Các vaccine chống COVID gây chú ý do Nga và Trung Quốc bào chế có cùng một khuyết điểm tiềm năng: được dựa trên một virus cảm cúm thông thường mà nhiều người bị phơi nhiễm, do đó có tiềm năng hạn chế tính hiệu quả, một số chuyên gia cảnh báo.
Vaccine của CanSino Biologics, được chấp thuận sử dụng trong quân đội Trung Quốc, là một hình thức được điều chỉnh của virus adeno loại 5 (Ad5.) Công ty đang thảo luận để được chấp nhận sử dụng khẩn cấp tại một vài nước trước khi hoàn tất những cuộc thử nghiệm rộng lớn, báo Wall Street Journal loan tin vào tuần trước.
Một vaccine do Viện Gamaleya ở Moscow bào chế, được chấp thuận tại Nga trước đây trong tháng dù còn hạn chế về thử nghiệm, cũng dựa trên Ad5 và một loại virus adeno thứ nhì ít thông dụng.
“Ad5 làm tôi quan ngại chỉ vì nhiều người được miễn nhiễm,” bà Anna Durbin, một nhà nghiên cứu vaccine tại Trường đại học Johns Hopkins nói.
“Tôi không chắc chiến lược của họ là gì…có thể vaccine không hiệu nghiệm 70%. Có thể chỉ hiệu nghiệm 40%, có còn hơn không, cho tới khi có vaccine nào khác.”
Vaccine được coi là cần thiết để chấm dứt đại dịch đã làm hơn 845.000 người chết trên toàn cầu. Viện Gamaleya nói phương pháp hai virus của viện sẽ giải quyết vấn đề miễn nhiễm của Ad5.
Cả hai công ty dược của Nga và Trung Quốc vừa kể đều có nhiều năm kinh nghiệm và có vaccine chống Ebola được chấp thuận dựa trên Ad5.
CanSino hay Gamaleya đều không trả lời yêu cầu bình luận.
Các nhà nghiên cứu đã thử nghiệm vaccine dựa trên Ad5 để chống những loại nhiễm trùng khác nhau trong nhiều thập niên, nhưng không có loại nào được sử dụng rộng rãi. Họ sử dụng những virus vô hại như là “những véctơ” để chuyên chở gen từ những virus được nhắm mục tiêu-trong trường hợp này là virus corona chủng mới- đến tế bào con người, khiến tạo nên đáp ứng miễn nhiễm để chống lại virus hiện hữu.
Tuy nhiên nhiều người đã có kháng thể chống Ad5, có thể khiến cho hệ thống miễn nhiễm tấn công véctơ thay vì đáp trả virus corona, làm cho vaccine kém hiệu nghiệm.
Một vài nhà nghiên cứu chọn virus adeno thay thế hoặc cơ chế chuyển giao thay thế.
Vaccine do đại học Oxford và AstraZeneca hợp tác phát triển dựa trên virus adeno ở loài khỉ, tránh vấn đề Ad5. Vaccine của công ty Johnson & Johnson dùng Ad26, một chủng tương đối hiếm.
Bác sĩ Zhou Xing từ Trường đại học McMaster của Canada từng làm việc với CanSino về vaccine đầu tiên dựa trên Ad5 để ngừa lao, vào năm 2011. Toán của ông phát triển vaccine chống COVID dạng thuốc hít hoặc xịt mũi, với lý thuyết là vaccine này có thể tìm cách vượt qua những vấn đề miễn nhiễm có từ trước.
“Ứng viên vaccine của Oxford có lợi thế hơn” vaccine tiêm của CanSino, ông nói.
Ông Xing cũng lo ngại liều cao của véctơ Ad5 trong vaccine CanSino có thể gây sốt, tạo nên những nghi ngờ về vaccine.
“Tôi nghĩ vaccine sẽ tạo được miễn nhiễm tốt ở những người không có kháng thể đối với vaccine, nhưng nhiều người lại có,” bác sĩ Hildegund Ertl, giám đốc Trung tâm Vaccine Viện Wistar ở Philadelphia, Mỹ, nói.
Tại Trung Quốc và Mỹ, khoảng 40% người có mức kháng thể cao từ việc trước đây từng phơi nhiễm với Ad5. Tại Châu phi, các chuyên gia nói mức kháng thể đó có thể lên đến 80%.
Nguy cơ HIV
Một số nhà khoa học cũng lo ngại vaccine dựa trên Ad5 có thể làm tăng nguy cơ lây nhiễm HIV.
Trong một cuộc thử nghiệm vaccine chống HIV dựa trên Ad5 của Merck & Co vào năm 2014, những người có miễn nhiễm rồi, dễ bị nhiễm virus gây bệnh AIDS hơn.
Các nhà nghiên cứu, trong đó có chuyên gia bệnh truyền nhiễm hàng đầu của Mỹ, bác sĩ Anthony Fauci, trong một bài viết vào năm 2015, nói phản ứng phụ này có phần chắc chỉ có ở vaccine HIV. Tuy nhiên họ lưu ý việc này nên được theo dõi trong và sau thử nghiệm đối với tất cả vaccine dựa vào Ad5 trên các đối tượng có nguy cơ.
“Tôi sẽ lo ngại về việc sử dụng những vaccine này tại bất cứ nước nào và trong bất cứ thành phần dân số nào có nguy cơ lây nhiễm HIV, và tôi xem đất nước chúng ta là một trong số này,” bác sĩ Larry Corey, nhà nghiên cứu dẫn đạo cuộc thử nghiệm của Merck, nói.
Vaccine của Viện Gamaleya sẽ được tiêm chủng làm hai liều. Liều thứ nhất dựa trên Ad26 tương tự như ứng viên của J&J, và liều thứ hai dựa trên Ad5.
Ông Alexander Gintsburg, giám đốc Gamaleya, cho rằng phương pháp hai véctơ giải quyết được vấn đề miễn nhiễm.
Bác sĩ Ertl nói vaccine này có thể hoạt động tốt trong những cá nhân đã phơi nhiễm một trong hai virus adeno.
Nhiều chuyên gia bày tỏ nghi ngờ về vaccine của Nga sau khi chính phủ tuyên bố ý định sử dụng cho những ai có nguy cơ cao vào tháng 10 mà không có dữ liệu từ những cuộc thử nghiệm chủ đạo rộng lớn.
“Chứng tỏ sự an toàn và hiệu nghiệm của một vaccine rất quan trọng,” bác sĩ Dan Barouch, một nhà nghiên cứu vaccine Trường đại học Havard giúp thiết kế vaccine COVID-19 của J&J, nói.
Ông lưu ý thêm rằng thường thường những cuộc thử nghiệm rộng lớn “không đưa đến kết quả như kỳ vọng hay yêu cầu.”