Việt Nam có thể cân nhắc hành động pháp lý để giải quyết vụ tranh chấp biển đảo với Trung Quốc trong Biển Đông, một quan chức cấp cao Việt Nam cho biết hôm thứ Tư. Lên tiếng tại một hội nghị ở Hà Nội, Thứ trưởng Ngoại giao Lê Hoài Trung nói Việt Nam sẽ ưu tiên chọn đàm phán, nhưng nếu đàm phán không mang lại kết quả, thì Việt Nam bắt buộc phải cân nhắc “những sự lựa chọn khác”. Một số nhà quan sát từ lâu đã hối thúc Việt Nam hãy đưa vụ tranh chấp với Trung Quốc ra trước tòa án trọng tài quốc tế. Giáo sư Tạ Văn Tài, từng giảng dạy môn luật tại Đại học Harvard, cho VOA-Việt ngữ biết ý kiến về giải pháp kiện Trung Quốc liên quan tới những động thái tại bãi Tư Chính.
Căng thẳng giữa Việt Nam và Trung Quốc ở Biển Đông âm ỉ từ lâu đã đột ngột leo thang từ tháng 7 năm 2019, sau khi Trung Quốc điều tàu khảo sát địa chất Hải Dương 8 cùng đoàn tàu hộ tống vào hoạt động trong vùng biển chung quanh bãi Tư Chính.
Những động thái của Trung Quốc, ra vào bãi Tư Chính như chốn không người, trong khi nơi này là khu vực mà luật quốc tế công nhận là thuộc khu dặc quyền kinh tế và thềm lục địa Việt Nam, đã gây phẫn nộ trong và ngoài nước, dẫn đến những phát biểu hiếm hoi của Bộ Ngoại giao Việt Nam và các quan chức cấp cao Việt Nam, công khai phản đối các hành động có tính khiêu khích của Bắc Kinh để khẳng định chủ quyền Biển Đông.
Tuyên bố của Thứ trưởng Ngoại giao Lê Hoài Trung rằng Việt Nam có thể phải nghĩ tới “các lựa chọn khác” ngoài đàm phán, là phản ứng mới nhất thể hiện sự bất bình của Hà nội trước toan tính của Trung Quốc muốn thâu tóm gần hết Biển Đông, biến vùng biển này thành ‘ao nhà’ của họ, để tiếp tục theo đuổi “giấc mộng Trung Hoa” mà Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã hồi sinh và quyết tâm thực hiện.
Từ Hà nội, Thứ trưởng Lê Hoài Trung liệt kê các giải pháp chọn lựa của Việt Nam:
“Chúng tôi hiểu rằng các biện pháp đó gồm tìm hiểu các tài liệu chứng minh, nhờ hòa giải, hàn gắn, thương thuyết, trọng tài và cả kiện tụng.”
Giáo sư luật Tạ Văn Tài của Đại học Harvard lưu ý rằng muốn có cơ may thắng kiện, trước hết cần thấu đáo các khía cạnh pháp lý của vấn đề. Ông nói trong các cuộc bàn luận ở trong nước cũng như trên internet, ít ai phân biệt rõ rệt được kiện về vùng nước với kiện về đảo đá nó khác nhau như thế nào, một mặt là kiện về đất đai, chủ quyền lãnh thổ, mặt khác là kiện về vùng biển, và tùy trường hợp nào, luật được áp dụng và Tòa có thẩm quyền xử cũng khác đi. Giáo sư Tạ Văn Tài giải thích rõ hơn khía cạnh pháp lý của điểm khác biệt này.
“Nếu mà nói kiện về Hoàng Sa với đảo Gác Ma thì nó thuộc về chủ quyền lãnh thổ thì nó theo một quy chế khác hẳn, không phải là luật biển quốc tế nữa mà là luật quốc tế cổ truyền từ 400 năm nay về chiếm hữu, quản lý đất đai để mà xác lập chủ quyền của mình. Luật quốc tế cổ truyền thì do tòa án International Court of Justice ở La Haye- tức Tòa án Công lý quốc tế ở The Hague, có thẩm quyền, chứ không phải tòa án luật biển.”
Tòa Luật Biển năm 2016 phán rằng các đảo đá ở quần đảo Trường Sa mà Trung Quốc nhận là của mình, không phải là đảo, và do đó không có EEZ và thềm lục địa, mà đó là lập luận của Trung Quốc để đưa ra yêu sách chủ quyền trùng lấp với EEZ và thềm lục địa của Việt Nam.
“Cứ nộp đơn kiện đi, như là treo một cái bản án hay là bản tiền án trước cửa tòa án, nói rằng ‘Tôi có bằng này những điều tôi khiếu nại với tòa đây này,.."Giáo sư Tạ Văn Tài, dạy Luật tại Đại học Harvard
Giáo sư Tạ Văn Tài nói trước khi khởi kiện, Việt Nam phải khẳng định rõ ràng mục đích vụ kiện, phải minh định rõ chủ quyền mà Việt Nam muốn bảo lưu là “quyền về dầu khí nằm trong thềm lục địa nới rộng 350 hải lý ở khu vực phía Nam Biển Đông”- mà Việt Nam đã lập hồ sơ và đăng ký hợp lệ” từ nhiều năm trước.
Việt Nam và Malaysia đã gửi hồ sơ đăng ký riêng và chung hồi đầu tháng Năm 2009, trước thời hạn mà LHQ đặt ra.
Theo Công ước LHQ về Luật Biển (UNCLOS), mỗi nước ven biển được hưởng một vùng đặc quyền kinh tế rộng tối đa là 200 hải lý tính từ đường cơ sở của nước đó. UNCLOS quy định thêm rằng nếu thềm lục địa của nước ven biển kéo dài ra xa hơn 200 hải lý thì nước đó có đặc quyền khai thác tài nguyên dưới đáy biển trong một vùng bên ngoài 200 hải lý gọi là thềm lục địa mở rộng.
Giáo sư Tạ Văn Tài khẳng định rằng trong tư cách là một nước cận duyên, Việt Nam có quyền chuyên độc (exclusive rights), chống mọi sự xâm phạm của các nước khác. Ông khuyên Việt Nam nên áp dụng luật nội dung về quyền chủ quyền cho đúng.
Theo ông thì lần này, nếu kiện đúng lúc theo luật tố tụng quốc tế thì bên cạnh chủ quyền về thềm lục địa, Việt Nam nên kiện luôn cả các quyền ở vùng dặc quyền kinh tế (EEZ), gồm quyền giữ môi sinh biển như bảo tồn san hô, quyền của dân chài được mưu sinh bằng nghề đánh cá, tàu bè không bị tấn công, đâm chìm, và không phải tuân lệnh cấm đánh cá mà Trung Quốc đơn phương ban hành hàng năm. Giáo sư Tài nói đây là một vụ tố tụng hết sức phức tạp, không có gì bảo đảm sẽ đi đến thắng lợi dễ dàng, tuy vậy điều phải làm ngay bây giờ, theo ông, là cấp tốc chuẩn bị để khi thời cơ đến, thì đã có hồ sơ sẵn sàng.
Ông hối thúc:
“Cứ nộp đơn kiện đi, như là treo một cái bản án hay là bản tiền án trước cửa tòa án, nói rằng ‘Tôi có bằng này những điều tôi khiếu nại với tòa đây này, nhưng Tòa Công lý quốc tế không xử vì quy chế của tòa không xử, nhưng tôi có sự phàn nàn lớn lao đây này, thì đấy là một biện pháp về chính trị, ngoại giao về tuyên truyền quốc tế có thể làm được.”
Giáo sư Tạ Văn Tài nói điều thuận lợi là đã có bản án năm 2016 của Tòa án trọng tài quốc tế trao phần thắng cho Philippines làm tiền lệ, thì không có lý do gì Việt Nam không có cơ may ít ra là ngang hàng vớ Philippines để có thể thắng kiện.
