“Tổng Trọng” là Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, còn Tướng Quang là Đại tướng Trần Đại Quang, Bộ trưởng Công an. Theo dự kiến, năm nay hai ông sẽ “qui mã”, tức là qua Mỹ, theo cách nói lóng. Với nhiều người Việt, qua Mỹ là dấu hiệu sẽ có những điều tốt đẹp cho tương lai đời mình.
Chuyến đi Mỹ của ông Trọng sẽ là một sự kiện đặc biệt trong quan hệ hai nước, vì không như quan hệ Việt -Trung đặt nặng trên nền móng giữa hai đảng cộng sản, quan hệ Việt - Mỹ không như thế.
Nếu “Tổng Trọng” đến Mỹ trên cương vị một tổng thống thì chuyện đón tiếp không có gì rắc rối. Nhưng đây là lần đầu tiên người đứng đầu Đảng Cộng sản Việt Nam thăm Mỹ mà không có người tương nhiệm, hay đối tác, trên phương diện lãnh đạo giữa hai quốc gia.
Thực ra ở Mỹ cũng có Đảng Cộng sản, nhưng chỉ là một đảng rất nhỏ trong số chục đảng chính trị ở Hoa Kỳ. Đảng Cộng sản Mỹ không có tổng bí thư mà đứng đầu hiện nay là Chủ tịch Toàn quốc John Bachtell. Đảng thành lập từ năm 1919, có chi bộ ở Chicago, ở miền bắc California, ở bang Connecticut và Ohio.
Việc “Tổng Trọng” qua Mỹ chắc chắn là không phải do lời mời của Đảng Cộng sản Mỹ. Nhưng không rõ ai trong chính quyền Mỹ đã mời, vì ông Trọng là người đứng đầu một đảng cầm quyền trong một quốc gia với chế độ độc đảng. Tuy không có vai trò điều hành đất nước nhưng với chức tổng bí thư đảng, ông có quyền lực và ảnh hưởng trong chính trường Việt Nam.
Vì không phải là người trong guồng máy lãnh đạo như tổng thống, thủ tướng hay chủ tịch của một nước, vì thế chuyện lễ tân đón tiếp ông Trọng sẽ phức tạp. Đã có nguồn tin nói rằng Tổng thống Barack Obama sẽ không đón tiếp ông tại Bạch Ốc. Các lãnh đạo khác của Việt Nam là Thủ tướng Phan Văn Khải, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng, Chủ tịch Nước Nguyễn Minh Triết và Chủ tịch Nước Trương Tấn Sang khi thăm Hoa Kỳ đều được tổng thống Mỹ đón tiếp trong Bạch Ốc.
Nhìn vào chính sách ngoại giao của Việt Nam với các nước có ảnh hưởng trong khu vực như Trung Quốc, Nga và Hoa Kỳ, sự kiện ông Trọng thăm Mỹ có thể đưa Hà Nội đến gần hơn nữa với Washington, kể từ khi quan hệ Việt - Trung trở nên căng thẳng sau vụ Trung Quốc đưa giàn khoan HD-981 vào thềm lục địa Việt Nam. Hoa Kỳ đã mạnh mẽ phản đối, Quốc hội Mỹ ra quyết nghị yêu cầu giữ nguyên trạng biển Đông. Những động thái đó khiến Bắc Kinh phẫn nộ, nói Mỹ không nên can thiệp vào khu vực.
Với chủ trương xoay trục về Đông Á, chuyến thăm Hoa Kỳ của ông Trọng đem hy vọng đưa quan hệ Mỹ - Việt lên cao hơn “đối tác toàn diện” đã được Tổng thống Barack Obama và Chủ tịch Nước Trương Tấn Sang đồng ý vào năm 2013.
Khi ông Trọng đến Thủ đô Washington, dù Tổng thống Obama tiếp ông ở một nơi không phải là Bạch Ốc, vì thủ tục lễ tân không cho phép, thì cũng không là điều quan trọng. Đáng chú ý là hai bên sẽ thảo luận và đồng ý với nhau những gì để nâng tầm quan hệ, vì ông Trọng có quyền lực, nhưng là người bảo thủ nhất trong tứ trụ lãnh đạo tại Hà Nội.
Đã nhiều lần ông Trọng phát biểu kiên quyết bảo vệ và đưa đất nước tiến lên xã hội chủ nghĩa.
Quan điểm của ông khác với Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng và Chủ tịch Nước Trương Tấn Sang. Trong một dịp phỏng vấn với báo Đức hồi năm ngoái ông Dũng đã xác định nhân quyền và dân chủ là xu hướng thời đại.
Ông Sang cũng muốn có cải cách chính trị, phản ánh qua những người thân với ông, như cựu Tổng biên tập báo Thanh Niên Nguyễn Công Khế, như Giáo sư Tương Lai [Nguyễn Phước Tường] đã có những bài viết trên nhật báo The New York Times nhấn mạnh đến việc thoát Trung, cần liên minh với Hoa Kỳ và cổ vũ cho một nền tự do báo chí, một xã hội cởi mở hơn về chính trị để Việt Nam mau chóng hội nhập khu vực và toàn cầu.
Sau vụ giàn khoan HD-981 nhiều người Việt đã nhận ra Bắc Kinh không còn là đồng chí. Trong nước đã có nhiều tiếng nói muốn thoát vòng ảnh hưởng của Bắc Kinh được gióng lên. Vì thế chuyến đi Mỹ của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng được trông đợi có thể đem đến những thay đổi về cơ chế cho Việt Nam, đặc biệt là cắt bỏ cái đuôi xã hội chủ nghĩa trong chính sách “kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa” đang được thực hiện. Vì cái đuôi này mà đến nay Việt Nam vẫn chưa được Hoa Kỳ công nhận là một nền kinh tế thị trường. Cũng vì cái đuôi này mà Việt Nam chưa có công đoàn độc lập, chưa có tự do báo chí, tự do truy cập Internet. Đó là những thỏa thuận với WTO, với Hoa Kỳ qua những hiệp định thương mại mà Việt Nam đã ký. Đó cũng là những cản trở trong tiến trình đàm phán liên quan đến Hiệp định Đối tác Thương mại Xuyên Thái Bình Dương TPP.
Tuy nhiên Việt Nam vẫn e dè với phản ứng từ Trung Quốc. Vì nếu cải cách sâu rộng hơn, ngả hơn về phía Mỹ, Hà Nội lo sợ bị Bắc Kinh vả cho một cái mà không kịp đỡ, theo như cách nói của người Hà Nội.
Tháng trước dư luận có vẻ ngạc nhiên khi truyền thông đưa tin Ngoại trưởng John Kerry nhắc lại lời mời ông Trọng qua thăm Mỹ. Hôm 6/3 Đại sứ Mỹ tại Việt Nam Ted Osius đã chính thức xác nhận năm nay Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng sẽ thăm Hoa Kỳ. Đó là dấu chỉ cho thấy Washington muốn có quan hệ tốt hơn với Hà Nội, muốn Việt Nam có chung vị thế với những nước bạn của Mỹ ở Đông Nam Á.
Hoa Kỳ sẵn sàng đón “Tổng Trọng” và Tướng Quang, nhưng Bộ Chính trị dường như còn chần chừ vì đến lúc này ngày giờ thăm chính thức Hoa Kỳ của ông Trọng cũng chưa rõ.
Cũng như khi tình hình biển Đông căng thẳng vào đầu tháng 5/2014, với giàn khoan HD-981 của Trung Quốc được kéo vào vùng đặc quyền kinh tế trong thềm lục địa Việt Nam, lúc đó Ngoại trưởng John Kerry cũng đã mời Ngoại trưởng Phạm Bình Minh sang Mỹ để tham khảo, nhưng đến tháng 9 nhà ngoại giao hàng đầu của Hà Nội mới có chuyến đi Hoa Kỳ. Trong cùng thời gian đó lại có nhiều quan chức Việt, Trung qua lại giữa Bắc Kinh và Hà Nội để tìm giải pháp giảm căng thẳng trên biển Đông.
Vì thế chuyến đi Mỹ của ông Trọng chắc không xảy ra cho đến sau khi ông đã đi thăm Trung Quốc.
Dù đã đối đầu với nhau qua cuộc chiến đẫm máu ở biên giới năm 1979 và trong vùng quần đảo Trường Sa năm 1988, ngày nay ảnh hưởng của Trung Quốc với Việt Nam khá sâu đậm trong kinh tế và chính trị. Nội bộ Đảng Cộng sản Việt Nam có những lãnh đạo không muốn thoát Trung để phát triển quan hệ tốt hơn với Hoa Kỳ.
Hy vọng chuyến đi Mỹ của “Tổng Trọng” và Tướng Quang có thể đem đến những thay đổi cho Việt Nam, vì ông Trọng có quan điểm cực kì bảo thủ, kiên quyết bảo vệ thành trì xã hội chủ nghĩa. Còn Tướng Trần Đại Quang nhìn đâu cũng thấy “thế lực thù địch” nên lo sợ diễn biến hoà bình. Công an đã bắt giam nhiều người chỉ vì đưa ra những phát biểu ôn hòa hay chuyển tải thông tin trái nghịch với quan điểm của nhà nước và họ đã bị kết án tù với tội danh “xâm phạm quyền tự do dân chủ”, “tuyên truyền chống nhà nước xã hội chủ nghĩa” hay “âm mưu lật đổ chính quyền nhân dân”. Nhiều nhà hoạt động dân chủ thường xuyên bị sách nhiễu, ngăn cản họp mặt, di chuyển.
Mời “Tổng Trọng” và Tướng Quang sang thăm Hoa Kỳ, lãnh đạo Mỹ hy vọng qua những thảo luận song phương sẽ giúp lãnh đạo Hà Nội hiểu được rằng một xã hội cởi mở hơn, tự do hơn và khu vực kinh tế tư nhân được chú trọng hơn sẽ dễ dàng cho Việt Nam gia nhập TPP, giúp cho nền kinh tế phát triển vững mạnh hơn.
Khi đó Việt Nam sẽ không còn bị ảnh hưởng nhiều từ Trung Quốc.
Các bài viết được đăng tải với sự đồng ý của Ðài VOA nhưng không phản ánh quan điểm hay lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ.
