Chính quyền Brazil hôm thứ Hai 9/1 cho biết đang điều tra xem ai đứng sau cuộc nổi dậy gây chấn động khi những người biểu tình xông vào các cơ quan đầy quyền lực của nước này trong một vụ bạo loạn có nhiều điểm tương đồng với cuộc nổi dậy tại Điện Capitol của Hoa Kỳ vào ngày ngày 6/1/2021.
Trong một cuộc nổi loạn chưa từng có tại quốc gia lớn nhất khu vực Mỹ Latin này, hàng nghìn người ủng hộ cựu Tổng thống Jair Bolsonaro hôm 8/1 đã tràn vào Quốc hội, Tòa án Tối cao và dinh tổng thống.
Nhiều người trong số họ nói rằng họ muốn quân đội Brazil khôi phục quyền lực cho nhân vật cực hữu Bolsonaro và lật đổ Tổng thống cánh tả mới nhậm chức, ông Luiz Inácio Lula da Silva.
Cũng trong ngày 9/1, cảnh sát đã giải tán một khu lán trại ủng hộ ông Bolsonaro bên ngoài một tòa nhà quân sự và bắt giữ khoảng 1.200 người ở đó, văn phòng báo chí của Bộ Tư pháp nói với hãng tin Mỹ Associated Press (AP). Văn phòng báo chí của cảnh sát liên bang nói rằng lực lượng này đã lên kế hoạch truy tố khoảng 1.000 người.
Ông Lula và những người đứng đầu Tòa án Tối cao, Thượng viện và Hạ viện đã cùng ký một lá thư lên án vụ tấn công và cho biết đang tiến hành các biện pháp pháp lý.
Bộ trưởng Tư pháp Flávio Dino nói với các phóng viên rằng cảnh sát đã bắt đầu truy tìm những người đã trả tiền cho những chiếc xe buýt chở người biểu tình đến thủ đô. Phát biểu hôm 9/1 tại một cuộc họp báo, ông nói rằng thông qua việc làm của họ, những kẻ bạo loạn dường như có ý định tạo ra hiệu ứng domino trên toàn quốc và rằng họ có thể bị truy tố với nhiều tội danh, bao gồm tội phạm có tổ chức, dàn dựng một cuộc đảo chính và xóa bỏ nền dân chủ pháp quyền một cách bạo lực.
“Chúng tôi nghĩ rằng điều tồi tệ nhất đã qua”, ông Dino nói, đồng thời cho biết thêm rằng chính phủ hiện đang tập trung vào việc trừng phạt những kẻ vi phạm pháp luật và những người đã tiếp sức cho chúng. “Chúng tôi không thể và sẽ không thỏa hiệp trong việc thực thi nghĩa vụ pháp lý của mình, bởi vì việc thực hiện này là điều cần thiết để những sự việc như vậy không lặp lại”.
Những kẻ bạo loạn mặc trang phục màu xanh và vàng của quốc kỳ Brazil đã đập vỡ cửa sổ, lật đổ đồ đạc, ném máy tính và máy in xuống đất. Họ đã đấm thủng bức tranh khổng lồ của danh họa Emiliano Di Cavalcanti tại dinh tổng thống và phá hủy các tác phẩm nghệ thuật khác. Họ lật đổ chiếc bàn hình chữ U nơi các thẩm phán Tòa án Tối cao tập hợp, phá cửa một văn phòng của một thẩm phán và phá hoại một bức tượng bên ngoài tòa án. Nội thất của các tòa nhà chỉ còn lại các đống đổ nát.
Có thêm các vụ bắt giữ hôm 9/1 sau khi khoảng 300 người đã bị bắt hôm 8/1 trong cuộc bạo loạn.
Có thể thấy cảnh sát phản ứng chậm - ngay cả sau khi hơn 100 xe buýt đã đến - khiến nhiều người đặt câu hỏi liệu có phải đơn giản là chính quyền đã phớt lờ nhiều cảnh báo, đánh giá thấp sức mạnh của người biểu tình hay một cách nào đó đã đồng lõa không.
Các công tố viên ở thủ đô nói rằng ít nhất là lực lượng an ninh địa phương đã sơ suất. Một thẩm phán tòa án tối cao đã tạm thời đình chỉ thống đốc khu vực. Một thẩm phán khác đổ lỗi cho chính quyền không nhanh chóng trấn áp chủ nghĩa phát xít mới chớm nở ở Brazil.
Sau thất bại trong cuộc bầu cử ngày 30/10 năm ngoái, ông Bolsonaro, người đã tới Florida, Mỹ, đã làm cho những người ủng hộ trung thành của ông tin rằng hệ thống bỏ phiếu điện tử của nước này dễ bị gian lận, dù ông chưa bao giờ đưa ra bất kỳ bằng chứng nào. Con trai của ông, nhà lập pháp Eduardo Bolsonaro, đã có một số cuộc gặp với cựu Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump, đồng minh lâu năm của ông Trump là Steve Bannon và cố vấn chiến dịch cấp cao của ông, Jason Miller.
Đến đầu giờ chiều 9/1, những người ủng hộ còn lại của ông Bolsonaro đã giải tán khi có thông tin lan truyền rằng ông phải nhập viện ở Florida vì đau trong bụng. Không rõ tình trạng của ông, nhưng một bức ảnh do tờ O Globo của Brazil đăng tải cho thấy ông mỉm cười trên giường bệnh. Ông đã phải nhập viện nhiều lần kể từ khi sống sót sau một vụ đâm dao vào năm 2018. Người phát ngôn của bệnh viện đã không trả lời ngay cho một cuộc điện thoại và tin nhắn.
Trong một tuyên bố chung từ thủ đô của Mexico, Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden, Tổng thống Mexico Andrés Manuel López Obrador và Thủ tướng Canada Justin Trudeau đã lên án vụ tấn công "nhắm vào nền dân chủ của Brazil và quá trình chuyển giao quyền lực một cách hòa bình”.
Kết quả cuộc bầu cử ở Brazil - sít sao nhất trong hơn ba thập kỷ - đã nhanh chóng được các chính trị gia thuộc các đảng khác nhau công nhận, họ bao gồm một số đồng minh của ông Bolsonaro. Hàng chục chính phủ các nước khác cũng làm như vậy. Và ông Bolsonaro khiến hầu hết mọi người ngạc nhiên khi nhanh chóng biến mất. Ông không thừa nhận thất bại cũng như không tuyên bố chắc nịch là đã có gian lận bầu cử, mặc dù ông và đảng của mình đã gửi yêu cầu hủy bỏ hàng triệu phiếu bầu nhưng đã nhanh chóng bị bác bỏ.
Kể từ năm 1996, Brazil đã sử dụng một hệ thống bỏ phiếu điện tử mà các chuyên gia bảo mật cho là kém an toàn hơn so với các lá phiếu giấy được đánh dấu bằng tay vì hệ thống này không để lại bằng chứng về quy trình bỏ phiếu có thể kiểm tra được sau này. Nhưng hệ thống của Brazil được kiểm tra kỹ lưỡng và các cơ quan chức năng nội địa cũng như các nhà quan sát quốc tế chưa bao giờ tìm thấy bằng chứng về việc nó bị sử dụng để thực hiện hành vi gian lận.
Tuy nhiên, những người ủng hộ ông Bolsonaro từ chối chấp nhận kết quả. Họ chặn đường và cắm trại bên ngoài các tòa nhà quân sự, kêu gọi các lực lượng vũ trang can thiệp.
Ông Dino, Bộ trưởng Tư pháp, gọi các lán trại này là vườn ươm khủng bố. Các cuộc biểu tình chủ yếu diễn ra trong hòa bình, nhưng cũng có các mối đe dọa đơn lẻ - bao gồm một quả bom được tìm thấy trên một xe tải chở nhiên liệu hướng đến sân bay Brasilia - đã gây ra những quan ngại về an ninh.
Hai ngày trước lễ nhậm chức vào ngày 1/1 của ông Lula, ông Bolsonaro bay đến Mỹ và tạm trú ở Orlando. Nhiều người Brazil bày tỏ sự nhẹ nhõm rằng, mặc dù ông từ chối tham gia vào quá trình chuyển giao quyền lực, sự vắng mặt của ông đã giúp lễ nhậm chức diễn ra mà không có sự cố. Cho tới khi có các vụ phá hoại xảy ra hôm 8/1.
Các nhà phân tích nói với hãng tin AP rằng biến động có thể mang lại sự ủng hộ chính trị lớn hơn cho ông Lula cũng như sứ mệnh đã nêu của ông là bình ổn đất nước bị phân cực. Nhiều công dân và chính trị gia cánh hữu đã bị tác động bởi những gì xảy ra hôm 8/1 và mong tránh xa chủ nghĩa cấp tiến cực hữu. Lãnh đạo đảng của ông Bolsonaro gọi cuộc nổi dậy là “một sự xấu hổ”.
“Đây có thể là điểm khởi đầu của sự kết thúc. Hệ thống chính trị sẽ muốn cô lập phong trào cấp tiến đó và tránh xa nó”, Mario Sérgio Lima, nhà phân tích chính trị tại Medley Advisors, nhận định. “Tôi nghĩ những gì chúng ta sẽ thấy bây giờ là cánh hữu đang cố gắng tạo ra những lựa chọn thay thế mới và những nhà lãnh đạo mới, còn cánh trung hữu thì tự tránh xa”.
Trong một cuộc họp báo ở bang Sao Paulo, ông Lula đã đọc một sắc lệnh mới được ký để chính phủ liên bang nắm quyền kiểm soát an ninh ở khu vực có các văn phòng liên bang. Ông nói rằng cái gọi là “những kẻ cuồng tín theo chủ nghĩa phát xít” cũng như những kẻ tài trợ cho các hoạt động của chúng phải bị trừng phạt. Ông cũng cáo buộc ông Bolsonaro khuyến khích cuộc nổi dậy.
Ông Bolsonaro đã bác bỏ cáo buộc của đương kim tổng thống vào cuối ngày 8/1. Viết trên Twitter, ông nói rằng biểu tình ôn hòa là một phần của nền dân chủ, nhưng hành vi phá hoại và xâm phạm các tòa nhà công là “ngoại lệ đối với quy tắc”.
Không giống như cuộc tấn công năm 2021 ở Hoa Kỳ, có ít quan chức làm việc trong các tòa nhà chính phủ hàng đầu vào một ngày Chủ nhật. Và các video cho thấy sự hiện diện hạn chế của quân cảnh thủ đô.
Một đoạn video cho thấy một nhóm người biểu tình dễ dàng vượt qua hàng rào cảnh sát, và chỉ có một số cảnh sát sử dụng bình xịt hơi cay. Một video khác cho thấy các nhân viên cảnh sát đứng nhìn khi những người biểu tình xông vào Quốc hội, trong đó có một cảnh sát sử dụng điện thoại của mình để ghi lại những gì đang xảy ra.
Ông Lula nói tại cuộc họp báo của mình rằng có "sự thiếu năng lực hoặc thiếu thành thực" từ phía cảnh sát, và ông cam kết rằng một số người sẽ bị trừng phạt.
Thống đốc vùng gọi là Federal District (khu các cơ quan, văn phòng liên bang), ông Ibaneis Rocha, xác nhận trên Twitter rằng ông đã sa thải người đứng đầu cơ quan an ninh công cộng của thành phố thủ đô, Anderson Torres, vài giờ trước khi một thẩm phán của Tòa án Tối cao đình chỉ chức vụ của thống đốc với cáo buộc “cố ý tắc trách”.
