Sau khi cam kết hỗ trợ tài chính 51 tỷ đô la cho Châu Phi trong ba năm tới và đặt vị thế Trung Quốc là một quốc gia anh em đang phát triển trái ngược với quá khứ thực dân của phương Tây, Chủ tịch Tập Cận Bình nói với hàng chục nhà lãnh đạo Châu Phi tụ họp tại Bắc Kinh trong tuần này rằng “mối quan hệ Trung Quốc-Châu Phi hiện đang ở thời kỳ tốt nhất trong lịch sử”.
Diễn đàn Hợp tác Châu Phi-Trung Quốc FOCAC năm nay, được tổ chức ba năm một lần, là diễn đàn đầu tiên kể từ khi xảy ra đại dịch và nền kinh tế Trung Quốc suy thoái. Diễn đàn diễn ra trong bối cảnh sự cạnh tranh địa chính trị ngày càng gia tăng giữa Bắc Kinh và phương Tây, và ông Tập Cận Bình đã thẳng thắn đánh giá về ảnh hưởng của phương Tây đối với lục địa này.
“Hiện đại hóa là quyền bất khả xâm phạm của tất cả các quốc gia”, ông nói trong bài phát biểu khai mạc trước hơn 50 nhà lãnh đạo Châu Phi. “Nhưng cách tiếp cận của phương Tây đối với vấn đề này đã gây ra những đau khổ to lớn cho các nước đang phát triển”.
Ông Lucas Engel, một nhà phân tích của Sáng kiến Toàn cầu về Trung Quốc tại Đại học Boston, cho biết Trung Quốc đang phản ứng trước sự cạnh tranh gia tăng trong khu vực.
“Lời nhắc nhở của ông Tập về ‘nỗi đau khổ to lớn’ mà phương Tây gây ra cho Châu Phi trong bài phát biểu quan trọng của ông năm nay là lời khiển trách gay gắt hơn đối với các đối tác phương Tây của Châu Phi so với những gì chúng ta từng thấy trong quá khứ”, ông nói với VOA. “Có khả năng Trung Quốc đang chịu áp lực khi các đối tác phương Tây tăng cường hợp tác với Châu Phi”.
Chủ đề của FOCAC 2024 là “chung tay thúc đẩy hiện đại hóa”, và các nhà phân tích đã nói với VOA trước đó rằng họ dự kiến Trung Quốc sẽ tập trung vào công nghệ xanh và quá trình chuyển đổi năng lượng xanh, hiện đại hóa và thương mại nông nghiệp, giáo dục và đào tạo.
Số tiền được công bố là khoản tăng so với 40 tỷ đô la đã cam kết tại FOCAC lần trước, vào năm 2021, nhưng vẫn thấp hơn so với các cam kết trước đó, chẳng hạn như 60 tỷ đô la dành cho Châu Phi vào năm 2018 và 2015.
Trong một thời gian, người ta thấy Trung Quốc đang chuyển hướng khỏi các dự án cơ sở hạ tầng khổng lồ trong những năm đầu của Sáng kiến Vành đai và Con đường mang thương hiệu của ông Tập và hướng tới những gì họ gọi là “các dự án nhỏ nhưng đẹp”.
Tuy nhiên, một số thông báo được đưa ra tại FOCAC đã khiến các nhà phân tích ngạc nhiên khi đi ngược lại xu hướng đó.
Ông Tập tuyên bố Trung Quốc sẽ thực hiện nâng cấp tuyến đường sắt TAZARA trị giá 1 tỷ đô la, tuyến đường sắt này sẽ nối Zambia, một quốc gia giàu khoáng sản và không giáp biển, với bờ biển Tanzania. Ông đã ký một thỏa thuận với tổng thống của hai quốc gia này vào ngày 4/9.
“Đã có cảm giác rằng cơ sở hạ tầng sẽ là một trong những yêu cầu mà phía Trung Quốc sẽ không quan tâm, vì vậy tôi nghĩ rằng điều đó có phần bất ngờ”, ông Paul Nantulya, nhà nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Châu Phi ở Washington, nói với VOA.
“Tôi nghĩ các quốc gia Châu Phi cũng khá lo ngại về tài chính cho cơ sở hạ tầng. … Bây giờ có vẻ như phía Trung Quốc cuối cùng đã lùi bước”, ông Nantulya, người có mặt tại Bắc Kinh để tham dự FOCAC, nói. “Điều đó cho thấy Trung Quốc không muốn bị loại khỏi trò chơi cơ sở hạ tầng, xét đến những gì Hoa Kỳ đang làm với Hành lang Lobito.”
Ông Nantulya đang nhắc đến hành lang kinh tế chiến lược do G7 hậu thuẫn mà Washington cho biết được thiết kế để tạo việc làm và tăng cường tiềm năng xuất khẩu cho Angola, Cộng hòa Dân chủ Congo và Zambia giàu tài nguyên. Là dự án cơ sở hạ tầng lớn đầu tiên tại Châu Phi mà Hoa Kỳ thực hiện trong một thế hệ, Washington gần đây đã tuyên bố có thể mở rộng tuyến đường sắt này đến Tanzania và đến Ấn Độ Dương.
“Đề nghị của Trung Quốc về việc tân trang tuyến đường sắt TAZARA nối Zambia giàu đồng với Tanzania trên bờ biển phía đông của Châu Phi dường như là câu trả lời trực tiếp cho Hành lang Lobito do phương Tây dẫn đầu”, ông Engel của Đại học Boston nói.
Các lãnh đạo Châu Phi có đạt được điều họ mong muốn?
Trung Quốc không phải là quốc gia duy nhất có chương trình nghị sự tại FOCAC, vì các nhà lãnh đạo Châu Phi cũng đã nêu ra các ưu tiên của họ đối với mối quan hệ với đối tác thương mại lớn nhất của họ.
Đối với Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa, người lãnh đạo nền kinh tế phát triển nhất của lục địa này, mục tiêu chính là giảm tình trạng mất cân bằng thương mại lâu đời và khiến Trung Quốc nhập khẩu nhiều sản phẩm nông nghiệp hơn. Ông cũng muốn thấy nhiều mặt hàng xuất khẩu có giá trị gia tăng hơn được sản xuất tại Nam Phi.
Ông Ramaphosa đã có chuyến thăm cấp nhà nước tới Trung Quốc trước thềm FOCAC và đưa ra một số thông báo, bao gồm việc Nam Phi sẽ đăng ký hệ thống định vị vệ tinh Beidou của Trung Quốc và mời công ty xe điện BYD của Trung Quốc sử dụng Nam Phi làm trung tâm sản xuất.
Ông Tập nói Trung Quốc sẽ mở rộng thị trường tiếp cận các sản phẩm nông nghiệp của Châu Phi và miễn thuế nhập khẩu cho 33 quốc gia. Ông cũng tuyên bố rằng Trung Quốc sẽ hỗ trợ 60.000 cơ hội đào tạo nghề cho người Châu Phi.
Ông Nantulya cho biết có vẻ như có rất nhiều sự chú ý đến chi tiết liên quan đến các thông báo của năm nay.
“Điều đó cho tôi biết rằng phía Trung Quốc đã phản hồi lại phía Châu Phi”, ông nói. “Bạn biết đấy, các đại biểu Châu Phi rất lưu tâm đến thực tế rằng một trong những lời chỉ trích lớn đối với FOCAC là cam kết rất cao nhưng nhiệm vụ cụ thể thực tế lại rất thấp”.
Bà Yunnan Chen, một nhà nghiên cứu tại nhóm nghiên cứu ODI có trụ sở tại London, nói với VOA rằng các lĩnh vực hợp tác đã cam kết bao gồm hầu hết mọi lĩnh vực.
“Tôi nghĩ điều thú vị cần lưu ý về chúng là sự nhấn mạnh rất đáng chú ý vào các lĩnh vực hợp tác công nghệ - trong công nghiệp, nông nghiệp, khoa học và công nghệ”, bà nói.
“Có rất nhiều sự nhấn mạnh vào đào tạo và các sáng kiến sẽ hỗ trợ chuyển giao kiến thức từ Trung Quốc sang các bên Châu Phi và tôi nghĩ đây là điều mà Châu Phi rất mong muốn trong nhiều năm”, bà nói thêm.
“Mặc dù chúng ta đã thấy sự suy giảm trong tài trợ của Trung Quốc ở châu Phi và chúng ta biết rằng Trung Quốc đang gặp rất nhiều khó khăn về tài chính trong nước, nhưng vẫn có một cam kết chính trị rất rõ ràng và rất mạnh mẽ”, bà nói.
Bên cạnh các yêu cầu về thương mại của ông Ramaphosa, các nhà lãnh đạo Châu Phi khác đã có các cuộc họp song phương với ông Tập cũng có những lĩnh vực quan tâm cụ thể.
Tổng thống Kenya William Ruto đã đưa cơ sở hạ tầng lên hàng đầu trong danh sách của mình, yêu cầu Bắc Kinh tài trợ cho việc mở rộng tuyến đường sắt của Kenya do Trung Quốc xây dựng. Điều này đánh dấu một sự thay đổi lớn so với lời lẽ trong chiến dịch tranh cử của ông Ruto, trong đó ông chỉ trích chính sách vay nợ của người tiền nhiệm.
Ông Ruto đã đưa ra yêu cầu này mặc dù Kenya đang mắc nợ rất nhiều từ các tổ chức tài chính phương Tây như IMF và từ các bên cho vay như Trung Quốc, và đã trải qua các cuộc biểu tình phản đối chính phủ dữ dội.
Các lĩnh vực hợp tác quan trọng khác được công bố khi kết thúc FOCAC bao gồm các lĩnh vực quân sự và an ninh, với việc Bắc Kinh cam kết phân bổ khoảng 140 triệu đô la tiền tài trợ hỗ trợ quân sự cùng với các chương trình đào tạo cho hàng nghìn quân nhân trên khắp lục địa.
Năng lượng xanh cũng là trọng tâm, với việc ông Tập tuyên bố Trung Quốc sẽ khởi động 30 dự án năng lượng sạch mới trên lục địa.
Diễn đàn