Vào tháng Giêng 2021, một chiếc xe Toyota Camry cũ ba năm có thể bán với giá $18,000 đô la ở một thành phố Mỹ, như Cleveland. Đổ đầy bình xăng 60 lít tốn $28 đô la. Đến Tháng Năm, ai mua chiếc xe Camry đó sẽ phải trả $22,000 và một bình xăng đầy tốn $36 đô la. Bộ Lao Động Mỹ ghi nhận trong tháng Sáu chỉ số giá sinh hoạt tăng 5.4 phần trăm so với năm ngoái, mức lạm phát cao nhất trong 13 năm.
Kinh tế Mỹ đang tăng trưởng nhanh, sắp trở lại bằng thời gian trước bệnh dịch Covid-19. Nhưng mối lo lạm phát đang nổi lên, có thể ảnh hưởng đến cuộc cờ chính trị năm tới. Dân biểu Kevin McCarthy, trưởng khối Cộng Hòa ở Hạ viện, mới “tuýt” rằng, “Lạm phát lên cao vọt vì chính sách chi tiêu thả cửa của Tổng thống Biden và Dân biểu Pelosi (chủ tịch Hạ viện).”
Lạm phát có thể trở thành một vấn đề lớn trong cuộc bầu cử quốc hội năm 2022. Đảng của vị tổng thống tại chức thường mất ghế trong các cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ; như đã xảy ra năm 2009, thời ông Obama và năm 2018, thời ông Trump. Hiện đảng Dân chủ chiếm đa số mong manh trong quốc hội; sang năm nếu họ mất một ghế nghị sĩ hoặc dăm ghế dân biểu thì sẽ biến thành thiểu số. Nghị sĩ Joe Manchin (Dân chủ) sẽ phải tranh cử ở West Virginia, một tiểu bang mà cựu Tổng thống Trump được nhiều người ủng hộ; chính ông cũng đang lo các dự án chi tiêu của chính phủ sẽ tăng áp lực lạm phát.
Không người dân nào thích lạm phát, một hiện tượng kinh tế theo luật cung cầu giản dị. Khi người tiêu thụ có thêm rất nhiều tiền để xài mà số hàng hóa, dịch vụ không lên theo kịp thì, Cầu lớn mà Cung nhỏ, giá cả sẽ leo thang.
Từ đầu năm 2020, Covid khiến guồng máy sản xuất của nước Mỹ ngưng trệ, các hãng xưởng, cửa hàng ngưng hoặc giảm hoạt động. Trước cảnh mấy chục triệu người mất việc, quốc hội phải đưa tiền thẳng vào túi người dân để họ tiếp tục tiêu thụ. Cuối năm 2020, Tổng thống Donald Trump đã ký đạo luật chi $2.3 ngàn tỷ. Tổng thống Joe Biden khi nhậm chức đã bắt đầu chi thêm $1.9 ngàn tỷ nữa. Hiện nay quốc hội đang bàn một dự luật chi hàng ngàn tỷ mỹ kim để xây dựng hạ tầng cơ sở; và đảng Dân chủ ở Thượng viện muốn chi thêm $3.5 ngàn tỷ nữa.
Từ khi nhiều người được chích ngừa, bệnh dịch Covid bớt đe dọa, thì các xí nghiệp, cửa hàng bán lẻ, quán rượu, tiệm ăn, vân vân, mở rộng cửa. Người ta chen nhau mua sắm, ăn tiệm, tiêu xài thoải mái. Cung và Cầu đều tăng, nhưng hai bên không tăng cùng một nhịp! Cầu tăng rất nhanh, Cung chẳng may lại chậm chạp.
Cầu tăng lên nhanh vì bao nhiêu người đã nhịn mua sắm cả năm trời, tiền tiết kiệm tích lũy, họ phải đem tiêu. Những người nghèo được chính phủ trợ giúp đều thích xài ngay. Những người khá giả cần phải đi ăn tiệm, đi du lịch sau hàng năm nhẫn nhịn!
Cung lên chậm chạp vì mạng lưới tiếp tiệu bị Covid làm bế tắc vẫn chưa được khai thông. Nhiều xí nghiệp không kiếm đủ công nhân được như cũ! Covid khiến nhiều người thay đổi công việc. Những người làm tiệm ăn thấy công việc ở các nhà kho hay việc lái xe chở khách hoặc giao hàng kiếm tiền nhẹ nhàng hơn.
Cung, cầu mất cân bằng, sinh ra lạm phát. Muốn biết cơn lạm phát sẽ kéo dài bao lâu, cần phải coi những món gì đã tăng giá và vì sao tăng giá.
Tăng giá ngoạn mục nhất là xe hơi, kể cả xe cũ! Sau khi phải ngưng sản xuất vì bệnh dịch, các cơ xưởng muốn mở cửa cũng không có việc làm, vì thiếu đồ tiếp liệu. Một thứ rất nhỏ bỗng dưng khan hiếm là những con chíp điện tử để gắn trong xe hơi. Mỗi chiếc xe bây giờ đều chứa nhiều “máy vi tính” chạy bằng chíp, giống như máy xe chạy bằng xăng! Trong xe có những cái đèn nháy báo động khi bánh xe hơi mềm, báo động khi gần hết xăng. Khi lùi xe, tài xế có thể nhìn hình ảnh phía sau xe qua các camera. Trước kia người lái xe coi tốc độ xe mình chạy nhờ một chiếc kim quay quanh trong một khung hình tròn. Bây giờ họ nhìn rõ con số trên mặt kính. Tất cả đều chạy bằng những con chíp! Thiếu những con chíp rẻ tiền đó, không thể ráp xe được, dù tất cả đã sẵn sàng! Các công ty làm chíp ở Mỹ đã bỏ, không thèm sản xuất những món hàng rẻ tiền, công nhiều mà lãi ít như thế từ lâu rồi! Việc sản xuất đã chuyển qua bên Trung Quốc và các nước Á châu. Tại sao không giải quyết nhanh nạn khan hiếm này?
Năm ngoái, có lúc dân Mỹ không mua được các loại giấy để lau chùi vì người ta chạy đua tích trữ; nhưng chỉ trong mấy tháng nạn khan hiếm chấm dứt. Nhưng thiếu chíp thì khó giải quyết hơn. Lập một nhà máy sản xuất chíp mất nhiều thời gian. Đặt mua các máy để làm chíp, máy chế tạo ở Hòa Lan, Nhật Bản hay Nam Hàn, phải chờ sáu tháng đến một năm. Dù các cơ xưởng ở Trung Quốc có mở hết tốc độ làm chíp thì việc chuyên chở chíp sang Mỹ cũng chậm trễ, vì các bến, cảng cũng đang tắc nghẽn!
Xe mới lên giá thì xe cũ cũng lên giá theo! Đó là những món hàng trong loại tăng giá nhiều nhất vì dòng tiếp liệu ngưng trệ. Khi xe cộ lên giá thì tiền thuê xe, các chi phí vận chuyển khác cũng lên theo! Nhưng cửa hàng ăn, khách sạn, vé máy bay cũng tăng giá, vì chưa tuyển lại được đầy đủ người làm như trước. Nhiều công nhân vẫn còn sợ Covid, không muốn mỗi ngày phải gặp gỡ quá nhiều người lạ, nhiều người lại không đeo mạng.
Trong một năm bệnh dịch, nhiều người bị cấm cung, không đi làm, dư thời giờ để sửa chữa nhà. Lãi suất rất thấp khiến nhiều người muốn mua nhà, cũng vì đang dư tiền tiết kiệm. Nhưng các công trường xây cất rất khó kiếm được công nhân! Tự nhiên thị trường nhà cửa khan hiếm. Giá nhà mới và cũ tăng mạnh nhất, kéo theo tiền thuê nhà. Trong tháng Tư 2021, giá nhà trung bình ở Mỹ tăng gần 15% so với một năm trước.
Vậy nạn lạm phát sẽ còn kéo dài bao lâu nữa?
Ngân Hàng Trung Ương Mỹ (Fed) tiên đoán trong hơn một năm nữa chỉ số giá sinh hoạt sẽ tăng theo mức độ bình thường là 2 phần trăm, giá cả sẽ ổn định. Lý do, vì nguyên nhân gây tăng giá đều do Covid gây ra. Khi Covid lùi bước thì các đường tiếp liệu sẽ hoạt động bình thường.
Trong sáu tháng, một năm nữa, có thể dân Mỹ sẽ nghĩ khác nếu kinh tế phục hồi mạnh hơn. Hiện nay, bộ máy kinh tế chưa hoạt động trở lại mức bình thường, tiềm năng còn rất lớn. Rất nhiều công ty vẫn tuyển mộ đủ người làm mới. Trong tháng Sáu, các dịch vụ về du lịch, giải trí, khách sạn, tiệm ăn, vân vân, mới lấy lại được bảy phần tám mức hoạt động trước khi có bệnh dịch. Lương bổng trong các ngành này đã tăng 8% so với tháng Hai năm ngoái nhưng vẫn thiếu người.
Nhưng đảng Dân chủ chưa hết lo. Cuộc nghiên cứu dư luận của Đại học Monmouth cho biết 72% dân Mỹ nghĩ rằng các dự án chi tiêu của chính phủ Biden sẽ gây lạm phát, chỉ có 28% nghĩ ngược lại. Đảng Cộng Hòa sẽ khai thác tâm lý này, đảng Dân chủ chỉ hy vọng mức lạm phát sẽ ngưng không tăng nữa.
Cũng nên nhớ rằng lạm phát là một số đo tỷ lệ giá cả tăng lên chứ không đo mức giá cao hay thấp. Nếu giá cả không thay đổi sau khi đã tăng rồi, thì lạm phát xuống trở lại số không. Đầu năm nay nhà cửa khan hiếm vì giá gỗ tăng, nhưng trong tháng Sáu giá gỗ làm nhà đã giảm bớt 40%, rồi giá nhà sẽ đứng lại. Khi hệ thống tiếp liệu đều hòa trở lại thì số xe sản xuất sẽ tăng nhanh, vì các hãng xe thấy giá đang cao là một cơ hội tốt!
Trong tuần qua, ông Jerome Powell, chủ tịch Fed đã điều trần trước hai viện quốc hội Mỹ. Ông tuyên bố không cần phải tăng lãi suất để ngăn ngừa lạm phát. Nhưng có cần phải ngăn chặn quốc hội và chính phủ Mỹ, không cho họ đổ thêm mấy ngàn tỷ mỹ kim vào nền kinh tế nữa hay không?
Thực ra, các khoản chi một ngàn tỷ tái thiết hạ tầng cơ sở, và dự luật chi $3.5 ngàn tỷ cho các chương trình giáo dục và y tế, trợ cấp cho trẻ em, sẽ được trải dài ra trong nhiều năm chứ không đổ ra cùng một lúc. Từ hai năm nay, Ngân Hàng Trung Ương Mỹ vẫn bơm mỗi tháng $120 tỷ mỹ kim vào thị trường, bằng cách mua các công trái của chính phủ. Nếu Fed ngưng chương trình này thì cũng bù lại được số tiền chính phủ sẽ chi ra mỗi tháng. Khi ra trước quốc hội, ông Powell tuyên bố không cần phải ngưng món tiền $120 tỷ đô la đó, cho thấy Ngân Hàng Trung Ương Mỹ thấy chưa cần quá lo lắng về lạm phát.
