Nhân, Trí, Dũng

Trong những câu nói của người xưa, có lẽ câu ‘Nhân Trí Dũng’ là tôi tâm đắc nhất. Đối với con gái tôi nghĩ ở thời đại này không cần phải có đủ ‘Công, Dung, Ngôn, Hạnh’. Chỉ cần người con gái ấy ăn ở biết điều, có tình có nghĩa là đủ. Nhưng đối với con trai tôi nghĩ chắc chắn cần phải có ít nhất 3 đức tính ‘Nhân, Trí, Dũng’ trước khi được tạm cho là đã nên người, đáng được nể vì, trân trọng.

Đầu tiên tôi muốn nói về Dũng. Dũng trong hành động và Dũng ngay cả ở tư duy. Ở đây tôi không muốn nói về cái Dũng mà chúng ta thường thấy trong các bộ phim chiến tranh hay trong lịch sử nói về những nhân vật anh hùng hoàn toàn không sợ chết như Sergeant Bill James trong bộ phim ‘The Hurt Locker’ vừa thắng giải Oscar năm nay. Hay khí khái hiên ngang của một Trần Bình Trọng ‘ta thà làm quỉ nước Nam còn hơn làm vương đất Bắc’.

Cái Dũng mà tôi muốn nhắc đến ở đây là cái Dũng trong cách nhìn xa, hiểu rộng và quyết tâm theo đuổi lý tưởng của mình cho đến cùng. Cho dù có gặp khó khăn cách mấy. Hoặc bị bức hại, trù dập ra sao. Ở Mỹ trước đây có bà Rosa Parks là người da đen đầu tiên cương quyết không nhường ghế trên xe bus dành cho người da trắng theo luật pháp lúc ấy quy định để từ đó khởi đầu công cuộc đấu tranh chống phân biệt chủng tộc vào giữa thập niên 1950.

Ở Việt Nam hiện tại có nhà văn Trần Khải Thanh Thủy đang ngồi tù vì sự chống đối chính quyền của bà. Hay luật sư Lê Thị Công Nhân hiện vẫn còn bị quản thúc sau khi phải ngồi tù 3 năm.

Cái dũng của họ tôi rất thán phục. Nhưng đáng phục hơn là cái nhìn rất xa, rất rộng của họ đối với những vấn đề hệ trọng của đất nước. Như câu nói bất hủ của nhà thơ, nhà viết kịch người Mỹ, T. S. Eliot: ‘Only those who risk going too far can possibly find out how far one can go’. Chỉ có những người dám mạo hiểm đi quá xa mới có thể biết chúng ta sẽ đi xa được đến dường nào.

Nhưng có lẽ ai cũng biết nếu muốn trở thành một người thành công trên đường đời thì chỉ có dũng thôi sẽ không thể nào đủ. Đứng trước Dũng phải có Trí. Nếu thiếu nó chắc chắn sự thành công sẽ không thể nào đạt được cho dù bạn có thừa tài. Hoặc dũng. Như trong câu chuyện Tam Quốc Chí mà nhiều người biết đến. Nếu không có Trương Phi, có thể Lưu Bị cuối cùng vẫn lên ngôi vua, đánh bại Tào Tháo. Nhưng nếu không có Khổng Minh Gia Cát Lượng thì có lẽ khó có ai dám chắc là câu chuyện Tam Quốc Chí sẽ được kết thúc như thế nào. Và số phận của Lưu Bị sẽ ra sao.

Bởi thế ngay cả Khổng Tử cũng đã phải từng than rằng ‘đức của người quân tử có ba mà ta chưa làm được. Người nhân không lo buồn, người trí không nghi ngại, người dũng không sợ hãi’. Người có trí không những có thể làm chủ được mình mà họ còn có đủ sự tự tin để nhận thức được đâu mới thật sự là dũng. Và vấn đề nào cần đáng được quan tâm nhất.

Nhưng trên cùng, tôi nghĩ đức tính cần thiết nhất mà bất cứ người quân tử nào, nhân vật ‘leader’ nào cũng phải có đó là lòng nhân. Vì chỉ có lòng nhân mới có thể thu phục lòng người và chỉ có lòng nhân mới có thể hóa giải tất cả mọi dị hiềm, khác biệt còn tồn đọng trong cuộc sống để mọi người hướng đến tương lai.

Trên cả những quyền lợi căn bản dành cho mọi người như sự công bằng, bình đẳng là đạo lý điều gì mình không muốn thì đừng bao giờ làm cho người khác trong câu nói: Kỷ sở bất dục, vật thi ư nhân.

Nói thật chính tôi cũng không hiểu tại sao hôm nay tôi lại quá rỗi hơi để viết về một đề tài ‘ông cụ non’ đến thế này. Thôi thì đành xin lỗi các bạn đọc vậy. Xin các bạn thông cảm dùm vì từ nhỏ tôi đã rất thích câu ‘Nhân Trí Dũng’. Theo đúng thứ tự như thế.