Kinh tế tăng trưởng nhanh nhất trong vòng gần 40 năm qua là tín hiệu đáng mừng cho thấy Mỹ đã hồi phục mạnh mẽ từ đại dịch nhưng đi kèm với tăng trưởng là lạm phát tiếp tục tăng cao, gây tác động tiêu cực đến cuộc sống người dân, các kinh tế gia nhận định.
Người Mỹ đang phải đối mặt với những tín hiệu trái ngược trong nền kinh tế. Nền kinh tế đang gia tăng nhanh chóng, thất nghiệp thấp và tiền lương đang tăng lên. Nhưng lạm phát đang ở mức cao nhất trong bốn thập kỷ, và đối với nhiều người Mỹ, lạm phát tăng dường như đang lấn át bất kỳ tin tốt nào khác về kinh tế.
Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Mỹ tăng 5,7% trong năm ngoái, tốc độ tăng nhanh nhất kể từ năm 1984 khi Tổng thống Ronald Reagan nắm quyền, Cục Phân tích Kinh tế Mỹ cho biết.
Nhưng không chỉ tăng trưởng tăng vọt. Chuỗi cung rối loạn, thiếu hụt lao động và nhu cầu lớn cũng khiến giá cả tăng vọt ở Mỹ trong năm 2021.
Chi tiêu tiêu dùng ở Mỹ tăng 7,9% vì người Mỹ tiếp tục móc hầu bao và cũng vì giá cả hàng hóa và dịch vụ cao hơn. Đây là mức tăng trưởng chi tiêu mạnh nhất ở Mỹ kể từ năm 1946. Trong quý 4 năm 2021, Mỹ ghi nhận mức lạm phát 6,5%, mức cao nhất kể từ quý 3 năm 1981.
Tăng nhanh hơn Trung Quốc
“Con số tăng trưởng GDP trong năm đầu tiên cầm quyền của tôi cho thấy cuối cùng chúng ta cũng đang xây dựng nền kinh tế Mỹ cho thế kỷ 21, với tốc độ tăng trưởng nhanh nhất trong gần bốn thập kỷ, cùng với năm tăng trưởng việc làm nhiều nhất trong lịch sử nước Mỹ,” Tổng thống Joe Biden ca ngợi. “Và, lần đầu tiên trong 20 năm, nền kinh tế của chúng ta tăng trưởng nhanh hơn Trung Quốc”.
Tốc độ tăng trưởng như vậy là ‘điều đáng mừng’ vì nó cho thấy ‘sau dịch bệnh, người dân Mỹ đã bắt đầu chi tiêu trở lại’, Giáo sư-Tiến sỹ Khương Hữu Lộc, vốn giảng dạy chương trình Thạc sỹ Quản trị Kinh doanh tại Keller Graduate School of Management, nói với VOA từ Fort Worth, Texas.
Phân tích về nguyên nhân tăng trưởng, ông Lộc chỉ ra tiêu dùng của người dân Mỹ chiếm đến 70% tăng trưởng GDP và khi người dân Mỹ tăng chi tiêu trở lại, nền kinh tế sẽ gia tăng.
“Trong đại dịch họ không tiêu tiền được nhiều thì bây giờ họ lấy ra tiêu xài,” ông Lộc nói và cho biết thu nhập của người dân Mỹ không bị ảnh hưởng nhiểu vì đại dịch mà thậm chí họ còn có thêm tiền từ các gói cứu trợ của chính phủ.
“Ngay cả lúc xấu nhất của đại dịch (trong năm 2020), tỷ lệ thất nghiệp cũng chỉ ớ mức 8%, còn bây giờ thì gần như là ai cũng có công ăn việc làm (full employment),” ông Lộc chỉ ra.
Trong khi đó, tiền cứu trợ của chính phủ gửi đến cho mỗi người dân không phân biệt là có việc hay mất việc (1.200 đô la dưới thời cựu Tổng thống Donald Trump, 1400 và 600 đô la dưới thời Tổng thống Joe Biden) họ xài không hết nên để dành lại nhiều, cũng theo lời ông Lộc.
Việc đại dịch dần được kiểm soát giúp cho nền kinh tế mở cửa trở lại và phục hồi, ông nói thêm và cho rằng đó là ‘nhờ giới khoa học phát triển vaccine’. Tuy nhiên, ông ghi nhận những biện pháp phòng dịch gắt gao có phần ép buộc của chính quyền Biden ‘đã giúp kiềm chế đà lây lan của dịch bệnh’.
Các kinh tế gia cũng chỉ ra rằng kinh tế Mỹ tăng trưởng không chỉ vì người dân tăng chi tiêu mà còn vì các hãng xưởng tăng tốc chất đầy kho hàng.
“Lấp đầy kho hàng góp 4,9 điểm phần trăm vào tốc độ tăng trưởng, chủ yếu là do ngành xe hơi dẫn đầu,” ông James Knightley, kinh tế gia quốc tế trưởng tại ING, được CNN dẫn lời cho biết. “Nhưng với sự gián đoạn nguồn cung đang diễn ra, chúng ta không thể trông cậy nó sẽ tiếp tục hỗ trợ tăng trưởng trong các quý tới.”
Ông Lộc dự đoán rằng mặc dù các gói cứu trợ khổng lồ sẽ không còn được chính phủ Mỹ tung ra nữa, nhưng kinh tế Mỹ vẫn tiếp tục được hà hơi tiếp sức với gói cơ sở hạ tầng trị giá 1.200 tỷ đô la mà chính quyền Biden được Quốc hội thông qua hồi năm ngoái. Gói này sẽ phát huy tác dụng ‘trong vòng 3-4 năm’. Trong khi đó, nếu gói chi tiêu Build Back Better của ông Biden được thông qua, nó sẽ bơm tiền thêm một đợt nữa vào nền kinh tế Mỹ.
“Còn lâu lắm những chi tiêu của chính phủ Mỹ mới cạn hụt,” ông Lộc khẳng định.
‘Không bền vững’
Tuy nhiên, ông Lộc cho rằng tốc độ tăng đến 5,7% là ‘quá nóng’, ‘không bền vững’ và dẫn đến nhiều rủi ro, trong đó có lạm phát.
“Mỹ là nền kinh tế đã trưởng thành (mature economy) và khác với các nước đang phát triển, Mỹ chỉ mong tăng trưởng hàng năm ở mức 3,5% trở xuống thôi,” ông giải thích.
“Nếu tiếp tục tăng trưởng nhanh như vậy qua năm 2022 thì sẽ có hại,” ông nhận định nhưng cho rằng ‘điều này sẽ không thể xảy ra’.
Ông chỉ ra rằng khi người dân Mỹ tiêu tiền nhiều sẽ dẫn đến tình trạng nhu cầu tăng cao. Trong khi đó, chuỗi cung toàn cầu tiếp tục bị tắc nghẽn do nhiều nước áp đặt các hạn chế chống dịch khiến cho nguồn cung khan hiếm. Cầu tăng mà cung lại giảm càng đẩy nhanh lạm phát.
“Nhiều mặt hàng họ muốn mua nhưng lại thiếu hụt như xe hơi hay máy tính do tình trạng thiếu hụt chip toàn cầu,” ông nói thêm.
Bên cạnh đó, lạm phát còn chịu sức ép của giá xăng dầu thế giới tăng cao, bất ổn địa-chính trị như nguy cơ chiến tranh ở Ukraine, cũng theo lời ông Lộc.
Ông ví von sự tăng trưởng nhanh này của Mỹ như là cỗ máy quá nóng (overheat) cần phải được làm nguội để kiềm chế lạm phát.
Mặc dù thu nhập của người lao động Mỹ trong năm 2021 có tăng, nhưng chỉ tăng ở 4%, thấp hơn lạm phát, ông chỉ ra và cho biết điều này khiến ‘đời sống người dân Mỹ tệ hơn’.
Lạm phát không riêng Mỹ?
Nhưng một số chuyên gia chỉ ra rằng tăng trưởng nhanh không phải là lý do duy nhất khiến Mỹ bị lạm phát cao.
Trong khối G7, Mỹ đang có mức lạm phát cao nhất. Anh và Pháp có tốc độ tăng trưởng GDP gần bằng Mỹ nhưng lạm phát lại thấp hơn. Trong khi đó, lạm phát của Đức và Canada cao thứ hai và thứ ba trong khối sau Mỹ mặc dù kinh tế của họ hầu như không tăng trưởng trong năm qua.
Tuy nhiên, không nước nào trong khối này– bao gồm Canada, Pháp, Đức, Ý, Nhật Bản và Anh – quay trở lại mức tăng trưởng GDP như trước lúc đại dịch như Mỹ.
Trong một cuộc thảo luận bàn tròn ngày 13/2 trên chương trình ‘This Week’ của Đài ABC, ông Patrick Gaspard – người từng phục vụ trong chính quyền của Tổng thống Barack Obama và hiện là chủ tịch và Giám đốc điều hành của Trung tâm Tiến bộ Mỹ, cho rằng ‘đại dịch mới là nguyên nhân làm bùng phát lạm phát’.
“Chúng ta đều biết rằng lạm phát là do các nền kinh tế toàn cầu đóng cửa cùng một lúc, rồi đồng loạt mở cửa trở lại,” ông Gaspard giải thích. “Và sự thật của vấn đề là... kinh tế Mỹ đang phục hồi với tốc độ nhanh hơn rất nhiều so với bất kỳ quốc gia nào khác trong khối OECD (Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế bao gồm 38 nền kinh tế phát triển trên thế giới).”
Nếu xét trong khối G20, tăng trưởng Mỹ chỉ sau Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ, Trung Quốc và Hàn Quốc – những nước thường có tốc độ tăng trưởng nhanh trong những năm qua - nếu bỏ điều chỉnh lạm phát khỏi tăng trưởng GDP.
Thị trường lao động khan hiếm với tỷ lệ người lao động đi làm thấp hơn ở Mỹ cũng góp phần tăng lạm phát khi các ông chủ phải tăng lương mới thuê được nhân công, các kinh tế gia cũng chỉ ra.
Triển vọng sắp tới?
Tăng trưởng mạnh mẽ của Mỹ trong năm 2021 có thể sẽ không kéo dài sang năm 2022. Kinh tế Mỹ đang vật lộn với hậu quả của biến chủng Omicron vốn bắt đầu đè nặng lên các doanh nghiệp vào nửa cuối tháng 12 năm ngoái.
Biến thể Omicron, xuất hiện ở Mỹ vào cuối tháng 11, đã khiến các ca nhiễm tăng vọt và làm các doanh nghiệp lâm vào cảnh chới với khi cho nhân viên ở nhà dưỡng bệnh.
“Omicron rõ ràng đang gây thiệt hại nặng nề cho hoạt động kinh tế tổng thể của Mỹ trong quý đầu tiên của năm 2022,” ông Joe Brusuelas, kinh tế trưởng gia tại RSM US, được CNN dẫn lời nhận định.
Giáo sư-Tiến sỹ Khương Hữu Lộc ví nền kinh tế Mỹ như một cỗ xe đang chạy nhanh quá trớn và cần phải kiềm lại.
“Lúc này cần phải rà thắng chứ không phải đạp thắng. Đạp ga thì không cần thiết vì các gói kích thích vẫn chưa tiêu xài hết,” ông phân tích.
Do đó, ông dự đoán rằng Cục Dự trữ Liên bang, tức FED, sắp sửa có hành động rà thắng nền kinh tế vào tháng Ba tới khi họ dự kiến sẽ tăng lãi suất để hạ nhiệt nền kinh tế Mỹ đồng thời kiềm chế lạm phát.
Ông dự đoán FED có thể tăng lãi suất đến 0.5% so với mức thông thường trong quá khứ là chỉ 0.25% nhưng mục tiêu FED đẩy mức lạm phát xuống còn 2% ‘còn rất xa’.
Ông cho rằng vấn đề trước mắt mà chính quyền Biden phải giải quyết là ‘giải tỏa cho được sự tắc nghẽn chuỗi cung’. Nếu làm được, thì phẩn lớn nạn lạm phát sẽ được kiềm chế, ông nói.
