Chính trường Việt Nam chưa bao giờ xáo trộn như trong thời gian gần đây. Chỉ trong hơn 1 năm, nhân dân chứng kiến sự ra đi của 2 chủ tịch nước, 1 chủ tịch quốc hội, 1 thường trực ban bí thư cùng hàng loạt quan chức cao cấp khác.
Số lượng uỷ viên Bộ chính trị (BCT) chỉ còn 12 so với 18 vị từ đầu nhiệm kỳ và việc bầu bổ sung mới đây của đảng không đảm bảo cho khả năng đầy đủ trong tương lai, ngược lại còn dự báo những “đấu đá” dữ dội hơn của các phe nhóm trong thời gian tới.
Những quân cờ náo loạn
Không chỉ trong nước, báo chí quốc tế theo dõi rất sát sao và đưa tin nhiều về những xáo trộn, đặc biệt là bài viết mới đây của nhà báo Bill Hayton về sự bất ổn chính trị ở Việt Nam có một thông điệp quan trọng về việc nền ngoại giao cây tre đang “chuyển hướng về Trung Quốc và xa rời phương tây”.
Công cuộc “đốt lò” mà ông Nguyễn Phú Trọng khởi xướng chưa kịp làm giảm tham nhũng nhưng đã kịp làm cho bộ máy hành chính “tê liệt” và sự thiệt hại đã thấy rõ. Dữ liệu thị trường chứng khoán cho thấy bất chấp mức tăng trưởng 22% của thị trường, kể từ đầu năm 2023, các nhà đầu tư nước ngoài đã bán đi khoảng 2 tỷ chứng khoán.
Theo một bài viết trên VOA trích dẫn một bức thư do Liên Hiệp Quốc và Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam cùng 18 đại sứ ký tên gửi Chính phủ, mà Reuters xem được, thì “Việt Nam đã mất ít nhất 2,5 tỷ USD viện trợ nước ngoài trong 3 năm qua và có thể mất thêm 1 tỷ USD nữa do tình trạng tê liệt bộ máy hành chính”.
Bàn cờ chính trị Việt Nam rung lắc và các quân cờ thì đang tán loạn. Những nhân vật như Nguyễn Xuân Phúc, Võ Văn Thưởng, Vương Đình Huệ, Trương Mỹ Lan, Lê Thanh Hải… hay các phó thủ tướng vừa bị về vườn chỉ là những lát cắt trong đại hý trường mà nhân dân biết được qua sự rò rỉ từ các phe phái.
Bàn cờ vẫn chắc do được “bê tông hoá”?
Tuy bàn cờ chính trị đang rung lắc và bất cân bằng, nhưng có vẻ như nó vẫn đảm bảo một sự vững chắc nhất định. Đảng cộng sản vẫn là người đang sắp đặt các quân cờ và chơi cờ trên đầu dân tộc Việt Nam. Đảng chủ động đứng ngoài sự can thiệp của nhân dân trên mọi phương diện nhưng đang có xu hướng chọn và được “chống lưng” bằng một phe mới trên thế giới đang hình thành.
Bầu cử chính là giai đoạn mà ý chí và nguyện vọng của Nhân dân đã bị đảng tước đoạt (hijack), (từ lòng dân biến thành ý đảng). Đảng đã “cài cắm” hơn 97% thành viên của mình trong quốc hội, công nhiên đặt Hiến pháp dưới cương lĩnh Đảng, Luật pháp dưới “Đảng quy”.
Chính vì vậy, đảng Cộng sản (CS) có thể chủ động di chuyển, thay đổi những quân cờ bằng cách kỷ luật, buộc thôi việc và khai trừ các cá nhân sai phạm rồi yêu cầu quốc hội thực hiện những công việc hoàn toàn mang tính thủ tục để hợp thức hoá.
Cho nên dù đang có những xáo trộn dữ dội ở thượng tầng thì vai trò cầm quyền của Đảng cộng sản Việt Nam hoàn toàn không bị thách thức ở bất cứ khâu nào.
Trong suốt hơn 70 năm qua, Đảng đã “bê tông hoá” bàn cờ bằng cách tuyên tuyền liên tục về sự vĩ đại vô song và vinh quang rực rỡ. Song song với việc tuyên truyền là tiến hành “nhược hoá” nhân dân bằng tăng cường đàn áp các tiếng nói bất đồng, làm cho không một tổ chức đối lập nào có thể tập hợp được quần chúng, chuẩn bị cho những thay đổi có thể xảy ra.
Như chúng ta đã biết, khi “vươn ra” với thế giới phương tây bằng cách quyết định nâng cấp Quan hệ đối tác chiến lược toàn diện (CSP) với nhiều quốc gia phương tây, Đảng đã ban hành một Chỉ thị mật Số 24/CT-TW nhằm “Bảo đảm vững chắc an ninh quốc gia trong bối cảnh hội nhập quốc tế toàn diện, sâu rộng” và chỉ thị đã trở thành cơ sở cho hàng loạt bắt bớ về tội “trốn thuế” đối với những nhà hoạt động môi trường ôn hoà.
Tham nhũng là thuộc tính của quyền lực
Tham nhũng là sự tha hoá trong việc sử dụng quyền lực, là khuyết tật của quyền lực và là thuộc tính có sẵn, gắn liền với quyền lực. Tham nhũng tồn tại suốt chiều dài lịch sử và có mặt ở mọi nơi, mọi quốc gia, bất luận là nó độc tài hay dân chủ.
Tham nhũng bắt đầu từ khi một tù trưởng đứng ra phân chia một cách thiên vị con thú săn được cho thành viên bộ lạc của mình và tiếp tục kéo dài mãi trong tương lai. Vào năm 2008, các chuyên gia của Ngân hàng thế giới (WB) đã xuất bản bằng tiếng Việt cuốn sách Các hình thái tham nhũng và coi “Thế giới đang đương đầu với một đại dịch xã hội”.
Tham nhũng và phòng chống tham nhũng cũng bắt đầu rất sớm trong lịch sử Việt Nam.
Bộ Luật Hình thư của Thời Lý (1042) đã từng đề cập đến nạn tham ô và các chế tài xử phạt; Quốc Triều hình luật dưới thời Lê Thánh Tông (1483) có 722 điều thì có trên 107 Điều liên quan đến phòng, chống tham nhũng; Triều Nguyễn cũng đã có Luật Gia Long với 398 điều thì có 79 điều quy định về các tội liên quan đến tham nhũng.
Đến thời kỳ cộng sản, từ Hồ Chí Minh cho đến các lãnh đạo sau này đều lên tiếng chống tham nhũng và Đại hội VII và VIII của ĐCS đều coi đó là những nguy cơ “đe doạ sự tồn vong của Đảng và chế độ”.
Nhưng phải đợi đến gần đây khi ban hành Quyết định số 162/QĐ-TW về Thành lập Ban chỉ đạo TW về Phòng chống tham nhũng do ông Nguyễn Phú Trọng làm trưởng ban, rồi công cuộc “đốt lò” được thêm củi, đổ xăng, thì người dân mới bắt đầu thấy những cán bộ “gộc” bước ra trước vành móng ngựa, như tận mắt thấy sự dữ bay ra từ chiếc hộp Pandora.
Phải làm gì để lửa không cháy cả bàn cờ?
Để phòng chống được tham nhũng thì tôi cho rằng có hai vấn đề quan trọng nhất:
- Một là phải xây dựng một mức lương cao đủ sống cho cán bộ công chức, xây dựng được một nền đạo đức công vụ tốt và sự liêm chính của các công chức;
- Hai là phải xây dựng được hệ thống pháp luật nghiêm minh, các thiết chế độc lập đủ mạnh, trách nhiệm giải trình cao với sự giám sát của xã hội dân sự và báo chí tự do.
Singapore là một ví dụ về nền hành chính công vụ như vậy.
Mặc dù chưa có được một xã hội thực sự dân chủ nhưng mức lương rất cao và đất nước nhỏ, Singapore đã có những tiến bộ vượt bậc trong công cuộc chống tham nhũng. Theo Tổ chức minh bạch thế giới thì năm 2023, Chỉ số cảm nhận Tham nhũng của Singapore đạt 83/100 điểm và xếp thứ 5/180 quốc gia. Trong khi đó, Việt nam đạt 41/100 điểm, xếp hạng 83/180.
Nhờ mức lương cao và sự giám sát tốt, các “hành vi lệch chuẩn” của công chức để mưu cầu tư lợi được giảm thiểu và họ sẽ ít phá vỡ những nguyên tắc về “đạo đức và sự công chính” để mưu cầu lợi ích cho riêng mình hay phe nhóm của mình.
Thực hiện nguyên lý trên không khó, nhưng vì Việt Nam đang là một chế độ nhà nước song trùng nơi có 2 bộ máy của Đảng và Nhà nước, cho nên số lượng người hưởng lương ngân sách trở nên quá đông so với dân số và Đảng hoạt động thì hoàn toàn giống như một “hội kín”.
Ngoài việc phải trả lương cho toàn bộ công chức đảm trách công việc, một Bộ máy đảng với hàng loạt cơ quan “đoàn thể” cũng đang bám theo tổ chức này từ trung ương đến tận cơ sở, làm cho bộ máy trở nên nặng nề quá tải.
Việc tăng lương từ 1/7/2024 năm nay hoàn toàn không giải quyết được vấn đề trong bối cảnh lạm phát đang cao như hiện nay nếu như dòng ngân sách chi thường xuyên cho lương không giảm đi được một nửa.
Tất nhiên, vì đang làm chủ cuộc chơi, Đảng cộng sản hoàn toàn có thể thực hiện được điều đó nếu giải tán hoặc biến tất cả những ‘cơ quan đoàn thể” đang ăn bám trở thành những tổ chức hoàn toàn dân sự.
Đó sẽ là những bước cải tổ đầu tiên, nếu không lửa vẫn sẽ tiếp tục bùng to, làm cháy cả lò, cháy luôn cả bàn cờ tưởng như rất vững chắc mà Đảng đã dày công xây dựng.