Giá xăng ở Mỹ tăng đều đặn trong hai tháng qua là do mất cân đối cung-cầu trong bối cảnh có sự phục hồi sau đại dịch với nhu cầu đi lại gia tăng, nhưng các chính sách năng lượng sạch của Tổng thống Joe Biden dự báo sẽ làm giá xăng tăng thêm trong tương lai, các phân tích gia cho biết.
Giá xăng ở Mỹ hiện cao đáng kể so với tháng 11 năm ngoái và có thể ở mức 3 đô la một gallon cho đến mùa hè. Một gallon tương đương 3,8 lít.
Thực tế này châm ngòi tranh luận về việc liệu trách nhiệm có thuộc về ông Joe Biden hay không. Kể từ khi ông Biden nhậm chức, Đảng Cộng hòa và các nhà bình luận cánh hữu đã không bỏ qua cơ hội nào để liên kết việc tăng giá xăng với các chính sách của ông Biden và dự đoán điều tồi tệ nhất còn ở phía trước.
“Kể từ khi Tổng thống Biden nhậm chức, giá xăng trung bình đã tăng hơn 50 cent/gallon,” Thượng nghị sĩ Florida Rick Scott lưu ý trong một tuyên bố bằng văn bản trong tuần này để chỉ trích gói kích thích kinh tế trị giá 1,9 nghìn tỷ đô la mà Đảng Dân chủ thông qua.
Khi được yêu cầu giải thích về phát ngôn này, ông McKinley Lewis, thư ký báo chí của ông Rick Scott, chỉ nói chung chung: “Giá xăng đã tăng kể từ khi Tổng thống Biden lên nắm quyền. Đó là sự thật. Quý vị nên hỏi Nhà Trắng tại sao họ không làm nhiều hơn để giữ giá xăng thấp cho các hộ gia đình Mỹ.”
‘Do luật cung cầu’
Tuy nhiên, giá xăng dầu tăng như thế này đã xảy ra nhiều lần trong quá khứ. Dưới thời cựu Tổng thống Donald Trump, giá xăng dầu trung bình toàn quốc chạm mốc 2,94 đô la hồi tháng 6/2018, 2,88 đô la hồi tháng 10/2018, và 2,89 đô la hồi tháng 4/2019. Hồi mùa hè năm 2008, giá xăng chạm mốc 4 đô la một gallon, ngay trước khi cuộc Khủng hoảng Tài chính xảy ra.
Theo các nhà phân tích, giá xăng tăng là do các lực thị trường, bao gồm đợt lạnh sâu ở Texas vào tháng trước khiến nhiều cơ sở lọc dầu phải đóng cửa và tạm thời giảm sản lượng. Ngoài ra, cũng có các nguyên nhân khác như: lo ngại căng thẳng gần đây ở Trung Đông sẽ kìm hãm năng lực sản xuất xăng dầu ở khu vực; các quốc gia sản xuất dầu từ chối bơm thêm dầu ra thị trường thế giới và trên hết là sự lạc quan rằng vaccine COVID-19 sẽ củng cố niềm tin người tiêu dùng, dẫn đến việc số người lái xe ra đường trong mùa hè sẽ tăng vọt.
Theo ông Patrick De Haan, trưởng bộ phận phân tích xăng dầu của trang web GasBuddy.com, được trang South Florida Sun Sentinel dẫn nhận định rằng trong hoàn cảnh tương tự, giá xăng vẫn tăng bất kể ai là Tổng thống.
Ngược lại, ‘nếu chúng ta không có vaccine, giá xăng sẽ không tăng’, ông nói.
Mặc dù nhu cầu xăng dầu đang tăng lên, nhưng sản lượng xăng dầu hàng ngày của Mỹ vẫn thấp hơn 20% so với mức đỉnh trước đại dịch là 13,3 triệu thùng dầu mỗi ngày, ông De Haan dẫn số liệu thống kê từ Cơ quan Quản lý Thông tin Năng lượng Mỹ cho biết.
Ông De Haan chỉ ra rằng chỉ có 544 giàn khoan đang hoạt động tại Mỹ và Canada so với 996 giàn khoan một năm trước đây. Các nhà sản xuất dầu ở Bắc Mỹ, vốn vẫn đang lao đao trước nhu cầu xăng dầu giảm chưa từng có đến 60% chỉ trong vòng hai tuần vào mùa xuân năm ngoái, đang tỏ ra thận trọng trong việc khởi động lại các giàn khoan bị trùm mền. Điều này khiến nhu cầu mới vượt xa nguồn cung, giữ giá xăng ở mức cao.
Giá xăng đang tăng ‘bởi vì nền kinh tế đang phục hồi mạnh mẽ sau phong tỏa’, ông De Haan nói trong một cuộc phỏng vấn. “Đó là kiến thức kinh tế cơ bản, chứ không phải vấn đề chính trị.”
Tổng thống ‘thù địch’ với ngành dầu khí
Tuy nhiên, một số thành viên Đảng Cộng hòa chỉ ra các sắc lệnh hành pháp mà Tổng thống Biden ban hành trong những ngày đầu tiên nắm quyền để thực hiện mục tiêu của ông là chống biến đổi khí hậu nhằm loại bỏ khí thải carbon trước năm 2050 mà ông đã vạch ra trong quá trình tranh cử.
Các thành viên Cộng hòa cho rằng mặc dù các sắc lệnh hành pháp này có thể không ảnh hưởng đến nguồn cung dầu và khí đốt ngay lập tức, nhưng chúng có thể khiến các nhà sản xuất và kinh doanh xăng dầu có hành động đón đầu khiến cho giá xăng tăng.
Một trong những sắc lệnh của ông Biden, vốn được ra sau khi ông nhậm chức, là tạm dừng việc xây dựng đường ống dẫn dầu Keystone XL dài 1.200 dặm giữa tỉnh Alberta, Canada và thành phố Steele, bang Nebraska của Mỹ. Khi hoàn thành, đường ống này dự kiến sẽ chuyển 830.000 thùng dầu mỗi ngày từ các bãi cát dầu của Canada đến các nhà máy lọc dầu dọc theo Vùng Vịnh Mexico của Mỹ.
Một sắc lệnh khác cấm cấp phép hợp đồng cho thuê mới để khoan dầu khí trên đất thuộc sở hữu liên bang, chủ yếu ở miền Tây.
Ông Biden cũng đưa Hoa Kỳ tái gia nhập Hiệp định Khí hậu Paris, nhằm giảm phát thải khí nhà kính toàn cầu và ngăn không cho thời tiết toàn cầu nóng lên trước giữa thế kỷ này.
Phía Cộng hòa cho rằng các hành động này là ‘cuộc tấn công’ vào các ngành công nghiệp dầu mỏ và than đá béo bở của quốc gia và sẽ làm mất hàng nghìn việc làm. Theo nhà thầu TC Energy, quyết định ngừng đường ống Keystone đã ngay lập tức làm mất hơn 1.000 việc làm và làm tiêu tan luôn kế hoạch của các nhà thầu thuê mướn thêm hàng nghìn lao động.
Trên kênh Fox Business, cựu chủ tịch hãng Shell Oil, John Hofmeister, gọi chính quyền ông Biden là ‘thù địch’ đối với ngành dầu khí và nói rằng các chính sách năng lượng sạch của Tổng thống sẽ đẩy giá xăng tăng trong tương lai.
Ông cảnh báo rằng lệnh cấm cho khai thác thêm mỏ dầu mới trên đất của liên bang sẽ ‘tạo ra tâm lý là ‘xăng dầu sẽ khan hiếm hơn’ và tâm lý này đẩy giá tăng.’
Viết trên trang web The Hill, bà Liz Peek, nhà phân tích kinh doanh và cộng tác viên thường xuyên của Fox News, cho biết ông Biden đã không thể chặn đà tăng giá xăng hiện tại khi ông cho công bố đánh giá tình báo kết luận rằng Thái tử Ả Rập Xê Út Mohammed bin Salman phải chịu trách nhiệm trong việc chỉ đạo sát hại nhà báo Jamal Khashoggi. Đánh giá này đã xúc phạm hoàng gia nước này và ‘có thể đã khiến họ quyết định không tăng sản lượng dầu’, bà nhận định.
Ngoài ra, việc ông Biden bổ nhiệm những người có chủ trương cấp tiến vào các chức vụ quan trọng trong Nội các của ông và đưa các vấn đề biến đổi khí hậu vào chương trình nghị sự của mọi cơ quan chính quyền ‘chắc chắn sẽ khiến đầu tư và sản xuất dầu khí của Mỹ giảm theo thời gian. Hậu quả là giá xăng sẽ tăng lên’, bà viết.
Viện Nghiên cứu Năng lượng, một tổ chức phi lợi nhuận được các nhà phê bình coi là tiếng nói của ngành công nghiệp nhiên liệu hóa thạch, đã cho đăng một bài blog trên trang của họ hôm 9/3, trong đó viết: “Chính quyền Biden đang đạt được những gì họ muốn – giá xăng cao hơn sẽ dẫn đến việc người Mỹ buộc phải chuyển sang sử dụng xe điện và do đó nền kinh tế nước Mỹ sẽ đạt mức [khí thải] ròng bằng 0 vào năm 2050. Chính quyền Biden chả lo lắng gì việc người Mỹ sẽ phải lãnh đủ và các gia đình có thu nhập thấp sẽ bị tác động nhiều nhất.”
Tuy nhiên, bài blog đó, cũng như các bài bình luận khác của cánh hữu, đã không đổ lỗi trực tiếp cho Biden mà thay vào đó cho rằng ‘cung và cầu mới là nguyên nhân chủ yếu dẫn đến sự gia tăng giá xăng dầu và khí đốt kể từ đỉnh đại dịch.’
‘Không nên chuyển đổi quá nhanh’
Trao đổi với VOA từ bang Texas, Giáo sư-Tiến sĩ Khương Hữu Lộc, giảng dạy chương trình Thạc sĩ Quản trị Kinh doanh tại Trường sau đại học Keller, cho biết do nhu cầu giảm mạnh trong thời gian đại dịch đã khiến nhiều nhà sản xuất dầu ngưng sản xuất. “Bây giờ muốn hoạt động trở lại cũng đâu phải một sớm một chiều,” ông cho biết.
“Nhiều nhà sản xuất còn không chắc sự hồi phục này có lâu bền không nữa. Họ đã lỗ lã quá nhiều hồi năm ngoái rồi nên họ không sẵn sàng mở cửa trở lại,” ông nói và cho biết nhiều cơ sở khai thác dầu ở Texas bị hư hại nặng trong đợt lạnh sâu vừa qua ‘còn phải bảo trì, sửa chữa nữa nên chưa khôi phục năng lực sản xuất nữa’.
Ông cũng cho rằng giá xăng dầu tăng cũng là ‘dấu hiệu cho thấy kinh tế đã trở lại’. “Gói kích thích kinh tế trị giá 1.900 tỷ đô la sẽ khiến nhiều người có tiền tiêu cho nền kinh tế nên nền kinh tế đang trỗi dậy sẽ càng trỗi dậy mạnh mẽ hơn nữa,” ông nói.
Bên cạnh đó, ông dự đoán nhu cầu xăng dầu sẽ tăng vọt trong mùa hè. “Bây giờ họ thấy vaccine đã tung ra, mà sắp hè nữa, trong khi người dân bị bí, gần cả năm họ không đi đâu được nên họ sẽ lái xe đi du lịch nhiều hơn,”ông dự báo.
Mặt khác, Giáo sư Lộc cũng chỉ ra rằng các quy định gắt gao về phát thải CO2 của chính quyền Biden ‘làm tăng thêm chi phí rất nhiều cho các hãng lọc dầu’. Bên cạnh đó, việc ông Biden chống khai thác dầu bằng kỹ thuật 'fracking' sẽ khiến Mỹ mất đi vị thế là nước sản xuất dầu mỏ lớn nhất thế giới. Giá xăng dầu sẽ nương theo những yếu tố này mà tăng cao.
Ông lập luận rằng Mỹ cần tham gia trở lại vào cuộc chiến chống biến đổi khí hậu vì ‘Trái đất ấm lên là thực tế khoa học không thể chối bỏ’ nhưng Tổng thống Biden không nên đi quá nhanh đến mức làm ảnh hưởng đến các ngành nghề kinh tế Mỹ và năng lực cạnh tranh của Mỹ.
“Chính sách năng lượng xanh không đúng trong thời điểm này,” ông lập luận. “Tổng thống Biden không cho khai thác năng lượng hóa thạch trong lúc Trung Quốc vẫn tiếp tục dùng năng lượng giá rẻ để sản xuất và tăng cường sức mạnh toàn cầu.”
“Đến 10-20 năm nữa Mỹ cũng chưa chắc chuyển sang năng lượng sạch được mà trong lúc này đang cạnh tranh với Trung Quốc mà chính quyền Biden đi vũ bão như thế về năng lượng xanh thì sẽ thua thiệt Trung Quốc rất nhiều,” ông nói thêm.
Tiến sĩ Lộc khuyến nghị ‘giá xăng cũng tăng vừa phải để các ngành công nghiệp Mỹ còn tồn tại được’ và chỉ ra ngành sản xuất thép của Mỹ phụ thuộc hoàn toàn vào năng lượng hóa thạch sẽ bị ảnh hưởng rất nhiều nếu chính quyền Biden siết chặt các quy định về phát thải CO2.
Vị giáo sư kinh tế này dự đoán giá xăng sẽ còn tăng hơn nữa vào mùa hè và chính phủ Biden ‘sẽ không làm gì để kiềm giá xuống’.
“Khi chính quyền Biden muốn người dân Mỹ sử dụng năng lượng tái tạo thì năng lượng hóa thạch mắc cần phải mắc hơn để người dân dần dần từ bỏ,” ông cho biết.
