Việt Nam tìm cách ‘cải tạo’ các du học sinh?

Tiến sĩ Lê Sĩ Long nhận định rằng nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa được khởi xướng ở Việt Nam đầu những năm 90 “không những thu hút được dòng vốn nước ngoài, mà còn giúp mở cửa giáo dục cũng như mang lại những luồng thông tin, và văn hóa từng bị nhà nước cấm”.

Ông cũng cho rằng “cuộc hôn phối giữa chủ nghĩa cộng sản và chủ nghĩa tư bản” là điểm khởi đầu quan trọng nhằm đánh giá tư tưởng chính trị của thế hệ sinh ra sau Chiến tranh Việt Nam.

Theo ông Long, giới trẻ ở Việt Nam “đã và đang dần tách rời các tư tưởng cách mạng để hướng tới chủ nghĩa cá nhân trọng kinh tế và mang tính thực dụng hơn”.

Họ cũng biết tận dụng các cơ hội do tiến trình “mở cửa đất nước” mang lại, mà rõ nhất là việc tiếp cận với các nền giáo dục tiên tiến.

Tuy nhiên, “trong bối cảnh còn nhiều hạn chế về tự do ngôn luận”, ông Long đặt câu hỏi về khả năng ‘các kiến thức họ thu nhận được mang lại một sự thay đổi ở Việt Nam’.

“Việt Nam đặt trọng tâm phát triển một hệ thống giáo dục đẳng cấp quốc tế cũng như tăng cường nguồn nhân lực được đào tạo ở nước ngoài, nhưng lại áp đặt các hạn chế. Chính quyền không muốn các thanh niên được đào tạo ở nước ngoài sử dụng các kiến thức nhằm thách thức hệ thống chính trị độc đảng. Trong một hai năm qua, dường như chính phủ tìm cách khống chế điều này cũng như hạn chế các phương thức giao tiếp với thế giới bên ngoài, như Internet nói chung và Facebook nói riêng. Theo tôi, hệ lụy của điều này là, chính quyền không tận dụng hết chất xám của những người từng đi du học”.

Gần đây, theo ông Long, Việt Nam dường như đang tìm cách ‘cải tạo’ các cá nhân từng đi du học và có tư tưởng ủng hộ thay đổi hệ thống chính trị, điển hình là luật sư Lê Công Định, hay blogger Nguyễn Tiến Trung.

Ông Long cho rằng, điều đó dẫn tới các hệ quả như “chảy máu chất xám và cản trở tiến trình dân chủ hóa” Việt Nam.

Từ các nghiên cứu của mình, ông Long nói với VOA Việt Ngữ rằng, “nhiều sinh viên Việt Nam theo học ở Hoa Kỳ và lĩnh hội được một số các giá trị dân chủ không muốn quay trở về vì chưa hợp thời”.

“Hành động trấn áp của chính phủ Việt Nam dù ít dù nhiều sẽ phát đi một thông điệp tới thế hệ trẻ, các du sinh rằng, họ có thể đi học ở nước ngoài, nhưng chính quyền sẽ đảm bảo rằng họ không thể sử dụng kiến thức để chống lại nhà nước độc đảng. Điều đó cũng đồng nghĩa với việc có các thanh niên tìm cách ở lại nước ngoài để phát triển sự nghiệp cho tới khi nào Việt Nam có biến chuyển thực sự. Tại Houston, nơi tôi giảng dạy, nhiều sinh viên Việt Nam đang theo học chương trình thạc sĩ kinh tế nói với tôi rằng giờ không phải là lúc trở về và tạo nên một sự thay đổi nào đó”.

Luật sư nhân quyền Lê Công Định, người từng giành học bổng Fulbright có nhiều uy tín để lấy bằng thạc sĩ ở Đại học Tulane Hoa Kỳ, mới bị kết án năm năm tù giam vì tội “hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân”.

Trong khi đó, thạc sĩ công nghệ thông tin Nguyễn Tiến Trung nhận mức án bảy năm tù giam cũng với cáo buộc tương tự. Nhà hoạt động dân chủ trẻ tuổi này từng đi du học theo một học bổng của chính phủ Pháp.

Tuy nhiên, khác với các nhà hoạt động dân chủ vừa kể, ông Long cho rằng cũng có nhiều du học sinh không muốn chỉ trích chính quyền độc đảng vì họ là người từng ít nhiều hưởng lợi từ hệ thống đó, và “họ không muốn gây rắc rối cho gia đình và người thân ở Việt Nam”.

Ngoài ra, tiến sĩ này nhận định rằng các thanh niên trong nước ‘ngày càng có tư tưởng cá nhân chủ nghĩa, hưởng thụ và không màng tới chính trị’.

“Tại Việt Nam, các thanh niên ít tham gia các hoạt động chính trị bởi lẽ họ sẽ phải đối mặt với các hình phạt quá nặng nếu họ lên tiếng phản đối hệ thống chính trị độc đảng. Ngoài ra không có nhiều lựa chọn để lên tiếng kêu gọi cải cách dân chủ. Theo tôi, họ muốn chờ đợi thời cơ chứ không muốn dính vào vòng lao lý như Lê Công Định, hay Nguyễn Tiến Trung. Những hạn chế trong tiến trình dân chủ hóa sẽ cản trở người dân đóng góp vào sự phát triển xã hội, nhất là từ Việt Kiều. Tiến trình này càng kéo dài, Việt Nam sẽ ngày càng tụt hậu so với các nước trong khu vực”.

Các số liệu cho thấy, hơn một nửa dân số Việt Nam là thanh thiếu niên, đa số được sinh ra sau khi Chiến Tranh Việt Nam kết thúc.

Tiến sĩ Lê Sĩ Long nhấn mạnh rằng bản thân các tổ chức sinh viên hoạt động theo đường lối của nhà nước ở Việt Nam đã khiến những người trẻ tuổi “không thể tiến hành các phong trào chính trị cấp tiến cũng như thể hiện tinh thần dân tộc như từng thấy ở Hàn Quốc, Indonesia hay Malaysia”.