Hầu như hàng ngày ông Chue Her ngồi trước máy vi tính, mở tự điển Hmong-Anh ngữ và bắt đầu đánh từ 10 đến 20 chữ vào một chương trình phiên dịch trên mạng.
Ông hy vọng đóng góp của ông vào dự án thông dịch của Microsoft sẽ là yếu tố chính để làm sống lại tiếng Hmong mà ông lo ngại đang từ từ biến mất.
Ông nói: “Tôi tin là nếu chúng ta không có thông dịch trên máy vi tính như thế này, trong tương lai, tôi tin 100% tiếng Hmong sẽ biến mất.”
Ông Chue Her, 65 tuổi nói tiếng Hmong tại Lào nơi ông sinh trưởng, nhưng khi ông chuyển đến Fresno, California vào năm 1982 và bắt đầu lập gia đình, tiếng nói của 4 người con và 11 đứùa cháu của ông bắt đầu thay đổi.
Ông nói: “Tôi rất lo là ngay bây giờ, cháu của tôi không nói tiếng Hmong. Do đó tôi nghĩ đây là cơ hội tốt để tôi giúp con cháu tôi học hỏi.”
Người Hmong là một bộ tộc thiểu số sinh sống tại vùng núi nam Trung Quốc và Đông Nam Á. Họ đứng về phía Hoa Kỳ trong chiến tranh Việt Nam và cuối cùng nhiều người chạy từ vùng biên giới Lào Việt đến Hoa Kỳ trong những năm 1970. Hiện nay, có khoảng 260.000 người Hmong sống tại Mỹ.
Ông Phong Yang điều phối viên của dự án cho biết tiếng Hmong bắt đầu biến mất dần khi càng ngày càng có nhiều thế hệ người Hmong sinh trưởng và được nuôi dưỡng tại nước ngoài.
Ông Yang dạy ngôn ngữ tại trường đại học bang California ở Fresno nói:
“Thế hệ thứ hai người Hmong không học tiếng Hmong nhiều hoặc không còn nói rành tiếng Hmong nữa. Chúng tôi thực sự muốn tìm một phương cách để tiến đến một công cụ tác động hỗ tương và làm cho tiếng Hmong được công chúng biết được nhiều hơn, ngay cả đối với những người nói tiếng Hmong để họ có thể tự hào về tiếng nói của họ.”
Khi Microsoft tiếp cận ông Yang vào năm ngoái để đưa Hmong thành tiếng nói thứ 38 trong chương trình thông dịch trên mạng, Ông biết ông cần hành động để đóng góp cho dự án này.
Ông Yang nói: “Chúng tôi vẫn còn có những nguồn lực trong thời điểm thông dịch này, nhưng tôi muốn nói trong vòng 15, 20 năm tới, ai biết chuyện gì sẽ xảy ra.”
Ông Yang còn công nhận là ngay cả tiếng Hmong của ông cũng không hoàn hảo.
Khi đề cập đến nguồn lực ông muốn nói đến thế hệ người Hmong lớn tuổi, như ông Her nói cũng như đọc và viết thông thạo tiếng Hmong.
Hiện nay cộng đồng cần phải dốc toàn lực để xây dựng một công cụ thông dịch trên mạng, Để mở rộng từ vựng của chương trình, những người nói tiếng mẹ đẻ phải đánh những từ, những câu và những tài liệu bằng tiếng Hmong và sau đó dịch sang tiếng Anh.
Nhà nghiên cứu của Microsoft, ông Will Lewis nói chương trình này sử dụng một kiểu mẫu thống kê để dịch căn cứ trên những từ được đánh vào chương trình. Tiếng Hmong là tiếng đầu tiên ít biết đến được Microsoft ghi vào dự án thông dịch.
Ông Lewis giải thích: “Tiếng Hmong với nhiều lý do được đưa lên hàng đầu trên danh sách chọn lựa bởi vì có một liên hệ mạnh mẽ từ trong cộng đồng.”
Ông Yang nói những người tình nguyện trong cộng đồng đã đưa khoảng 40.000 từ vào chương trình-một khởi sự tốt đẹp cho một tiến trình lâu dài.
Đối với người tình nguyện như ông Her, thời gian và năng lực rất xứng đáng.
Ông lo ngại không phải cho tiếng Hmong không thôi, nhưng còn lo cho văn hóa và nếp sống đang bị mai một. Với sự giúp đỡ của công nghệ, ông hy vọng câu chuyện của ông là một phần của tương lai con cháu ông.
