Nền kinh tế Việt Nam tiếp tục tăng trưởng giữa lúc thương mại toàn cầu chậm lại, được ca ngợi như là một gương thành công của châu Á. Tuy nhiên các chuyên gia cảnh giác rằng Việt Nam đang phải trả một cái giá ngày càng đắt hơn về môi trường để đánh đổi đà tăng trưởng nhanh chóng của nền kinh tế.
Các giới chức cấp cao của Việt Nam cảnh báo rằng mức ô nhiễm không khí tại Hà nội và TP. HCM nay mai có thể sánh kịp với mức ô nhiễm không khí ở Bắc Kinh, thủ đô của Trung Quốc. Ngân hàng Phát triển Á Châu (ADB) cảnh báo rằng đà tăng trưởng của ngành công nghiệp Việt Nam cũng có nghĩa là “mức ô nhiễm đất đai, nguồn nước và không khí” cũng đang gia tăng nhanh chóng.
Dựa trên kết quả một cuộc khảo sát thực hiện từ năm 2011 tới năm 2015, Bộ Môi trường Việt Nam tiết lộ mức ô nhiễm không khí đã trở nên tệ hại hơn tại nhiều khu vực thành thị, đặc biệt tại thủ đô Hà Nội và Hạ Long, cũng như tại TP. HCM.
Đáng quan tâm nhất là nồng độ ni-tơ dioxít, ký hiệu NO2, đo được ở Hà Nội cao gấp 1,3 lần mức cho phép, tại Hạ Long nồng độ NO2 cao gấp 1,2 lần và tại TP. HCM, thủ đô thương mại của Việt Nam, mức NO2 cao gấp hai lần mức cho phép.
Ni-tơ dioxít đặc biệt có hại cho trẻ con và người cao tuổi, thành phần có phổi yếu hơn, dẫn đến các trường hợp sưng cuống phổi và các vấn đề về đường hô hấp.
Phó Tổng cục trưởng Cục Môi trường, ông Hoàng Dương Tùng, nói với truyền thông địa phương rằng giao thông và các hoạt động công nghiệp là nguyên nhân chính dẫn tới ô nhiễm không khí ở Hà Nội và TP. HCM. Tại Hạ Long, nạn ô nhiễm có liên quan tới các mỏ than và các nhà máy điện.
Giàu có hơn, nhiều xe cộ hơn
Sự phồn thịnh đang tăng ở Việt Nam có nghĩa là nhiều người hơn có đủ khả năng sắm xe hơi hoặc xe gắn máy. Cảnh sát giao thông ở Hà nội nói trung bình có tới 19,000 xe mới của tư nhân được đăng ký mỗi tháng.
Một phúc trình về môi trường công bố năm 2013 cho thấy có tới 265 ngày mức ô nhiễm không khí tại Hà nội bị xuống cấp từ “không tốt cho sức khoẻ”, thành “có thể gây hại cho sức khoẻ.”
Ông Hoàng Dương Tùng nói trừ phi nạn ô nhiễm được giải quyết, Hà Nội và TP. HCM có thể đuổi kịp Bắc Kinh về mức độ ô nhiễm ‘trong một tương lai không xa’.”
Nạn ô nhiễm đã bắt đầu ảnh hưởng tới sinh kế của người dân. Hồi tháng Tư, các cộng đồng ngư dân tại nhiều khu vực đã giận dữ phản đối sau khi hơn 100 tấn cá chết được phát hiện ngoài khơi 4 tỉnh miền trung Việt Nam.
Hình tư liệu _Người dân chôn cá chết trên một bãi biển ở Quang Binh, Việt Nam, ngày 28 tháng 4 năm 2016.
Các cuộc điều tra kết luận rằng nhà máy thép Formosa ở Hà Tĩnh do người Đài Loan làm chủ, là nguồn xả nước thải độc hại, gây ô nhiễm. Tháng 6 vừa rồi, công ty Formosa nhận trách nhiệm và cam kết đền bù thiệt hại tổng cộng tới 500 triệu đôla.
Thủ Tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc công bố sắc lệnh để bồi thường cho các nạn nhân bị tác động bởi nạn ô nhiễm, mà công ty Formosa có trách nhiệm chi trả. Chính phủ Việt Nam nói các khoản tiền bồi thường đó, từ 130 đến 1,600 đôla cho mỗi người lớn, đã bắt đầu đến tay người dân trong tháng này.
Nhưng một toà án Việt Nam đã bác hàng trăm đơn khiếu kiện của ngư dân đòi công ty Formosa phải trả thêm các khoản phụ trội.
Ông Jonathan London, giáo sư môn kinh tế chính trị toàn cầu tại đại học Leiden ở Hà Lan, nói nền kinh tế “không kiềm chế” của Việt Nam đã làm dấy lên những quan tâm về tác động đối với môi trường.
Ông nói chính quyền hiện tại của Việt Nam “đại diện cho một sách lược kinh tế tự do, không kiềm chế mà có người cho là một khuôn mẫu cai quản kinh tế sai trái, mạnh mẽ cổ vũ cho đầu tư nước ngoài, nhưng cùng lúc không mấy quan tâm tới quyền sở hữu.”
Ông London nói chiến lược này không phải là bao giờ cũng đưa đến thành công, đặc biêt khi nói tới vấn đề bảo vệ môi trường. Ông chỉ ra việc công ty Formosa Hà Tĩnh đã được để cho xả chất thải độc hại bừa bãi là một ví dụ điển hình.
Các thách thức đối với chính quyền
Chính phủ Việt Nam trong kế hoạch dài hạn đã đưa vấn đề bảo vệ môi trường thành một trong các mục tiêu của chương trình cải cách cấu trúc, công bằng xã hội, và ổn định kinh tế vĩ mô.
Hình tư liệu - Các nhà hoạt động Việt Nam trong một cuộc biểu tình kêu gọi Formosa Hà Tĩnh chịu trách nhiệm trong vụ thảm họa cá chết, ở Đài Bắc, Đài Loan, ngày 10 tháng 8 năm 2016.
Ông Xavier Depouilly là Tổng Giám đốc của công ty Indochina Research. Ông nói tình hình môi trường tệ hại hơn chỉ là một trong nhiều thách thức mà chính phủ Việt Nam phải đối mặt.
Ông nói:
“Cho tới bây giờ thì mọi sự còn tốt đẹp. Người dân có lương thực để ăn, có nước để uống. Nhưng các vấn đề khác, như nạn ô nhiễm đang làm cho người dân vô cùng giận dữ. Chính quyền Việt Nam cần phải cải thiện tình hình theo một mức độ nào đó.”
Mặc dù vậy, viễn tượng kinh tế của Việt Nam vẫn còn tích cực đối với giới đầu tư nước ngoài.
Các nhà kinh tế thuộc tập đoàn Capital Economics ở London ước lượng đà tăng trưởng kinh tế của Việt Nam, vốn đã chậm lại đôi chút từ mức 6,7% trong năm 2015 xuống còn 6% trong năm nay, dự kiến sẽ tăng trở lại tới 7% trong năm tới.
Kinh tế gia Gareth Leather của Capital Economics nhận định, Việt Nam sẽ nhanh chóng chiếm lại vị thế là một trong các nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất trong khu vực.
Chính phủ Việt Nam cho biết trong năm 2015, đầu tư trực tiếp vào Việt Nam tăng 12,5% lên tới 22,8 tỉ đôla. Trong những năm sắp tới, nhiều tiền đầu tư dự kiến sẽ đến từ Trung Quốc, giữa lúc các doanh nghiệp tìm kiếm những địa điểm rẻ hơn về chi phí điều hành trong bối cảnh chi phí làm ăn ở Trung Quốc đang ngày càng tăng cao. Các nước chủ yếu đầu tư vào Việt Nam gồm có Hàn Quốc, Malaysia, Nhật Bản, Hoa Kỳ và Đài Loan.