Hoa Kỳ và Trung Quốc hôm 13/12 gia hạn thỏa thuận hợp tác khoa học, theo Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, lần này kèm theo “những hàng rào bảo vệ an ninh quốc gia hùng hậu,” bất chấp sự phản đối từ các đảng viên Cộng hòa, những người cho rằng quyết định này lẽ ra nên để cho chính quyền Trump sắp tới.
Trong suốt 45 năm qua, Thỏa thuận Khoa học và Công nghệ Mỹ-Trung STA đã mang lại hợp tác trong nhiều lĩnh vực khoa học, tạo ra một khuôn khổ cho các cơ quan trao đổi và cung cấp cho Hoa Kỳ quyền truy cập vào dữ liệu của Trung Quốc, hữu ích trong các lĩnh vực như theo dõi động đất, thời tiết và cúm.
Nhưng thỏa thuận, vốn được gia hạn khoảng mỗi 5 năm một lần kể từ khi lần đầu tiên được ký kết vào năm 1979, đã bị gián đoạn trong năm nay do những lo ngại ngày càng gia tăng rằng Trung Quốc thường xuyên không tuân thủ các điều khoản về sở hữu trí tuệ hoặc sự đối ứng trong việc trao đổi dữ liệu.
Ngay cả các nhà phân tích Hoa Kỳ, những người từng ủng hộ việc gia hạn thỏa thuận, cũng cho rằng cần phải sửa đổi cơ bản thỏa thuận này để bảo vệ các phát minh sáng kiến của Hoa Kỳ.
Ký kết chỉ vài tuần trước lễ nhậm chức của Tổng thống đắc cử Donald Trump (20/1/2025), Bộ Ngoại giao cho biết thỏa thuận mới này có phạm vi hẹp hơn nhiều so với các lần gia hạn trước và chỉ bao gồm nghiên cứu cơ bản, không bao gồm các công nghệ quan trọng hoặc mới nổi, vốn là trọng tâm trong sự cạnh tranh giữa hai quốc gia.
Trong thư hôm 12/12, Chủ tịch Ủy ban chuyên trách về Trung Quốc ở Hạ viện Mỹ, John Moolenaar, yêu cầu Ngoại trưởng Antony Blinken “ngừng ngay lập tức các nỗ lực” gia hạn thỏa thuận này.
“Việc gia hạn STA trong những ngày cuối cùng của chính quyền là một nỗ lực rõ ràng nhằm trói tay chính quyền sắp tới và ngăn cản họ có cơ hội rút khỏi thỏa thuận hoặc đàm phán một thỏa thuận tốt hơn cho người dân Mỹ,” thư nêu rõ.
Các thành viên Cộng hòa trong Ủy ban đã dẫn đầu chiến dịch yêu cầu Bộ Ngoại giao hủy bỏ bất kỳ thỏa thuận mới nào, lập luận rằng Trung Quốc, quốc gia nhiệt tình tìm cách gia hạn thỏa thuận này, sẽ lợi dụng nó để tăng cường phát triển quân sự.
Bộ Ngoại giao Trung Quốc gọi việc gia hạn thỏa thuận là một “biện pháp quan trọng” mà họ nói là “không chỉ thúc đẩy tiến bộ khoa học và công nghệ cũng như phát triển kinh tế và xã hội của hai quốc gia, mà còn nâng cao khả năng của hai bên đối phó với những thách thức chung toàn cầu và cải thiện phúc lợi của người dân trên thế giới.”
Theo thỏa thuận, Bộ Ngoại giao Mỹ chịu trách nhiệm phân tích rủi ro-lợi ích của bất kỳ sự hợp tác nào do các cơ quan khác đề xuất.
Thỏa thuận bao gồm các điều khoản tăng cường về an toàn cho các nhà nghiên cứu và sự trao đổi dữ liệu, cũng như cơ chế giải quyết tranh chấp nếu một trong hai bên không tuân thủ các điều khoản của thỏa thuận, theo một quan chức Bộ Ngoại giao.
Mặc dù vậy, quan chức này thừa nhận rằng Hoa Kỳ vẫn lo ngại về những gì họ coi là hồ sơ của Trung Quốc trong việc hạn chế dòng chảy dữ liệu và “sự hoàn toàn thiếu minh bạch” thường đi kèm với các công trình khoa học của nước này.
Lo ngại của Mỹ về thỏa thuận đã gia tăng kể từ khi nó được gia hạn lần trước dưới chính quyền Trump đầu tiên.
Bộ Ngoại giao cho biết mặc dù thỏa thuận đã bị gián đoạn ngắn hạn trong năm nay trong lúc các cuộc đàm phán gia hạn đang diễn ra, nhưng hợp tác dưới khuôn khổ thỏa thuận vẫn tiếp tục.
“Không có sự chấm dứt đột ngột của bất kỳ hoạt động nào diễn ra vào thời điểm đó,” một quan chức cấp cao thứ hai của Bộ Ngoại giao cho biết, và bổ sung rằng thỏa thuận mới có “điều khoản chấm dứt” vốn có thể áp dụng nếu giải quyết tranh chấp thất bại.