Đưa ra lời khiển trách từ Quốc hội Mỹ, hai Dân biểu Gregory Meeks (bang New York) và Michael McCaul (Texas) hôm thứ Ba 12/1 mạnh mẽ chỉ trích những người đứng đầu Cơ quan Truyền thông Toàn cầu của Mỹ (USAGM) và Đài Tiếng nói Hoa Kỳ (VOA) về việc bố trí một phóng viên VOA chuyên trách Nhà Trắng sang vị trí khác.
Bà Patsy Widakuswara nhận được thông báo vào tối thứ Hai 11/1 rằng bà sẽ được bố trí công việc khác, vài giờ sau khi nữ phóng viên kỳ cựu này cố gắng chất vấn Ngoại trưởng Mike Pompeo sau khi ông đọc bài phát biểu tại trụ sở của VOA.
“Đây là Hợp chủng quốc Hoa Kỳ - chúng ta không trừng phạt các nhà báo của nước mình vì họ mong tìm được câu trả lời cho câu hỏi của họ. Báo chí tự do và công bằng nằm trong cốt lõi của Hiến pháp và nền dân chủ của chúng ta”, ông Meeks, tân chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Hạ viện, và lãnh đạo khối Cộng hòa McCaul bày tỏ ý kiến như vậy trong một tuyên bố chung. Hai nhà lập pháp này kêu gọi VOA giải thích về hành động của đài và phục hồi chức vụ cho Widakuswara.
Bà Widakuswara được thông báo vào khoảng 10h30 tối hôm 11/1 rằng bà sẽ chuyển sang làm tường thuật thời sự nói chung thay vì làm công việc đưa tin về Nhà Trắng nhiều danh tiếng. Không có lý do cụ thể nào được đưa ra.
Hồi đáp các câu hỏi về chuyện sắp xếp lại công việc của bà Widakuswara, một người phát ngôn của VOA cho biết cơ quan báo chí này không bình luận về các vấn đề nhân sự. USAGM cũng không trả lời.
Các giám đốc VOA có quyền sắp xếp lại công việc của nhân viên theo những gì họ thấy là phù hợp. Nhưng các tổ chức về nghề báo và một cơ quan chống tiêu cực chỉ trích động thái này, gọi đó là một cuộc tấn công vào quyền tự do báo chí.
Tuy VOA hoạt động bằng tiền thuế của người dân Mỹ, các nhà báo của đài này tác nghiệp trong khuôn khổ được gọi là “Tường Lửa” (firewall), là các quy định được thiết kế để bảo vệ cho họ được độc lập, không bị ảnh hưởng từ chính trị. Tuy nhiên, truyền thống đó đã bị Tổng Giám đốc điều hành USAGM, Michael Pack, thách thức. Hồi tháng 6/2020, ông Pack được Tổng thống Trump bổ nhiệm làm lãnh đạo của USAGM, cơ quan chủ quản của VOA.
Ông Zeke Miller, Chủ tịch Câu lạc bộ Phóng viên Nhà Trắng, đưa ra tuyên bố nói rằng các hành động được thực hiện chống lại bà Widakuswara là một “cuộc tấn công vào Tu chính án thứ nhất”.
Ông Miller nói: “Việc VOA sắp xếp lại vị trí của bà Patsy Widakuswara, do bà làm đúng công việc chuyên môn là đặt câu hỏi, chính là sự lăng nhục những lý tưởng mà Ngoại trưởng Pompeo đã thảo luận trong bài phát biểu của ông ấy”.
Ông Miller nói thêm rằng đưa bà Widakuswara ra khỏi công việc quen thuộc của bà "làm tổn hại lợi ích của tất cả những người Mỹ trông cậy vào báo chí tự do để nắm bắt hoạt động của chính phủ của mình, và mang lại tâm lý thoải mái cho những nỗ lực hạn chế tự do báo chí trên toàn thế giới".
Theo lịch, lẽ ra bà Widakuswara đi cùng Tổng thống Donald Trump hôm 12/1 để đưa tin về chuyến thăm của ông tới Texas cho khán giả của VOA. Chuyến thăm là lần xuất hiện công khai đầu tiên của ông Trump kể từ khi những người ủng hộ ông xâm nhập đầy bạo lực vào Điện Capitol của Hoa Kỳ hồi tuần trước, dẫn đến 5 người chết, bao gồm cả một sĩ quan cảnh sát của Điện Capitol.
Ngay cả trước khi ông Pompeo phát biểu, tổ chức GAP (Government Accountability Project - Dự án Trách nhiệm Giải trình của Chính phủ), chuyên bảo vệ những người tố cáo ở cấp liên bang, đã viết thư đến USAGM cảnh báo rằng những dàn xếp về việc tường thuật bài phát biểu dường như vi phạm Hiến chương VOA - vốn tôn trọng quyền biên tập độc lập của VOA - và đạo đức báo chí.
David Seide, luật sư cấp cao của GAP, nói với VOA: "Bà Patsy chỉ làm công việc của bà. 'Sắp xếp lại công việc' của bà là sự can thiệp chính trị mang tính trả đũa. Đó là sự vi phạm bất hợp pháp vào quy định Tường Lửa". Tổ chức này hiện đại diện pháp lý cho hơn 20 nhà báo đã và đang hành nghề, những người đã liên lạc với GAP vì những vụ việc khác nhau trong những tháng gần đây.
Trong tuyên bố chung của họ, hai dân biểu McCaul và Meeks nói rằng họ rất thất vọng khi biết bà Widakuswara bị sắp xếp lại công việc sau khi đặt câu hỏi với ông Pompeo.
Hai dân biểu nói: “Không thấy có lý do chính đáng cho sự thay đổi công việc này, lý do chưa được đưa ra, nên chúng tôi tin rằng cần phải phục hồi lại công việc của bà ấy. Đây là Hợp chủng quốc Hoa Kỳ - chúng ta không trừng phạt các nhà báo của mình vì họ tìm kiếm câu trả lời cho các câu hỏi của họ. Báo chí tự do và công bằng nằm trong cốt lõi của Hiến pháp và nền dân chủ của chúng ta”.
Trong bài phát biểu tại VOA hôm 11/1, ông Pompeo nói về “chủ nghĩa biệt lệ Mỹ” và vai trò thích hợp của VOA - theo cách nhìn của ông - trong việc thúc đẩy các giá trị Mỹ trên toàn cầu. Tiếp sau đó là một phiên hỏi đáp ngắn giữa ông Pompeo với ông Reilly, Giám đốc VOA. Ông Reilly không đọc các câu hỏi do tòa soạn của VOA gửi, hỏi về cuộc tấn công tuần trước vào Điện Capitol hoặc động thái của ông Pompeo vào sáng hôm đó tuyên bố phe Houthis ở Yemen là một tổ chức khủng bố.
Khi Ngoại trưởng Pompeo rời trụ sở VOA, bà Widakuswara đi theo và cố gắng hỏi ông Pompeo.
Có đoạn video cho thấy bà Widakuswara hô lên câu hỏi dành cho ông Pompeo khi ông rời tòa nhà VOA, hỏi ông có lấy làm tiếc hay không khi nói rằng sẽ có sự chuyển giao suôn sẻ sang "chính quyền Trump nhiệm kỳ hai" mặc dù ông Trump thua ông Joe Biden thuộc đảng Dân chủ.
Trong đoạn video, người ta nghe thấy nữ nhà báo quay sang ông Reilly và hỏi tại sao ông ấy không hỏi những câu hỏi mà các nhà báo muốn biết câu trả lời ra sao.
Đáp lại, ông giám đốc hỏi bà Widakuswara rằng bà là ai. Sau khi bà giới thiệu bản thân, ông Reilly nói với bà: "Rõ ràng là bà không biết cách cư xử" và nói thêm rằng bà không được phép đặt câu hỏi.
Bà Widakuswara đáp lại rằng bà là một nhà báo và công việc bà là đặt câu hỏi.
Trước thời điểm bị sắp xếp lại công việc, bà Widakuswara chuyên đưa tin về Nhà Trắng cho trang web, các bản tin TV và radio của VOA, đồng thời cũng là người dẫn bản tin qua podcast cho ban tiếng Indonesia, nơi bà bắt đầu sự nghiệp từ vị trí phóng viên.
Trong bài phát biểu tại trụ sở VOA, ông Pompeo kêu gọi các nhà báo của đài thực hiện sứ mệnh của VOA và duy trì tự do báo chí.
Ngoại trưởng sắp mãn nhiệm cũng chỉ trích một nhóm nhà báo của VOA sau khi GAP thay mặt họ viết thư cho hai ông Pack và Reilly nêu lên quan ngại rằng việc phát sóng trực tiếp buổi phát biểu của một quan chức chính phủ có nguy cơ vi phạm các luật lệ và quy định của VOA.
Quyết định của ban lãnh đạo VOA về phát sóng trực tiếp bài phát biểu của ông Pompeo bị chỉ trích là có khả năng gây tổn hại đến uy tín của VOA.
Cho phép phát sóng trực tiếp bài phát biểu của một quan chức cấp cao Hoa Kỳ là một nỗ lực nhằm hạ bậc VOA xuống thành đài phát thanh truyền hình nhà nước, ông Nick Cull, giáo sư về ngoại giao nhân dân tại Trường Báo chí và Truyền thông Annenberg, Đại học South California, nói với VOA.
“Khi một quan chức chính phủ đến đài phát thanh truyền hình do nhà nước bao cấp và đòi phát sóng một chương trình tuyên truyền cụ thể, tự thân nó là chuyện không đi đến đâu cả và còn gây hại đến bất kỳ tuyên bố nào mà đài có thể đưa ra để nói rằng đài vẫn khách quan”, ông Cull nói. “Nó hạ bậc Đài Tiếng nói Hoa Kỳ, không còn là đài phát thanh truyền hình do nhà nước cấp ngân sách, mà xuống mức thành đài phát thanh truyền hình của nhà nước”.
Việc loại bỏ bà Widakuswara khỏi vị trí đưa tin về Nhà Trắng và gây chỉ trích là động thái mới nhất của VOA làm cho các nhà lập pháp và các nhóm bảo vệ người tố giác đổ dồn sự phản đối vào việc ông Pack điều hành USAGM cũng như những cáo buộc cho rằng ông cố can thiệp vào quyền biên tập độc lập của VOA.
Một Tòa án cấp khu vực của Hoa Kỳ hồi tháng 11 cấm ông Pack và các phụ tá của ông can thiệp trực tiếp vào VOA cho đến khi có kết quả từ một vụ kiện cho rằng quy định “tường lửa” bị vi phạm; Văn phòng Tổng Thanh tra đã gửi thư đến ông Pack nhắc nhở vị tổng giám đốc rằng người tố giác được hưởng những sự bảo vệ trước hành vi trả đũa; và Văn phòng Cố vấn Đặc biệt đã ra lệnh cho vị tổng giám đốc điều tra các cáo buộc về hành vi sai trái của chính các quan chức trong sở của ông.
