Cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama hôm thứ Sáu ngày 7/9 đã đưa ra lời chỉ trích gay gắt người kế nhiệm và công kích việc Tổng thống Donald Trump gây áp lực lên Bộ Tư pháp, gây chia rẽ đất nước, đe dọa nền dân chủ, phá hoại quan hệ đồng minh trong khi xun xoe với Nga và nhắc nhở cử tri rằng nền kinh tế Mỹ đã phục hồi – một trong điểm mà ông Trump thích khoe nhất – từ khi ông còn nắm quyền.
Ông kêu gọi các cử tri hãy dùng lá phiếu của mình để kiểm soát mạnh mẽ ‘sự lạm dụng quyền lực’ và phục hồi lại sự tỉnh táo cho nền chính trị Mỹ.
Bài diễn văn của ông Obama tại Đại học Illinois tại Urbana-Champaign được đưa ra chưa tới hai tháng trước khi diễn ra cuộc bầu cử giữa kỳ vốn sẽ quyết định phương hướng tiếp theo của chính quyền ông Trump.
“Mọi việc không bắt đầu với Donald Trump,” ông Obama nói. “Ông ấy chỉ là triệu chứng chứ không phải nguyên do. Ông ấy chỉ lợi dụng sự thù hận mà các chính trị gia đã thổi bùng trong nhiều năm.”
Lưu ý tiền lệ trong lịch sử rằng các cựu tổng thống thường tránh né sóng gió chính trị sau khi về hưu, ông Obama thừa nhận rằng việc ông phê phán ông Trump là đi chệch khỏi truyền thống. Nhưng ông nói rằng thời khắc chính trị hiện nay đòi hỏi phải phản công.
“Lợi dụng sắc tộc, lợi dụng nỗi sợ, để nhóm này đối đầu với nhóm kia, nói với mọi người nếu không phải là vì những người không giống như chúng ta, không nói như chúng ta hay không cầu nguyện như chúng ta thì trật tự và an ninh sẽ được vãn hồi – đó là trò cũ rích,” ông nói. “Nó xưa như quả đất vậy. Và ở một nền dân chủ lành mạnh, nó sẽ không có tác dụng. Kháng thể của chúng ta sẽ kích hoạt và những người có thiện ý thuộc khắp các phe phái chính trị sẽ điểm mặt những kẻ mù quáng và những kẻ gieo rắc nỗi sợ và sẽ làm việc để nhượng bộ và đạt được mục tiêu và thúc đẩy những mảng tốt trong bản chất con người chúng ta.”
Tuy nhiên, ông Obama nhấn mạnh rằng khi nền dân chủ có khoảng trống thì ‘những tiếng nói khác sẽ lấp đầy. Nền chính trị sợ hãi, thù hận và thoái lui sẽ có chỗ đứng’.
Trong bài diễn văn, ông Obama nói rõ ông theo dõi sát sao những dòng tít báo liên tục tường thuật về những gì xảy ra trong chính quyền của ông Trump và nói rằng những tin tức đó là lời nhắc nhở điều gì sẽ lâm nguy trong kỳ bầu cử giữa kỳ sắp tới.
“Chỉ cần lướt qua các tít báo gần đây quý vị sẽ biết rằng lúc này thật sự rất khác,” ông nói. “Nguy cơ thật sự cao hơn. Hậu quả của việc chúng ta ngồi ngoài còn khốc liệt hơn nữa.”
“Trong vòng hai tháng nữa chúng ta sẽ có cơ hội phục hồi vẻ ngoài tỉnh táo của nền chính trị chúng ta. Chỉ có một chốt chặn đối với sự lạm quyền, đó chính là các bạn và lá phiếu của các bạn.”
“Nếu quý vị cho rằng chuyện bầu cử chẳng có quan hệ gì đâu, thì tôi hy vọng rằng những gì xảy ra trong hai năm vừa qua sẽ giúp quý vị suy nghĩ lại,” ông nói thêm. “Nền chính trị chia rẽ, thù hận và hoang tưởng không may là đã tìm được nơi trú ẩn trong Đảng Cộng hòa.”
Ông đặc biệt nghiêm khắc khi lên án xu hướng của ông Trump gây sức ép lên các quan chức thực thi pháp luật, vốn đi ngược lại nguyên tắc tam quyền phân lập của nền dân chủ Mỹ, trong đó có Bộ trưởng Tư pháp Jeff Sessions. Ông Trump đã liên tục kêu gọi ông Sessions đuổi việc Công tố viên đặc biệt Robert Mueller, vốn đang theo đuổi cuộc điều tra về việc ban vận động tranh cử của ông có sự thông đồng với Nga trong cuộc bầu cử năm 2016. Hồi đầu tuần, ông Trump còn lên án Bộ Tư pháp đã truy tố hai nghị sỹ Cộng hòa đương nhiệm với lý do rằng động thái này sẽ khiến họ mất ghế.
“Đó không phải là chuyện đảng phái khi anh gây áp lực cho Bộ Tư pháp hay FBI phải sử dụng hệ thống pháp lý hình sự như là một công cụ để trù dập các đối thủ chính trị,” ông Obama nói. “Hay công khai kêu gọi Bộ trưởng Tư pháp phải bảo vệ cho các thành viên thuộc phe đảng của anh khỏi bị truy tố vì sắp đến kỳ bầu cử. Tôi không bịa ra chuyện đó đâu. Đó không phải là giả thiết.”
Về bài xã luận giấu tên trên tờ New York Times, ông Obama nhận định ‘đó không phải là cách nền dân chủ chúng ta nên vận hành’.
“Lập luận rằng mọi việc cuối cùng cũng sẽ ổn thôi bởi vì có những người bên trong Nhà Trắng đang âm thầm không làm theo lệnh tổng thống, đó không phải là kiểm soát quyền lực,” ông Obama nói. “Tôi đang nói nghiêm túc. Đó không phải là cách nền dân chủ chúng ta nên vận hành. Những người này không được dân bầu. Họ không phải có trách nhiệm trước dân.”
Ông Obama cũng ‘giũa’ ông Trump trên hồ sơ kinh tế mà ông Trump thường ca ngợi như là một trong những thành tích tốt nhất của ông. Cựu tổng thống nhắc các cử tri rằng nền kinh tế Mỹ đã bắt đầu phục hồi dưới nhiệm kỳ của ông và bảo vệ cách ông xử lý sự sụp đổ của nền kinh tế vào năm 2008 – cuộc khủng hoảng tài chính tồi tệ nhất nước Mỹ kể từ Đại suy thoái – sau khi ông lên nắm quyền.
“Khi quý vị nghe thấy rằng nền kinh tế hiện giờ đang vận hành tốt như thế nào, hãy nhớ xem nó bắt đầu từ khi nào,” ông nói.
Ông cũng lên án cách Trump phản ứng trước bạo lực của những người chủ trương da trắng thượng đẳng hồi năm ngoái ở Charlottesville, Virginia, khiến cho một người chết.
“Chúng ta phải đứng lên chống lại sự kỳ thị,” Obama nói. “Và chúng ta cũng chắc như đinh đóng cột rằng chúng ta cần phải đứng lên một cách rõ ràng và không hề mơ hồ để chống lại những kẻ thông cảm với Đức Quốc xã. Nói Quốc xã là xấu xa là khó lắm sao?”
Ngay sau bài diễn văn của ông Obama, Tổng thống Trump đã có phản hồi.
“Xin lỗi nhé. Tôi có xem, nhưng tôi ngủ gục,” ông Trump mỉa mai tại một sự kiện vận động bầu cử tại Fargo, bang North Dakota. “Tôi nhận thấy ông ấy ru ngủ rất hay.”
Ông Trump nói rằng ông Obama ‘muốn nhận công cho những điều tuyệt vời đang diễn ra trên đất nước chúng ta’.
Các quan chức Đảng Cộng hòa nói rằng họ không thấy lập luận của ông Obama có sức thuyết phục.
“Hồi năm 2016, cử tri đã bác bỏ các chính sách của ông Obama và việc ông không ngó ngàng gì đến một nửa đất nước,” ông Michael Ahrens, phát ngôn nhân của Ủy ban Quốc gia Đảng Cộng hòa, bình luận. “Tiếp tục kiên trì chiến lược đó sẽ vẫn không có tác dụng trong năm 2018.”
