Vấn đề xây dựng tượng đài “Bà Mẹ Anh Hùng” ở tỉnh Quảng Nam đang được bàn luận sôi nổi ở trong và ngoài nước. Theo dự định đây là một bức tượng đài hoành tráng, tạc vào một ngọn núi tự nhiên, hình nửa người một bà mẹ Việt Nam, dựa vào hình ảnh một bà mẹ có thật - mẹ Thứ có chồng và nhiều con cháu bỏ mình trong chiến tranh.
Những người chủ trương dựng tượng rất tự hào khoe rằng đây sẽ là tượng đài không những đồ sộ nhất nước ta, mà còn là nhất cả khu vực Đông Nam Á. Họ so sánh bức tượng này với bức tượng Bà Mẹ Tổ Quốc trên đỉnh đồi Mamaép ở Stalingrad (Nga), đánh dấu cuộc chiến đấu kiên cường chống bọn phát xít Hitler trong Thế chiến II.
Một điểm khiến dư luận băn khoăn là chi phí cho bức tượng này quá lớn, dự định ban đầu là 81 tỷ đồng, nay được nâng lên đến 410 tỷ đồng, bằng hơn 10 triệu đôla Mỹ.
Bức tượng đã được khởi công ngày 27 tháng 7 năm 2007.
Một ý kiến chung rất phổ biến là lúc này đất nước còn nhiều khó khăn, trong xã hội có nhiều gia đình thiếu thốn, nhiều cụ già không nơi nương tựa, ngay các bà mẹ có con bỏ mình trong chiến tranh có người sống cơ cực, đi bán vé số, đi nhặt rác thì, có nên hay không, bỏ một số tiền quá lớn như thế cho một việc không có lợi gì thiết thực, chỉ có ý nghĩa tuyên truyền. Làm việc này chẳng khác gì nhà nghèo chơi ngông, bày chuyện nuôi voi trong vườn nhà. Nên dành số tiền lớn ấy cho những công việc thiết thực cho dân sinh, như làm nhà cho dân nghèo, giúp đỡ người già, người tàn tật, neo đơn, xây trường học, làm cầu ở vùng núi cho các em đi học không phải bơi qua sông, rất nguy hiểm.
Có ý kiến cho rằng nền văn hóa - nghệ thuật xây dựng tượng đài của ta còn thô sơ, chưa có tượng đài nào có giá trị thẩm mỹ cao như ở một số nước khác, những tượng đài hiện có đều thiếu cái “thần” tinh túy để truyền cảm. Năm 2004 khánh thành tượng đài Điện Biên Phủ nhân kỷ niệm 50 năm sự kiện này, thì ngay sau đó tượng bị lún, bị nghiêng, bị chảy nhựa xanh vàng vì đồng kém chất lượng, do tham nhũng, nay để hay bỏ đi đều khó xử.
Nhà văn hóa Nguyên Ngọc rất có lý khi nêu rõ tượng quá lớn, bộ mặt quá to là ngược hẳn với bản chất cao quý, thầm lặng, khiêm tốn của các bà mẹ Việt Nam.
Ông cho rằng một bức tượng quá khổ đến dị dạng sẽ trái ngược, xa lạ với tinh thần chắt chiu, tần tảo, lặng lẽ vô danh là bản chất của người Mẹ Việt Nam. Ông còn hài hước rằng đi đêm nhìn lên bức tượng như thế sẽ có người sợ hãi phát hoảng.
Cuộc thảo luận còn đi xa hơn những điểm trên đây, đề cập đến bản chất chân thực của cuộc chiến tranh, đến suy nghĩ, tâm tư thầm kín của các bà mẹ đã có con bỏ mình trong chiến tranh. Tôi có bà chị ruột và một bà chị con ông bác ruột đều có con sinh Bắc tử Nam, chết ở tuổi 20 khi do học giỏi đã được gọi vào đại học, nhưng vẫn phải cầm súng vào Nam theo cưỡng ép của lãnh đạo. Tôi hiểu rõ tâm lý của 2 chị tôi. Ngay hồi ấy, năm 1967, 2 bà đã đau lòng không muốn cho con đi xa, huống chi là đi vào nơi các em phần lớn là không có ngày trở về, nhưng vẫn phải nuốt nước mắt xé lòng, tan nát ruột gan mà gượng cười. Sức ép của tuyên truyền, loa đài, của xã hội, của nhà trường, Đoàn Thanh niên Cộng sản thật ghê gớm. Sau 30-4-1975 các bà chị tôi vào tận Quảng Ngãi, Bình Định tìm xác con mà không sao thấy. Các bà gặp được 4 bà chị em ruột khác ở Sài gòn, từ Hà Nội vào từ hồi 1954, từ đó tự hòa hợp hòa giải với nhau tự nhiên, lập tức.
Từ đó tôi hiểu rõ qua 2 chị tôi là nhiều bà mẹ Việt Nam sớm nhận ra rằng bản thân mình và con mình, gia đình mình, đồng bào mình đều là nạn nhân, bị lợi dụng lòng yêu nước để thỏa mãn tham vọng riêng của đảng CS là nắm độc quyền cai trị, do đó chế độ hiện tại ở cả nước còn kém xa chế độ ở miền Nam trước đây về dân chủ, tự do, nhân quyền, cả về công bằng xã hội.
Do đó theo tôi nghĩ, một bức tượng chân thực bà mẹ Việt Nam nên là một bà mẹ giương đôi mắt, mở to miệng, thét lớn: “Trả con tôi đây! con tôi bị chết oan!”.
Các bà mẹ ấy hiểu rõ rằng con các bà khi hy sinh đều nghĩ rằng tổ quốc sẽ có độc lập, dân ta sẽ có tự do. Nếu các con của các Mẹ biết trước rằng họ sẽ nhượng đất, nhượng biển, đảo cho quân bành trướng, và họ sẽ đàn áp, đạp giày vào mặt người yêu nước, thì con các bà không bao giờ hy sinh mạng quý của mình nhẹ nhàng như thế. Họ là nạn nhân của tham vọng đảng phái.
Do vậy một bức tượng cực lớn như dự định chỉ là một sự khiêu khích đối với các bà mẹ chân chính yêu nước, yêu con, cùng là nạn nhân của đảng CS.
Vẫn chưa hết. Đất nước đã thống nhất về lãnh thổ nhưng chưa hòa hợp về tinh thần và chính trị như đảng CS đã hứa. Việc phong anh hùng cho các bà mẹ chiến sỹ miền Bắc và vẫn đố kỵ với các bà mẹ chiến sỹ Việt Nam Cộng hòa ở miền Nam là một việc làm thiếu đạo lý và công bằng, một sai lầm dại dột về chính trị, một lần nữa hạ nhục các bà mẹ chiến sỹ đáng kính ở miền Nam. Chỉ xin dẫn ra một thí dụ, bà Mẹ của liệt sỹ Ngụy Văn Thà từng cùng đồng đội chống trả dũng cảm quân bành trướng Trung Quốc cuối năm 1974 ở Hoàng Sa có nên được coi là bà Mẹ Anh hùng Việt Nam không? Có quá đi chứ.
Do đó có thể tóm tắt rằng: bức tượng đài hoành tráng to nhất Đông Nam Á…chỉ là một sự việc mù quáng, một dịp làm tiền của các quan chức và bộ hạ tham nhũng, một sáng kiến chính trị tối tăm vô duyên có hại, một công trình dị dạng thô xấu về thẩm mỹ. Dù cho đang làm dở dang cũng cần sớm chấm dứt.
* Blog của Nhà báo Bùi Tín là blog cá nhân. Các bài viết trên blog được đăng tải với sự đồng ý của Ðài VOA nhưng không phản ánh quan điểm hay lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ.