Paris vừa hết mùa hè. Cuộc khai trường bắt đầu. Chính phủ vừa mở cuộc họp sau hè.
Giới trí thức Pháp, đặc biệt giới trí thức gốc Việt ở Paris đang bàn về một cuốn sách vừa xuất bản. Ở FNAC, hiệu sách lớn, người xếp hàng dài để mua: Dictionnaire Amoureux du Ciel et des Étoiles (édit. Plon) - [Từ điển mê say bầu trời và các ngôi sao ] - 1000 trang.
Tác giả là Giáo sư Trịnh Xuân Thuận, một người Mỹ gốc Việt, nhà vật lý thiên văn nổi tiếng, hiện công tác tại Đại học Virginia - Hoa kỳ, viết ra nhằm phục vụ việc tra cứu.
Cuốn từ điển này mang nội dung rất uyên bác về bầu trời và muôn vàn tinh tú, từ sự ra đời của bầu trời bao la, sự sinh ra của những chòm sao, của giải ngân hà, cuộc nhảy múa hài hoà của các ngôi sao trong bầu trời cho đến những suy ngẫm triết lý qua các thời đại về cuộc sống, về vũ trụ và về con người.
Tất cả những nội dung khoa học cao xa, phức tạp, chính xác ấy được trình bày một cách dễ hiểu, phổ thông, thân mật, đúng là theo ngôn ngữ của con người yêu cuộc sống, mê say bầu trời và các ngôi sao, và trên hết là lòng thiện căn, yêu thương sâu sắc con người.
Bao giờ cũng thế, trong mỗi cuốn sách của nhà thiên văn uyên bác này đều thể hiện tâm hồn một nhà thơ, lại còn một tâm hồn mê âm nhạc, mê nhạc điệu, cũng là một con người của những suy tưởng triết lý nhân bản Đông phương bắt nguồn từ đạo Phật.
Tôi gặp anh Thuận nhiều lần. Anh làm việc tại Hoa kỳ, hay sang Paris để lên lớp cho sinh viên ở Đại học Sorbonne và Đại học bách khoa (Polytechnique) - Bộ Quốc phòng. Lần đầu tôi gặp anh tại giảng đường Bách khoa, hè 1993, khi anh vừa cho ra cuốn La Mélodie Secrète - Giai điệu Bí ẩn - viết thẳng bằng tiếng Pháp. Cuốn sách này là bestseller - bán chạy nhất trong 2 năm liền 93-94.
Sách của anh cuốn nào cũng hay, cũng quý, mở rộng hiểu biết, bồi dưỡng lẽ sống. Từ cuốn Le Destin de l'Univers - Số phận của Vũ trụ (Gallimard 92) qua cuốn Le Chaos et l'Harmonie - Hỗn độn và Hài hoà (Fayard 98) đến cuốn l'Infini dans la Paume de la Main - cái Vô hạn trong lòng bàn tay (Nil -Ricard 2000) và Les Voies de la Lumière - Những con đường của Ánh sáng (Fayard 2007). Anh thường viết thẳng bằng tiếng Pháp vì anh cho tiếng Pháp nhiều sắc thái tinh tế, nên thơ, cùng với hàng trăm bài báo ngắn - thông báo khoa học - bằng tiếng Anh.
Anh cho biết anh là dân Hà Nội gốc, di cư vào Nam sau Điện Biên Phủ 1954 khi lên 6, du học Thuỵ sỹ năm 1966, tốt nghiệp Đại học Princeton - Hoa Kỳ - 1974, giáo sư ở Virginia - Hoa Kỳ từ 1976.
Năm 2007, Viện Hàn lâm Pháp tặng anh Giải thưởng MORON về cuốn Les Voies de la Lumière.
Thật lý thú khi nghe anh kể đã từng dùng những ống viễn kính không lồ ở Meudon, Saclay (Pháp), ở Chilê và ở Hawaii - Hoa Kỳ để ngắm nhìn hằng giờ, có khi suốt đêm, vẻ đẹp của các ngôi sao, của các chòm sao trong Giải Ngân hà (dòng sông Sữa - la voie Lactée).
Năm 1993, anh từng được tổng thống Pháp Fr. Mitterand mời tham gia đoàn của ông thăm chính thức Việt Nam, như là một công dân Hoa kỳ gốc Việt thấm nhuần nền văn hoá Pháp, thành đạt nổi bật trên trường quốc tế.
Dù rất kín đáo về chính trị, anh cho biết ông cụ thân sinh là một chức sắc cấp cao ngành tư pháp của Việt Nam Cộng hoà, bị cưỡng bức cải tạo sau 30-4-1975. Anh mong đoàn kết dân tộc, nhưng cho rằng mọi độc quyền là sai lầm có hại; độc quyền chính trị lại càng tệ hại cho dân tộc và nhân dân. Bỏ độc quyền kinh tế của quốc doanh cộng sản, đã có tiến bộ về kinh tế. Còn phải từ bỏ độc quyền chính trị của một đảng, chỉ lúc ấy mới có thể nghĩ đến đất nước "ra khơi " và " bay cao" trên bầu trời tự do, để mỗi con người Việt Nam có thể trở thành một ngôi sao, không còn là một hạt cát.
Hà Nội nhiều lần nhắn tin, tha thiết mời anh về hợp tác, tham gia cải cách giáo dục. Anh giữ nguyên tắc: phải đổi mới thật không "đổi mới giả", giáo dục không có dân chủ, đại học không có tự trị, báo chí không có tự do, công dân không được tự do suy nghĩ...thì xin "miễn !". Ở tuổi 61, anh sẵn sàng chờ, không thể vội. Anh sống có nguyên tắc. Anh am hiểu thời và thế.
Tuy vậy, anh vẫn cho phép một số bạn trong nước dịch và in ra tiếng Việt một số tác phẩm của anh.
