểm trong nước. Họ thực sự tìm cách đạt được một kết quả.”
Các chuyên gia cho rằng đề nghị của Iran có lẽ chứa các bước cụ thể mà Iran sẵn sàng tiến hành – như hạn chế chương trình tinh chế uranium – để đổi lấy việc nới lỏng các biện pháp chế tài kinh tế và tài chính.
Nhưng các chuyên gia như Joel Rubin thuộc Quỹ Ploughshares, nói rằng trước khi đạt được tiến bộ đáng kể, cả hai bên phải khắc phục một mức độ nghi kỵ cao.
Ông Rubin nói: “Có hơn 3 thập niên nghi kỵ và lo ngại giữa các bên. Hoa Kỳ đã chỉ định Iran là một nước bảo trợ khủng bố. Họ có một thành tích tệ hại về nhân quyền bên trong Iran. Có những căng thẳng và xung đột khu vực giữa Iran và Israel và các quốc gia vùng Vịnh và về Syria cùng các vấn đề khác. Do đó có rất nhiều tầng lớp chồng chất ở đây.”
Vòng thương nghị kế tiếp dự trù sẽ diễn ra vào đầu tháng 11 ở Geneve, Thụy Sĩ.
Hoa Kỳ và Liên hiệp châu Âu tin rằng Iran đang tìm cách phát triển vũ khí hạt nhân, nhưng Tehran nói chương trình của họ có mục đích hòa bình và dân dụng.
Từ nhiều năm, cộng đồng quốc tế đã tìm cách thuyết phục Iran chấm dứt chương trình tinh chế uranium của họ - nhưng không có hiệu quả. Uranium tinh chế ở độ thấp có thể được sử dụng trong các nhà máy điện hạt nhân dân sự, nhưng uranium được tinh chế ở độ cao là một phần cơ bản của một quả bom hạt nhân.
Ông Joel Rubin, chuyên gia Iran thuộc Quỹ Ploughshares, một tổ chức chuyên về chính sách vũ khí hạt nhân, nói rằng các cơ quan tình báo Tây phương biết chi tiết về chương trình hạt nhân của Iran.
Ông Rubin lập luận: “Và đó cơ bản có nghĩa là Iran đang tinh chế uranium, là họ có 19 ngàn máy ly tâm đang chạy, là họ đang tinh chế uranium ở một số địa điểm và họ có một kho dự trữ uranium tinh chế ở độ trung bình, gần 20% thấp hơn con số cần để chế tạo đủ chất liệu hạt nhân cho một quả bom. Và rằng họ tiếp tục phát triển chương trình này.”
Ông Rubin nói Iran cũng đang xây dựng một nhà máy có thể sản xuất plutonium, cũng có thể được sử dụng trong một vũ khí hạt nhân.
Nhưng ông John Bolton, cựu đại sứ Hoa Kỳ ở Liên Hiệp Quốc, dưới thời tổng thống George W. Bush, lấy làm lo ngại về một khía cạnh khác của chương trình hạt nhân Iran.
Ông Bolton nói: “Tôi lo ngại rằng có rất nhiều thứ chúng ta chưa biết – rằng phía Iran, có lẽ với một số trợ giúp chiến thuật của phía Bắc Triều Tiên, chuyên về việc xây dựng những thứ dưới mặt đất, đã tham gia vào hình thức che giấu ấy trong một thời gian kéo dài. Do đó có thể còn rất nhiều điều về chương trình vũ khí hạt nhân mà chúng ta chưa được biết.”
Trong nỗ lực làm áp lực Iran đòi chấm dứt chương trình tinh chế uranium của họ, trong mấy năm vừa qua, Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc đã thông qua những nghị quyết áp đặt các biện pháp chế tài Iran. Ngoài ra, nhiều quốc gia khác, kể cả Hoa Kỳ, đã áp đặt các biện pháp riêng của mình.
Trong nhiều năm, các cuộc thương nghị giữa các quốc gia Tây phương và Iran về chương trình vũ khí hạt nhân đã không đem lại nhiều tiến bộ.
Nhưng các chuyên gia nói tình trạng này có thể thay đổi, tiếp theo cuộc bầu cử Tổng thống Iran hồi tháng 6, mà người đắc cử là ông Hassan Rouhani, một người được coi là ôn hòa và ra tranh cử với một cương lĩnh giao tiếp ngoại giao với phương Tây.
Tại một cuộc họp tại Geneve hồi đầu tháng này, các giới chức Tây phương và Iran đã mở các cuộc thương nghị mà bà Catherine Ashton, trưởng ban đối ngoại Liên Hiệp châu Âu mô tả là “các cuộc đàm phán chi tiết nhất mà chúng ta đã có từ trước đến giờ.”
Tại phiên họp đó, Iran đã đưa ra một đề nghị.
Ông Daryl Kimball, nguời đứng đầu Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí, một công ty nghiên cứu tư nhân, nói rằng chi tiết đề nghị của Iran vẫn còn nằm trong vòng bí mật. Ông nói:
“Và tôi cho rằng đó là một dấu hiệu tốt, bởi vì nó chứng tỏ rằng mỗi bên không tìm cách lợi dụng những tiết lộ để đưa ra làm điểm lập luận, để ghi điểm trong nước. Họ thực sự tìm cách đạt được một kết quả.”
Các chuyên gia cho rằng đề nghị của Iran có lẽ chứa các bước cụ thể mà Iran sẵn sàng tiến hành – như hạn chế chương trình tinh chế uranium – để đổi lấy việc nới lỏng các biện pháp chế tài kinh tế và tài chính.
Nhưng các chuyên gia như Joel Rubin thuộc Quỹ Ploughshares, nói rằng trước khi đạt được tiến bộ đáng kể, cả hai bên phải khắc phục một mức độ nghi kỵ cao.
Ông Rubin nói: “Có hơn 3 thập niên nghi kỵ và lo ngại giữa các bên. Hoa Kỳ đã chỉ định Iran là một nước bảo trợ khủng bố. Họ có một thành tích tệ hại về nhân quyền bên trong Iran. Có những căng thẳng và xung đột khu vực giữa Iran và Israel và các quốc gia vùng Vịnh và về Syria cùng các vấn đề khác. Do đó có rất nhiều tầng lớp chồng chất ở đây.”
Vòng thương nghị kế tiếp dự trù sẽ diễn ra vào đầu tháng 11 ở Geneve, Thụy Sĩ.
