Trưởng đặc phái viên của Tổng thống Nga về vấn đề Ukraine từng báo cáo với ông Vladimir Putin khi khởi sự chiến tranh rằng đã đạt được một thỏa thuận tạm thời với Kyiv đáp ứng yêu sách của Nga rằng Ukraine không gia nhập NATO, nhưng ông Putin gạt phăng để xúc tiến chiến dịch quân sự của mình, ba người thân cận với giới lãnh đạo Nga cho biết.
Theo các nguồn tin này, đặc phái viên gốc Ukraine, Dmitry Kozak, nói với ông Putin rằng thỏa thuận mà ông đã đạt được với Ukraine loại bỏ sự cần thiết của Nga trong việc theo đuổi một cuộc chiếm đóng quy mô lớn tại Ukraine.
Trước khi chiến tranh nổ ra, ông Putin nhiều lần khẳng định rằng NATO và cơ sở hạ tầng quân sự của NATO đang tiến gần hơn đến biên giới của Nga khi thu nạp các thành viên mới từ Đông Âu, và rằng NATO cũng đang chuẩn bị đưa Ukraine vào quỹ đạo của mình. Ông Putin công khai nói rằng điều đó thể hiện một mối đe dọa hiện hữu đối với Nga, buộc ông phải phản ứng.
Dù trước đó ủng hộ các cuộc đàm phán, nhưng khi ông Kozak trình bày về thỏa thuận vừa kể, ông Putin đã nêu rõ rằng các nhượng bộ mà phụ tá của ông đàm phán không đi đủ xa và rằng ông đã mở rộng mục tiêu của mình bao gồm cả việc sáp nhập các vùng lãnh thổ Ukraine, các nguồn tin cho biết. Kết quả: thỏa thuận đã bị hủy bỏ.
Khi được hỏi về việc này, phát ngôn viên Điện Kremlin, Dmitry Peskov, nói: “Điều đó hoàn toàn không liên quan đến thực tế. Chưa từng có chuyện như vậy. Đó là thông tin hoàn toàn không chính xác”.
Ông Kozak không trả lời các yêu cầu bình luận được gửi qua Điện Kremlin.
Ông Mykhailo Podolyak, cố vấn của Tổng thống Ukraine, nói Nga đã sử dụng các cuộc đàm phán làm bình phong để chuẩn bị cho cuộc xâm lược, nhưng ông không trả lời các câu hỏi về nội dung của cuộc đàm phán cũng không xác nhận có hay không việc đã đạt được một thỏa thuận sơ bộ. “Giờ đây, chúng ta hiểu rõ ràng rằng phía Nga chưa bao giờ quan tâm đến một giải pháp hòa bình”, ông Podolyak nói.
Hai trong ba nguồn tin cho biết một nỗ lực để thỏa thuận được chung quyết xảy ra ngay sau cuộc xâm lược ngày 24 tháng 2 của Nga. Trong vài ngày, ông Kozak tin rằng ông đã có được sự đồng ý của Ukraine với các điều khoản chính mà Nga đòi hỏi và khuyến nghị ông Putin nên ký một thỏa thuận, các nguồn tin cho biết.
“Sau ngày 24 tháng 2, ông Kozak đã được bật đèn xanh; ông có được thỏa thuận. Khi ông mang về trình thì họ bảo ông cút đi. Mọi thứ bị hủy bỏ. Ông Putin đã đổi ý,” một trong những nguồn tin thân cận với giới lãnh đạo Nga cho biết.
Nguồn tin thứ ba - người được nghe chuyện này từ những nhân vật được báo cáo về các cuộc nói chuyện giữa ông Kozak với ông Putin - thì nói rằng ông Kozak đề nghi với ông Putin về thỏa thuận ấy và bị bác ngay trước cuộc xâm lược. Tất cả các nguồn đều yêu cầu ẩn danh để chia sẻ thông tin nội bộ nhạy cảm.
Cuộc tấn công của Moscow tại Ukraine là chiến dịch quân sự lớn nhất ở châu Âu kể từ sau Thế chiến Thứ hai. Việc này gây nên các lệnh trừng phạt kinh tế nhằm vào Nga và mang lại sự hỗ trợ quân sự cho Ukraine từ Washington và các đồng minh phương Tây.
Cho dù ông Putin có đồng ý với kế hoạch của ông Kozak đi nữa, cũng chưa chắc là cuộc chiến sẽ kết thúc lúc đó. Reuters không thể kiểm chứng độc lập rằng Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy hoặc các quan chức cấp cao trong chính phủ của ông có cam kết với thỏa thuận hay không.
Ông Kozak, 63 tuổi, là một trung úy trung thành với ông Putin kể từ khi làm việc với ông vào những năm 1990 tại văn phòng thị trưởng St. Petersburg.
Ông Kozak là người thích hợp nhất để đàm phán một thỏa thuận hòa bình vì từ năm 2020, ông Putin đã giao nhiệm vụ cho ông tiến hành các cuộc đàm phán với những người đồng cấp Ukraine về khu vực Donbas ở miền đông Ukraine, khu vực mà phe ly khai do Nga hậu thuẫn kiểm soát sau cuộc nổi dậy năm 2014. Sau khi lãnh đạo phái đoàn Nga hội đàm với các quan chức Ukraine tại Berlin vào ngày 10 tháng 2 - do Pháp và Đức làm trung gian – ông Kozak nói trong một cuộc họp báo đêm khuya rằng vòng đàm phán mới nhất đã kết thúc mà không có bước đột phá nào.
Ông Kozak cũng là một trong số những người có mặt khi, ba ngày trước cuộc xâm lược, ông Putin tập hợp các lãnh đạo quân sự và an ninh cùng các phụ tá chủ chốt tại hội trường Yekaterinsky của Điện Kremlin cho một cuộc họp của Hội đồng An ninh Nga.
Máy quay truyền hình nhà nước đã ghi lại một phần của cuộc họp, nơi ông Putin đưa ra kế hoạch công nhận chính thức các thực thể ly khai ở miền đông Ukraine.
Khi các máy quay được đưa ra khỏi phòng họp, ông Kozak đã lên tiếng phản đối việc Nga thực hiện bất kỳ bước nào để leo thang tình hình với Ukraine, hai trong số ba người thân cận với giới lãnh đạo Nga cho biết. Nguồn tin thứ ba cũng thuật lại tương tự những gì được nghe từ những nhân vật có mặt trong cuộc họp ấy.
Một cá nhân khác được Reuters phỏng vấn, người đã hỗ trợ trong các cuộc đàm phán sau khi Nga khai hỏa xâm lược, cho biết các cuộc thảo luận đã tan vỡ vào đầu tháng 3 khi các quan chức Ukraine hiểu rằng ông Putin dốc sức xúc tiến cuộc xâm lược quy mô.
Sáu tháng kể từ khi chiến tranh bắt đầu, ông Kozak vẫn đảm nhiệm cương vị phó chánh văn phòng Điện Kremlin. Nhưng ông không còn xử lý hồ sơ Ukraine nữa, theo sáu nguồn tin nói với Reuters.
Một trong sáu người, một nguồn tin thân cận với giới lãnh đạo ly khai ở miền đông Ukraine, nói: “Theo những gì tôi được biết, chẳng còn thấy bóng dáng ông Kozak đâu cả.”