Nhà nghiên cứu âm nhạc Trần Quang Hải, trưởng nam của cố Giáo sư-Tiến sỹ Trần Văn Khê, vừa qua đời hôm 29/12 ở Paris, Pháp, sau thời gian chống chọi với bệnh ung thư máu, hưởng thọ 77 tuổi, gia đình ông loan báo.
Từ Pháp, Ca sỹ Bạch Yến, vợ ông Trần Quang Hải, đã xác nhận thông tin này với VOA Tiếng Việt chiều ngày 30/12 theo giờ Paris. Theo cáo phó gửi ra thì ông Hải đã từ trần vào rạng ngày 30/12 năm 2021.
Theo đó, tang lễ sẽ được cử hành vào lúc 13h30 chiều ngày 4/1 năm 2022, sau đó đưa đi hỏa táng tại Đài hỏa táng Valenton.
“Ông đi nằm ngủ chứ đâu có biết ông sẽ đi. Ông ngủ một giấc êm đềm thôi,” ca sỹ Bạch Yến nói với VOA và cho biết phu quân bà ra đi bất thình lình nên không để lại lời trăn trối hay di nguyện gì.
Quảng bá âm nhạc Việt Nam
Giáo sư-Tiến sỹ Trần Quang Hải được cho là đã tiếp bước con đường nghiên cứu và quảng bá âm nhạc truyền thống Việt Nam ra thế giới của thân phụ là Trần Văn Khê – người góp công trong việc đưa các loại hình âm nhạc truyền thống của Việt Nam như nhã nhạc cung đình Huế, quan họ Bắc Ninh, ca trù miền Bắc, cồng chiêng Tây Nguyên và đờn ca tài tử Nam Bộ thành di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO công nhận.
Cùng vợ là danh ca Bạch Yến, Giáo sư-Tiến sỹ Trần Quang Hải đã có hơn 3.000 buổi giới thiệu về âm nhạc dân tộc Việt Nam tại 70 nước trên thế giới. Ông cũng đã xuất bản hai quyển sách tại Mỹ và Pháp là ‘50 năm nghiên cứu nhạc truyền thống Việt Nam’ và ‘Hát đồng song thanh’.
Sinh ra tại Sài Gòn vào năm 1944 trong gia đình có truyền thống 5 đời nghiên cứu và trình diễn âm nhạc cổ truyền, ông Trần Quang Hải đã chọn học ngành violin. Sau khi tốt nghiệp tại Trường Âm nhạc và Kịch nghệ Sài Gòn, ông sang Pháp du học và đã từng học về nhạc cụ dân tộc tại các trường đại học nổi tiếng như Sorbonne, Pháp, và Cambridge, Anh.
Cũng như thân phụ, Giáo sư-Tiến sỹ Trần Quang Hải lấy bằng tiến sỹ âm nhạc dân tộc Việt Nam ở Pháp. Ông đặc biệt nghiên cứu về hát đồng song thanh (kỹ thuật dùng một dây thanh đới hát hai giọng khác nhau), gõ muỗng và đàn môi.
Kể từ năm 1968, ông tham gia nghiên cứu tại Trung tâm Quốc gia Nghiên cứu Khoa học tại Bảo tàng Con người, tức Musée de l’Homme, tại Paris và đồng thời cũng là thành viên của Hội đồng Âm nhạc truyền thống quốc tế.
Không người kế tục?
Trao đổi với VOA, đạo diễn Thanh Hiệp, vốn chuyên theo dõi văn hóa-nghệ thuật truyền thống ở thành phố Hồ Chí Minh và có giao tình nhiều năm với ông Trần Quang Hải, nói ông ‘bàng hoàng và đau lòng’ khi nhận được tin về sự ra đi của Giáo sư-Tiến sỹ Trần Quang Hải vì mới cách nay mấy ngày, ông còn trao đổi thư từ với ông Trần Quang Hải.
Theo lời đạo diễn này thì nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh của cố Giáo sư-Tiến sỹ Trần Văn Khê vào ngày 27/12 năm 2021, trường Đại học Văn Lang đã ra mắt Quỹ học bổng Trần Văn Khê. “Cách nay mấy ngày anh Hải còn nhắn tin cho tôi nói ông rất vui về việc này và có gửi kèm tấm thiệp chúc mừng Giáng sinh,” đạo diễn này nói.
Nhận định về đóng góp của cố Giáo sư-Tiến sỹ Trần Quang Hải đối với nền văn hóa-nghệ thuật Việt Nam, ông Hiệp cho rằng mặc dù không đi sâu về âm nhạc truyền thống như thân phụ, nhưng thông qua việc giảng dạy về đồng song thanh cho 5.000 môn sinh ở nhiều nước trên thế giới, ông Hải ‘đã giới thiệu cho thế giới về các loại nhạc cụ của Việt Nam như kèn lá trong nhạc lễ Nam bộ, sáo trúc của đờn ca tài tử, chiêng trống của hát bội…’ bằng cách so sánh đồng song thanh với các nhạc cụ này.
“Anh Hải cũng nhìn thấy những bất cập trong việc bảo vệ di sản ở Việt Nam và khuyến nghị các bảo tàng phải làm sao để các di sản có linh hồn, không chỉ trưng bày mà phải làm cho nó sống dậy, chẳng hạn như tổ chức các buổi diễn về các nhạc cụ dân tộc để thu hút giới trẻ và làm cho giới trẻ hiểu được,” ông nói với VOA.
Giáo sư-Tiến sỹ Trần Quang Hải cũng đã trao tặng hàng ngàn tư liệu bao gồm sách vở, băng đĩa, hiện vật nghiên cứu của ông cho Việt Nam hồi năm 2017 và đang tính trao tặng đợt hai, trong đó có bản quyền hai cuốn sách của ông để xuất bản ở Việt Nam, cũng theo lời đạo diễn này.
Về người kế tục sự nghiệp nghiên cứu âm nhạc truyền thống của gia tộc họ Trần sau khi các ông Trần Văn Khê, Trần Quang Hải lần lượt qua đời, ông Hiệp nói: “Rất tiếc ông Hải không có người con nào chuyên sâu về lĩnh vực này. Đó là nỗi buồn.”
Ông Hải có một người con gái ở Pháp nghiên cứu và xuất bản sách về văn hóa ẩm thực Việt Nam. Ngoài ra, một người em họ của ông Hải là bà Hà Trần, con gái cố “quái kiệt” Trần Văn Trạch, hiện đang nghiên cứu và giảng dạy âm nhạc ở Pháp nhưng ‘chuyên về piano’.
“Tôi cảm thấy gia tộc họ Trần tới đó là hết rồi (về nghiên cứu âm nhạc Việt Nam) nhưng ông Hải có nhiều học trò người Việt đang hoạt động ở Việt Nam,” ông Hiệp nói.
