VOA: Thưa Tiến sĩ, trong bối cảnh hiện nay hiệp định TPP mang ý nghĩa như thế nào?
TS ANH: TPP bắt đầu gây chú ý nhiều hơn khi có sự tham gia đàm phán của Mỹ, cũng như những nỗ lực gần đây của chính quyền Obama trong việc thúc đẩy tiến độ đàm phán. Trong lúc tiến trình đẩy mạnh tự do hóa thương mại toàn cầu thông qua vòng đàm phán Doha của WTO đang bị trì trệ hiện nay, thì sự thúc đẩy TPP thành hiện thực của nước có nền kinh tế lớn nhất thế giới cũng là một cách để giữ cái đà cho thương mại tự do.
Đối với Mỹ, TPP sẽ góp phần thực thi Sáng kiến Xuất khẩu Quốc gia mà Tổng thống Obama tuyên bố năm ngoái là sẽ gia tăng xuất khẩu của Mỹ lên gấp đôi trong vòng 5 năm. Bên cạnh đó, trong bối cảnh Trung Quốc đang gia tăng ảnh hưởng ở Đông Á, thông qua các cấu trúc như khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc và ASEAN+3 thì TPP được đánh giá là một nỗ lực cạnh tranh ảnh hưởng trong khu vực của Mỹ đối với Trung Quốc. Thông qua TPP thì Mỹ sẽ tập trung hơn nữa vào khu vực châu Á-Thái Bình Dương và nó cũng là một cơ hội để các nước có nền kinh tế nhỏ hơn trong khu vực cân bằng ảnh hưởng kinh tế của Trung Quốc.
VOA: Trung Quốc cho tới giờ này không thấy tham gia TPP, Tiến sĩ có nhận xét gì về sự kiện này?
TS ANH: Trung Quốc nói mình chưa được mời tham gia, còn Mỹ nói rằng TPP không đóng cửa đối với ai hết, nhưng nó không phải là một sân chơi mà người ta đợi được mời rồi mới tham gia.
Nhưng đó chỉ là lý do bề mặt thôi. Thật ra thì quyền lợi của Trung Quốc và quyền lợi của các thành viên đối tác TPP, đặc biệt là Mỹ, chưa tìm ra được điểm tương đồng mà thôi.
Trung Quốc biết rằng nếu tham gia thì sẽ phải đối mặt với những cam kết ràng buộc, gây khó khăn cho mô hình tăng trưởng kinh tế của mình; chẳng hạn phải tuân thủ quyền sở hữu trí tuệ khắt khe hơn và buộc phải giảm bớt hỗ trợ cho khối doanh nghiệp quốc doanh.
Còn về phía Mỹ thì trừ phi Trung Quốc đồng ý chơi công bằng hơn, thì việc mở rộng thương mại hơn nữa với Trung Quốc là một việc khó tìm được sự ủng hộ của những thành phần có ảnh hưởng trực tiếp đến chính sách thương mại của chính quyền Obama.
Trong quan hệ thương mại hiện nay với Trung Quốc, Mỹ đã bị thâm thủng mậu dịch rất lớn rồi, năm ngoái đã lên đến hơn 270 tỉ đôla. Nhưng theo tôi nghĩ, một khi những cân nhắc về lợi ích chiến lược của các bên thay đổi, thì không loại trừ khả năng Trung Quốc sẽ tham gia TPP sau này.
VOA: Hiện nay Việt Nam đang là thành viên của Khu vực Mậu dịch Tự do ASEAN (AFTA), và bây giờ Việt Nam gia nhập TPP, vậy TPP sẽ khác AFTA như thế nào?
TS ANH: AFTA là hiệp định giữa 10 nước Đông Nam Á mà đa số là các nước đang phát triển, còn TPP sẽ là một tập hợp có nhiều nền kinh tế phát triển với thể chế khá mạnh mà Việt Nam có thể tham khảo tốt. Hơn nữa, TPP sẽ là một hiệp định toàn diện hơn, bao gồm nhiều điều khoản truyền thống và mới nổi, với mục đích là đẩy mạnh tự do hóa thương mại hàng hóa và dịch vụ, gắn kết các nền kinh tế thành viên, bảo vệ môi trường cũng như quyền của người lao động, và thúc đẩy phát triển theo hướng bền vững và năng động hơn.
TPP được cho là một hiệp định thế hệ mới, sẽ làm mẫu cho các hiệp định thương mại tự do khác trong tương lai.
Quy mô thương mại trong TPP sẽ lớn hơn, đặc biệt là khi nó cộng thêm Nhật, Canada và Mexico.
Tham gia vào TPP sẽ giúp Việt Nam mở rộng thương mại hơn nữa ra bên ngoài khu vực ASEAN. Hơn nữa, cán cân thương mại của Việt Nam đối với khu vực TPP sẽ có triển vọng tốt hơn so với khu vực ASEAN. Năm ngoái, Việt Nam bị thâm hụt thương mại với các nước ASEAN hơn 6 tỉ đô la nhưng lại hưởng thặng dư thương mại với Mỹ khoảng 10,5 tỉ đô la.
Tôi nghĩ rằng một trong những động cơ chính thúc đẩy Việt Nam tham gia TPP là vì Việt Nam muốn có quan hệ thương mại tự do với Mỹ, bởi vì ngoại trừ Mỹ và Peru, Việt Nam đã có những thỏa thuận quan hệ thương mại tự do với tất cả các đối tác TPP hiện nay, thông qua các hiệp định khu vực và song phương khác.
VOA: Ngoài động cơ chính đó thì khi gia nhập TPP Việt Nam sẽ nhận được những lợi ích cụ thể nào khi TPP được thực thi?
Bên cạnh đó, khi Việt Nam thực thi các cam kết trong TPP thì tính minh bạch sẽ được cải thiện hơn, và từ đó các khe hở cho tham nhũng phần nào sẽ được giảm bớt.
Ở phương diện chiến lược, ta có thể thấy những lợi ích như thế này: Việt Nam có thể sử dụng TPP như một công cụ tạo ra một áp lực để đẩy mạnh cải cách thể chế. Nhưng để làm được điều đó thì cần phải có những nhà hoạch định chính sách có tầm nhìn và biết đặt lợi ích của người dân lên trên hết.
TPP cũng sẽ góp phần giúp Việt Nam đẩy mạnh đa phương hóa và thắt chặt quan hệ với nhiều nước. Quan hệ kinh tế khắn khít theo hướng đôi bên cùng có lợi là tiền đề tốt cho việc đẩy mạnh các mối quan hệ chiến lược khác.
VOA: Bên cạnh những lợi ích thì dĩ nhiên cũng có những bất lợi, vậy những bất lợi mà Việt Nam sẽ đối mặt khi gia nhập TPP là gì và hướng giải pháp như thế nào là tốt?
TS ANH: Rõ ràng nhất là các doanh nghiệp trong nước sẽ phải đối mặt với cạnh tranh gay gắt hơn về hàng hóa nhập khẩu, và nguồn thu ngân sách nhà nước từ thuế nhập khẩu sẽ giảm đi.
Bên cạnh đó, khi Việt Nam thực hiện những cam kết trong TPP thì không gian làm chính sách sẽ bị thu hẹp phần nào. Ví dụ, nếu Việt Nam cam kết bảo đảm cạnh tranh công bằng giữa doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp nước ngoài thì Việt Nam không thể dùng các công cụ chính sách thiên vị để giúp các doanh nghiệp trong nước.
Hơn nữa, khi thực hiện các tiêu chuẩn cao về vấn đề bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và môi trường thì Việt Nam sẽ phải chịu những tốn kém không nhỏ. Nhưng theo tôi nghĩ, những bất lợi đó thật sự không phải là bất lợi nếu như Việt Nam quyết hướng tới một con đường phát triển năng động và bền vững, phù hợp với xu hướng tiến bộ của thế giới. Đơn giản là vì cạnh tranh sẽ làm doanh nghiệp phát triển tốt hơn, bảo vệ môi trường sẽ giúp cải thiện cuộc sống của người nghèo, và việc giảm bớt bàn tay của chính phủ vào thị trường không nhất thiết là điều tiêu cực, khi mà chất lượng làm chính sách ở Việt Nam vẫn đang là một dấu hỏi.
Thật ra vấn đề mà Việt Nam cần phải cân nhắc kỹ lưỡng nhất là tác động của TPP đối với khu vực nông nghiệp và nông thôn, bởi vì đây là khu vực dễ bị tổn thương và có ảnh hưởng đến nhiều người dân nhất. Tôi nghĩ chính phủ Việt Nam cần phải tạo điều kiện tốt cho người dân tham gia vào quá trình đàm phán bằng cách tổ chức tiếp thu ý kiến công khai và sâu rộng, và cũng phải xây dựng những chính sách giúp đỡ người nông dân thích nghi tốt hơn trong tiến trình mở rộng giao thương.
VOA: Hiện nay có vấn đề khối doanh nghiệp quốc doanh. Việt Nam đã bác bỏ đề nghị của Mỹ về việc đàm phán những luật chơi áp dụng với khối doanh nghiệp quốc doanh. Việc này có ý nghĩa như thế nào?
TS ANH: Tôi nghĩ đó là một động thái bộc lộ áp lực chính trị, và đó là điều đáng tiếc. Hiện nay, một phần không nhỏ của khối doanh nghiệp quốc doanh là một gánh nặng cho nền kinh tế Việt Nam, nhưng nó vẫn được bảo bọc. Tôi nghĩ Việt Nam nên cân nhắc đề nghị của Mỹ và sử dụng nó như một lá bài chiến lược trong quá trình đàm phán.
Đứng về quyền lợi của toàn đất nước nói chung thì thật ra đây là một công hai việc rất có lợi. Một mặt chấp nhận đàm phán để tạo cái đà cho tiến trình cải tổ các doanh nghiệp nhà nước một cách tích cực hơn; mặt khác, để đổi lại, Việt Nam có thể yêu cầu Mỹ và các đối tác đàm phán khác những thỏa thuận có lợi cho công cuộc phát triển của mình. Tất nhiên để có thể làm được như vậy thì cần phải có quyết tâm chính trị từ hàng ngũ lãnh đạo cao nhất để định hướng cho phái đoàn đàm phán của Việt Nam.
Tôi nghĩ quyết định tham gia đàm phán TPP của Việt Nam là một bước tiến chiến lược khả quan, nhưng để có thể tận dụng TPP làm một bước đột phá tích cực trong quá trình hội nhập và phát triển thì Việt Nam cần phải vượt qua những khúc mắc nội tại của mình.
VOA: Xin cảm ơn Tiến sĩ Trần Lê Anh.
