Liên quan đến tình hình vùng biển Việt Nam, trong mấy tuần qua, có ba sự kiện đáng chú ý:
Thứ nhất, Trung Quốc càng lúc càng tỏ ra hung hăng và ngược ngạo. Trước, họ uy hiếp, tấn công, bắt bớ, thậm chí giết chết ngư dân Việt Nam. Bây giờ, họ ngang nhiên tiến sâu hơn vào hải phận Việt Nam, cắt dây cáp thăm dò của tàu Bình Minh 02 của công ty dầu khí trước những cặp mắt bất lực của hải quân Việt Nam (được ngụy trang dưới hình thức tàu bảo vệ) vào ngày 26/5. Việt Nam lên tiếng phản đối. Trung Quốc không những không ngưng mà còn tiếp tục thách thức bằng cách cắt dây cáp của tàu Viking II vào ngày 9/6.
Thứ hai, Việt Nam đã bắt đầu lên tiếng công khai về các vụ vi phạm và uy hiếp ngang ngược của Trung Quốc. Trước, chính phủ Việt Nam áp dụng chính sách chịu đựng và nhường nhịn đến mức, dưới mắt đông đảo dân chúng Việt Nam, không thể chấp nhận được. Tàu Trung Quốc tấn công các thuyền đánh cá Việt Nam, họ không dám nêu đích danh, chỉ nói bâng quơ là tàu "lạ": Tàu "lạ" xua đuổi ngư dân Việt Nam; tàu "lạ" đâm chìm thuyền đánh cá Việt Nam; tàu "lạ" bắt cóc ngư dân Việt Nam chở về nước "lạ" rồi đòi tiền chuộc, v.v... Với đông đảo người Việt Nam, chữ "lạ" ấy đi vào kho từ vựng chính trị Việt Nam như một từ đồng nghĩa mới của chữ "hèn": hèn nhát và hèn hạ. Còn bây giờ, mở các trang báo mạng ở Việt Nam những ngày gần đây, chúng ta dễ dàng bắt gặp nhan nhản các bài viết tường thuật về các sự vi phạm của Trung Quốc. Người ta nêu đích danh Trung Quốc. Một số lãnh đạo chính phủ cũng bắt đầu công khai lên tiếng tố cáo Trung Quốc. Một số tính từ mạnh mẽ như “ngang ngược”, “trắng trợn” và “thô bạo” được sử dụng để mô tả các hành động xâm lấn và quấy phá của Trung Quốc. Có thể nói, kể từ sau cuộc chiến tranh giữa hai nước vào năm 1979 cho đến nay, chưa bao giờ Việt Nam dám nặng lời với Trung Quốc đến như vậy.
Thứ ba, chính phủ Việt Nam bắt đầu tuyên bố một số chính sách chung trong việc đương đầu với Trung Quốc. Trước, họ hoàn toàn né tránh. Dân chúng phản đối, họ trấn an: Đó là việc của đảng và chính phủ; và công việc ấy sẽ được tiến hành một cách bí mật, trong quan hệ ngoại giao giữa hai nước mà thôi. Bây giờ, từng bước, từng bước, họ nói về một chính sách chung. Chính sách ấy được Bộ trưởng Quốc Phòng Phùng Quang Thanh, Thứ trưởng Bộ Quốc Phòng Nguyễn Chí Vịnh phát biểu công khai tại diễn đàn an ninh châu Á được tổ chức trọng thể ở Singapore vào đầu tháng 6. Chính sách ấy cũng được sự ủng hộ của cựu Đại tướng và cựu Chủ tịch nước Lê Đức Anh cũng như nhiều tướng lãnh khác.
Có thể tóm tắt chính sách ấy vào mấy điểm chính: Một, nhịn đến tối đa; hai, đấu tranh thông qua đàm phán và đối thoại hòa bình với Trung Quốc; và ba, tìm cách tranh thủ sự ủng hộ của quốc tế.
Thật ra, trong ba điểm trên, Việt Nam chỉ thống nhất với nhau ở hai điểm đầu. Còn điểm thứ ba thì mỗi người một ý. Một số người thì kêu gọi mang sự kiện ra trước tòa án quốc tế, hoặc nếu không, cũng đa phương hóa vấn đề biển Đông để lôi kéo sự tham gia, nếu không phải của thế giới thì ít nhất của các nước trong khu vực Đông Nam Á. Nhìn theo chiều hướng ấy, họ cho việc khối Đông Nam Á không có một bản tuyên bố chung nào trong kỳ họp tại Singapore vào đầu tháng 6 vừa qua là một thất bại cho Việt Nam. Tuy nhiên, trong cuộc trả lời phỏng vấn ngày 6/6, Trung tướng Nguyễn Chí Vịnh vẫn chủ trương giới hạn việc tranh chấp ở mức độ song phương “theo tôi, để xác định về chủ quyền, vùng đặc quyền kinh tế 200 hải lý... thì Công ước LHQ về Luật Biển (UNCLOS) đã nói rõ. Không cần tòa án nào cả. Theo tôi, trước hết và sau cùng vẫn là VN và TQ giải quyết với nhau”.
Điểm hầu như tất cả giới lãnh đạo Việt Nam thống nhất với nhau trong chính sách đối phó với Trung Quốc là: nhịn. Trung tướng Nguyễn Chí Vịnh nhấn mạnh "tránh những hành động đơn phương, đặc biệt tuyệt đối không được sử dụng bạo lực, sử dụng các biện pháp mạnh để hành xử với nhau." Đại tướng Lê Hồng Anh cũng nhấn mạnh: “Phải cố gắng tối đa để không xảy ra xung đột vũ trang.”
Tiến sĩ Trần Công Trực, nguyên Trưởng ban Biên giới của chính phủ cũng nhấn mạnh như thế: "phải tuyệt đối không dùng vũ lực."
Người nào cũng nói như vậy cả. Chúng ta dễ hiểu tại sao. Và cũng dễ đồng tình. Chiến tranh là điều không ai muốn. Chiến tranh chống lại một quốc gia láng giềng giàu và mạnh hơn hẳn mình lại càng là điều không ai muốn. Càng không ai muốn trong thời đại ngày nay khi chúng ta rất cần hòa bình để phát triển.
Thế nhưng, ở đây vẫn có vấn đề: Nhịn tới chừng nào? Đại tướng Lê Hồng Anh cho biết giới hạn đó là: “Trường hợp mất chủ quyền, phải bảo vệ.” Nhưng câu trả lời vẫn không rõ. Mất chủ quyền đến giới hạn nào? Tàu Trung Quốc nhiều lần ngang nhiên vào sâu trong hải phận Việt Nam cắt dây cáp thăm dò của Việt Nam, bắt bớ hay thậm chí, giết chết ngư dân Việt Nam, đã có thể gọi là “mất chủ quyền” chưa? Hay là đợi đến lúc Trung Quốc tấn công và chiếm Trường Sa hoặc đất liền mới gọi là “mất chủ quyền”? Trung tướng Nguyễn Chí Vịnh, ngày 6 tháng 6, phát biểu: “nếu tiếp tục có thêm một sự kiện Bình Minh 2 nữa xảy ra thì đây rõ ràng là một hành động leo thang”. Ông mới nói xong, ba ngày sau, Trung Quốc lại ngang nhiên “leo thang” việc uy hiếp và xâm lấn Việt Nam bằng cách cắt cáp của tàu Viking II của Việt Nam. Vẫn chưa nghe Trung tướng Vịnh lên tiếng gì cả. Nghĩa là vẫn tiếp tục nhịn.
Chắc chắn Trung Quốc sẽ tiếp tục thăm dò mức độ nhịn nhục của Việt Nam. Thăm dò bằng cách cứ tiếp tục leo thang và lấn tới. Họ lấn tới chừng nào chúng ta dám thẳng thắn, bằng lời nói và bằng hành động, tuyên bố dứt khoát: “Chấm dứt!”
Dân chúng Việt Nam, trong cũng như ngoài nước, cũng hồi hộp và căng thẳng chờ đợi cái giới hạn cuối cùng của sự nhịn nhục ấy. Ở đây, không phải chỉ là vấn đề chọn lựa giữa chiến tranh hay không chiến tranh mà còn là vấn đề lựa chọn giữa chủ quyền và mất chủ quyền (ít nhất một phần) kèm theo với việc mất mát rất nhiều quyền lợi của quốc gia; hơn nữa, còn là vấn đề danh dự của tổ quốc.
Đó chính là thử thách lớn nhất của đảng Cộng sản và chính phủ Việt Nam hiện nay: làm cách nào để vừa tránh được chiến tranh vừa không làm mất, dù một phần của lãnh thổ và lãnh hải, đồng thời, không được làm nhục quốc thể.
* Blog của Tiến sĩ Nguyễn Hưng Quốc là blog cá nhân. Các bài viết trên blog được đăng tải với sự đồng ý của Ðài VOA nhưng không phản ánh quan điểm hay lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ.
