Đinh Xuân Quân
Nhân dịp tưởng niệm 49 ngày mất của ông Lê Quang Uyển, cựu Thống Đốc Ngân Hàng Quốc Gia Việt Nam, chúng tôi xin có bài viết sau đây để nêu lên tinh thần trách nhiệm của một vị công chức cao cấp khi quốc gia lâm vào cơn nguy biến.
Ông Lê Quang Uyển là Thống Đốc cuối cùng của Ngân Hàng Quốc Gia Việt Nam Cộng Hòa, sinh tháng 9 năm 1937, đã qua đời ngày 26 tháng 1 năm 2018 tại Chiang Mai, Thái Lan, thọ 81 tuổi. Cho đến ngày miền Nam mất vào tay cộng sản năm 1975 trong giới kinh tế tài chính ai cũng biết đến ông Lê Quang Uyển, Thống đốc trẻ tuổi (nhậm chức năm 36 tuổi) của Ngân Hàng Quốc Gia, với những tư duy và hành động đầy trách nhiệm trong vai trò của mình. Trước hết xin phép nhắc đến vài nét tiểu sử của ông, và sau đó tường trình một số hoạt động của ông trong tư cách Thống đốc Ngân hàng Quốc gia.
Sau khi tốt nghiệp HEC (Hautes Etudes Commerciales) tại Paris, một trường danh tiếng về tài chính ngân hàng vào năm 1960, ông Lê Quang Uyển đã về VN phục vụ. Trong một thời gian ngắn ông đã làm cho Ngân hàng Pháp Á (BFA – Banque Francaise de l’Asie). Sau đó ông Lê Quang Uyển cũng như nhiều chuyên viên trẻ khác ở VNCH cũng bị động viên vào quân đội vì lệnh tổng động viên, để chống trả với cuộc xâm nhập của miền Bắc. Ông đã lên đến cấp đại úy.
Sau một thời gian, từ quân đội ông được chuyển sang ngạch “chuyên viên Phủ Tổng thống,” một ngạch công vụ của VNCH dành cho các chuyên viên trẻ, có học thức và nhiều tương lai. Họ được đào tạo để trở thành các lãnh đạo trong tương lai của nghành kinh tế, tài chính, giáo dục, các công ty của chính phủ như nhà đèn, công ty đường, Air VN, vv. Các chuyên viên Phủ Tổng thống sau này có thể được giao những trách nhiệm cao cấp trong ngành hành pháp của VNCH. Ngạch này được thành lập từ thời Tổng thống Ngô Đình Diệm để lôi kéo các chuyên viên giỏi phục vụ cho khu vực công (service public) hay là trong chính phủ VNCH.
Trong cương vị này ông đã tham gia nhiều chuyến đi công cán của Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu, trong đó có chuyên viếng thăm Manilla. Vì có nhiều đóng góp tích cực trong ngành tài chính, ông đã được đề nghị vào giữ ghế Thống đốc Ngân hàng Quốc gia, một chức vụ có trách nhiệm giữ tài sản của VNCH và điều động – kiểm soát hệ thống ngân hàng thương mại của VNCH cùng việc tham gia vào chính sách tiền tệ - giữ tỷ lệ của đồng bạc VN, nhất là trong tình thế chiến tranh. Người ta nhớ nhiều nhất về Thống Đốc Uyển qua những vụ sau đây :
Vụ Tín Nghĩa Ngân hàng (TNNH hay Ngân hàng Con Gà Đẻ Trứng Vàng), một si-căn-đan thời VNCH. Tín Nghĩa Ngân hàng là một trong những ngân hàng có tiếng tại VN, có nhiều chi nhánh tại Sài Gòn, Chợ Lớn và tại các tỉnh. Ngân hàng này có tỷ lệ tín dụng cao và làm ăn phát đạt.
Vì có nhiệm vụ kiểm soát hệ thống ngân hàng thương mại VN, ban thanh tra ngân hàng của Ngân hàng Quốc gia có trách nhiệm theo dõi các nghiệp vụ cho vay của mọi ngân hàng có mặt tại VN, kể cả các ngân hàng ngoại quốc như CitiBank, BFA, BOA, v.v. Một thanh tra có báo cáo lên Thống Đốc ‘sơ hở’ trong quy trình cho vay tín dụng của Tín Nghĩa Ngân Hàng và việc này đã trở thành “si-căn-đan tài chính” tại VN. Ông chủ tịch Tổng Giám đốc Tín Nghĩa Ngân hàng, một người có nhiều ảnh hưởng trong giới kinh doanh tài chính đã dùng một số người thân tín trong gia đình để vay các tín dụng. Ông quên rằng những việc làm này cũng khó mà qua mắt các thanh tra của Ngân hàng Quốc gia. Các người được hưởng tín dụng của TNNH có tài sản quá thấp làm sao có thể thế chấp để đi vay một số tín dụng khổng lồ của TNNH. Thật ra thì ông Nguyễn Tấn Đời đã sử dụng những người này đứng tên vay tiền để cho cá nhân ông sử dụng các số tiền tín dụng này để đầu tư riêng.
Hồi thời đó tất cả các quy trình cho vay hay tín dụng đều phải làm bằng tay, chưa có tin học hay computer cho nên muốn kiểm tra phải tới tận nơi và xem xét trực tiếp các hồ sơ cho vay (Các sổ sách và tính toán làm bằng tay hay bằng máy NCR). Thống đốc Uyển đã trình Hội đồng Kinh tế Tài chính dưới sự chủ tọa của TT Thiệu và thảo luận với ngành cảnh sát hình sự để giúp Ngân Hàng Quốc Gia điều tra và đánh giá các hồ sơ cho vay của TNNH.
Nhân cơ hội ông Nguyễn Tấn Đời đi nghỉ mát ở Đà Lạt, Thống đốc Lê Quang Uyển đã gởi các thanh tra ngân hàng và cảnh sát hình sự đến làm cuộc điều tra các hồ sơ tín dụng gian lận của TNNH. Các thanh tra với sự yểm trợ của cảnh sát đã chặn các cửa của Tín Nghĩa Ngân Hàng ở bến Chương Dương để không cho một hồ sơ nào có thể thoát ra ngoài. Trụ sở Tín Nghĩa Ngân hàng cùng ở bến Chương Dương, không xa Ngân Hàng Quốc Gia. Qua việc kiểm tra này các thanh tra đã tìm thấy các hồ sơ tín dụng ‘dởm’. Lúc đó ông Nguyễn Tấn Đời là một Tổng Giám Đốc ngân hàng rất mạnh, có nhiều người che chở và việc kiểm tra sổ sách của TNNH là một kỳ công – đã phải được tổ chức như một chiến dịch quân sự.
Qua việc thanh tra và điều tra này của chuyên viên ngân hàng và cảnh sát, ông Nguyễn Tấn Đời đã bị đưa ra tòa. Ông bị tòa tuyên án và phải vào khám Chí Hòa. Trong trường hợp này Thống đốc Lê Quang Uyển đã làm đúng trách nhiệm của NHQG, là thanh tra hệ thống ngân hàng thương mại dưới quyền ông. Qua vụ này ông đã ngăn chặn được các lạm dụng trong ngành tài chính và đã bảo vệ cho các thân chủ gởi tiền tại TNNH.
Giữ tài sản quốc gia - 16 tấn vàng của VN
Trong những ngày chót của VNCH, một trong những vấn đề đặt ra là làm sao giữ tài sản quốc gia? Làm sao giữ 16 tấn vàng cho VN?
Hoa Kỳ muốn VNCH đưa 16 tấn vàng gởi dự trữ tại Ngân hàng Trung ương FED tại New York (một việc làm bình thường vì đa số các nước kể cả NHQG VN đều có trương mục tại ngân hàng FED New York). Sau khi bàn bạc, TĐ Lê Quang Uyển đã quyết định gởi các thoi vàng đi Thụy Sĩ, tại Ngân Hàng Bank for International Settlements - BIS tại Base.
Theo kinh nghiệm thế giới, nhiều chính phủ Âu châu trước đây bị CS xâm chiếm đã gởi dự trữ vàng của họ tại đây để tránh chiến tranh và sau này giữ được tài sản quốc gia. Một kế hoạch đã được đưa ra để chở 16 tấn vàng sang Thụy Sĩ và NHQG đã cho mướn một chuyến máy bay để chở vàng này đi Thụy Sĩ.
Trong lúc hỗn loạn của những ngày miền Nam sắp mất, phi trường Tân Sơn Nhất bị pháo kích và máy bay được mướn chở vàng đi Basel – Thụy Sĩ đã không thể đáp xuống TSN và kế hoạch gởi vàng qua Thụy Sĩ không thành.
Vào các ngày chót một số nhân viên ngân hàng từ cấp cao đều được cấp Walkie Talkie để dễ liên lạc với nhau hầu bảo vệ tài sản của quốc gia VN. Thống đốc Lê Quang Uyển tử thủ trong NHQG. Khi tiến vào Sài Gòn, quân đội CS đã mang xe tăng dọa bắn phá NHQG. Khi đó Thống Đốc mới cho mở cửa NHQG cho ban quân quản của CS vào.
Khi Cộng sản vào Sài Gòn họ cho phao tin (fake news) là cựu TT Nguyễn Văn Thiệu đã mang 16 tấn vàng đi nước ngoài trong khi nhiều người không có công trong việc này cũng kể công (nhận vơ) về việc giữ số vàng này. Sự thật ra sao? Báo “Tuổi Trẻ” đã đăng bài sau đây, nói về số vàng tại NHQG :
Bài viết trên tờ Tuổi Trẻ trích đoạn như sau:
“...Những ngày đầu tháng 5-1975, tôi vào trình diện tại Ngân hàng Quốc gia ở 17 Bến Chương Dương, thủ đô Sài Gòn cùng các đồng nghiệp khác, chỉ thiếu vắng một vài người. Chúng tôi được lệnh của Ban Quân quản Ngân hàng Quốc gia là chờ phân công tác.Trong khi chờ đợi, mỗi ngày mọi người đều phải có mặt tại cơ quan.
Lần kiểm kê cuối cùng. “ … Việc kiểm kê kho tiền và vàng là việc chúng tôi làm thường xuyên hằng tháng, hằng năm nên cảm thấy không có gì đặc biệt.Chỉ có một điều là tôi biết lần kiểm kê này chắc chắn là lần kiểm kê cuối cùng đối với tôi, kho tiền và vàng sẽ được bàn giao cho chính quyền mới. Tôi không lo âu gì cả vì biết chắc rằng số tiền và vàng nằm trong kho sẽ khớp đúng với sổ sách.
Trong những ngày hỗn loạn, các hầm bạc của Ngân hàng Quốc gia vẫn được chúng tôi quản lý một cách tuyệt đối an toàn. Cần nói thêm là các hầm bạc được xây rất kiên cố với hai lớp tường dày, mỗi lớp gần nửa thước, các cửa hầm bằng thép có hai ổ khóa và mật mã riêng, được thay đổi định kỳ, mỗi cửa nặng trên 1 tấn.
Đại diện Ban Quân quản là một cán bộ đứng tuổi, khoảng 50. Cùng tham gia với ông trong suốt quá trình kiểm kê là một anh bộ đội còn rất trẻ, trắng trẻo, đẹp trai và rất thân thiện. Anh hay nắm tay tôi khi trò chuyện. Sau này tôi mới biết tên anh là Hoàng Minh Duyệt - chỉ huy phó đơn vị tiếp quản Ngân hàng Quốc gia.
Số vàng đúc lưu giữ tại kho của Ngân hàng Quốc gia vào thời điểm đó gồm vàng thoi và các loại tiền vàng nguyên chất. Có ba loại vàng thoi: vàng thoi mua của Cục Dự trữ liên bang Mỹ (FED); vàng thoi mua của một công ty đúc vàng ở Nam Phi - Công ty Montagu; và vàng thoi được đúc tại Việt Nam, do tiệm vàng Kim Thành đúc từ số vàng do quan thuế tịch thu từ những người buôn lậu qua biên giới, phần lớn từ Lào.
Tất cả những thoi vàng đều là vàng nguyên chất, mỗi thoi nặng 12-14kg, trên mỗi thoi đều có khắc số hiệu và tuổi vàng (thường là 9997, 9998). Các thoi vàng được cất trong những tủ sắt có hai lớp khóa và được đặt trên những kệ bằng thép, mỗi kệ được xếp khoảng năm, sáu thoi vàng. Nhưng qua năm tháng, bị nặng trĩu trước sức nặng của vàng, các kệ thép cũng bị vênh đi.
Các đồng tiền vàng được giữ trong những hộp gỗ đặt trong tủ sắt. Đó là những đồng tiền vàng cổ có nhiều loại, được đúc và phát hành từ thế kỷ 18, 19 bởi nhiều quốc gia khác nhau... Ngoài giá trị của vàng nguyên chất, các đồng tiền này còn được tính theo giá trị tiền cổ, gấp nhiều lần giá trị vàng nội tại của nó. Tất cả số vàng thoi và tiền vàng cổ đều được theo dõi chi tiết từng đơn vị, số hiệu, tuổi vàng, số lượng ghi trong một sổ kiểm kê do bộ phận điện toán (computer) của ngân hàng theo dõi định kỳ hằng tháng và hằng năm, hoặc bất cứ khi nào có thay đổi xuất nhập tồn kho. Kết thúc, ai nấy đều vui vẻ thấy số lượng tiền và vàng kiểm kê đều khớp với sổ sách điện toán từng chi tiết nhỏ. Tôi ký vào biên bản kiểm kê, lòng cảm thấy nhẹ nhõm. Việc bàn giao tài sản quốc gia cho chính quyền mới đã hoàn tất. Sau chiến tranh, ít nhất đất nước cũng còn lại một chút gì, dù khiêm tốn, để bắt đầu xây dựng lại. Về phía chúng tôi, điều này cũng chứng minh một cung cách quản lý nghiêm túc của những người đã từng làm việc tại Ngân hàng Quốc gia...”
Tác giả Huỳnh Bửu Sơn cũng liệt kê từng tủ và từng Hầm kho tàng. Và cuối bài viết, ông ghi: “Tổng cộng: 1.234 thoi vàng.”
Việc giữ và bảo tồn tài sản quốc gia, cho thấy là các công chức của NHQG mà đứng đầu là Thống đốc Lê Quang Uyển đã làm việc một cách nghiêm chỉnh, với tinh thần trách nhiệm rất cao. Ông Thống Đốc đã giữ đúng công tâm của một người công chức của khu vực công và đó là niềm hãnh diện cho VNCH, không bỏ chạy (tinh thần trách nhiệm) và rất trung thực, và bảo vệ tài sản quốc gia đến cùng không rơi vào tay kẻ cướp mà bàn giao vào tay kẻ có trách nhiệm. Thống đốc Lê Quang Uyển là một gương cho thế hệ trẻ - cho tinh thần trách nhiệm của công chức miền Nam.
Việc giúp đào tạo các chuyên gia khối kinh tế tài chính
Một khó khăn của VNCH trong những năm 1970 là thiếu ngân sách và khó tuyển mộ chuyên viên trẻ vì lương thấp. Hơn nữa, cơ quan viện trợ Hoa kỳ USAID đã dần rút các chuyên gia và tài trợ của họ ra khỏi các cơ quan kinh tế, tài chính của VN.
Trong việc quản lý vĩ mô kinh tế, chính phủ thường cho bán một số “công khố phiếu” ra cho công chúng, nợ công chúng để đắp vào thâm hụt ngân sách quốc gia.
Ngân Hàng Quốc Gia cũng tham gia vào các chính sách tiền tệ và cũng mua một số công khố phiều của chính phủ. Tiền lời của công khố phiếu được bỏ vào một quỹ của Ngân Hàng Quốc Gia và của Ngân Hàng Việt Nam Thương Tín, được Thống Đốc Uyển quyết định dùng để trả lương cho nhân viên kinh tế tài chính và chia thưởng cho nhân viên của Ngân Hàng Quốc Gia. Lúc đó VNCH rất thiếu chuyên viên kinh tế ngân hàng và nhờ những biện pháp đó, NHQG đã giúp cho guồng máy kinh tế tài chính làm việc một cách bình thường. Qua việc này, Thống Đốc giúp bồi đắp vào các chỗ hổng trả lương cho chuyên viên mà trước đây cơ quan USAID tài trợ nhưng các ngân khoản viện trợ ngày càng giảm. Nhờ vậy một số chuyên viên trẻ đã được gởi đi làm tại các bộ như Tài Chính, Nha Thuế Vụ hay bộ Kế Hoạch, nói chung mọi nơi trong nghành kinh tế tài chính cần chuyên gia.
Để đầu tư cho hậu chiến, ông cũng có chương trình kéo các chuyên viên tài chính ngân hàng trẻ gia nhập Ngân Hàng Quốc Gia gây dựng nhân sự cho tương lai của ngành ngân hàng VN. Một số được tuyển mộ vào làm trong Văn Phòng Thống Đốc của Ngân Hàng Quốc Gia.
Thống Đốc cũng dùng Quỹ Phát Triển (QPT) Kinh tế Quốc Gia mà ông làm chủ tịch Hội Đồng Quản Trị gởi các chuyên viên của QPT đi giúp các bộ. QPT là một chi nhánh - thành phần của NHQG nhận được vốn của Hoa Kỳ (USAID) và được Trung Hoa Dân Quốc giúp vốn. Ngoài việc tái tài trợ các ngân hàng phát triển VN (Ngân Hàng Phát Triển Kỹ Nghệ, Ngân Hàng Phát Triển Nông nghiệp, SOFIDIV,vv.) Quỹ Phát Triển Kinh tế Quốc Gia có một số chuyên viên trẻ được gởi đi trợ giúp các Bộ Kế Hoạch, bộ Tài Chính qua việc tham gia vào công tác xây dựng Kế Hoạch Phát Triển Hậu chiến, nhất là sau khi ký kết Hiệp Định Paris.
Ngoài việc này, Thống Đốc Lê Quang Uyển cũng cố vấn cho TT Thiệu chọn người trong khối Kinh tế Tài Chính, trong đó ông có giới thiệu TS Nguyễn Văn Hảo làm “Tổng Giám Đốc” Quỹ Phát Triển và sau này trở thành phó Thủ Tướng đặc trách về Kinh tế Tài chính.
Thống Đốc Lê Quang Uyển và tù cải tạo
Ông Lê Quang Uyển, cũng như bao nhiêu nhân viên chính quyền và sĩ quan khác, đã phải đi trình diện cải tạo. Khác với Phó Thống Đốc Ngân Hàng Quốc Gia, ông Nguyễn Văn Dõng, cũng tốt nghiệp HEC, ông không trình diện khi CS kêu gọi thành phần nội các ra trình diện (Thống Đốc Ngân Hàng Quốc Gia có hàm bộ trưởng). Ông Phó Thống Đốc Nguyễn Văn Dõng đã ra trình diện và được đưa ra trại tù Thanh Cẩm, Thanh Hóa. Tại đây ông Dõng đã ở cùng buồng và nằm ngay bên cạnh một người bạn thân của tác giả bài này. Ông đã qua đời vào khoảng năm 1978 vì thiếu dinh dưỡng.
Ông Lê Quang Uyển đã ra trình diện bên thắng trận với cấp bậc đại úy của quân Lực VNCH. Ông bị đi cải tạo 3 năm. Ông Uyển đã đi Pháp cùng vợ, bà Geneviève LyLap, một công dân Pháp và là nhân viên Tòa Đại sứ Pháp tại Sài Gòn. Trước khi rời đất nước ông được Thường vụ Bộ chính trị Cộng Sản mời ở lại cộng tác với chính quyền Việt Nam, nhưng ông từ chối. Có thể ông đã nhìn thấy khả năng chuyên môn cao và nhân cách là những ưu tiên thấp -có thể rất thấp- trong guồng máy chính quyền cộng sản nên ông đã cương quyết ra đi.
Năm 1981 ông Uyển tham gia làm việc với ngân hàng Banque Indosuez. Ông làm giám đốc chi nhánh tại Saudi Arabia cho đến năm 1990. Sau đó ông đứng đầu "Al BankAl Saudi Al Fransi" (Saudi French Bank), ngân hàng duy nhất của Pháp tại Arập Saoudi với hơn hai ngàn nhân viên. Và ông cũng được phái đi làm cho nhiều chi nhánh của ngân hàng Indosuez tại nhiều nước khác nhau.
Ông Lê Quang Uyển đã về hưu tại Chiang Mai, Thái Lan. Ông là hình ảnh một công chức VNCH có tư cách xứng đáng đại diện cho hình ảnh khu vực công của miền Nam, có tinh thần trách nhiệm rất cao.
Nhân dịp 49 ngày ông qua đời tôi viết bài này để đề cao tinh thần trách nhiệm và tinh thần phục vụ cao độ của một công chức cao cấp VNCH, cựu Thống Đốc Lê Quang Uyển.
TS Đinh Xuân Quân
* TS Đinh Xuân Quân là cựu nhân viên Quỹ Phát Triển trực thuộc NHQG, đồng thời là cựu GS Đại Học Luật Khoa, ban Kinh tế, Đại Học Saigon (khóa 1974-1975). Hiện nay ông là chuyên gia cố vấn kinh tế cho Liên Hiệp Quốc (UNDP+World Bank) và đã tham gia USAID làm việc tại nhiều nước như Afghanistan, Iraq, Indonesia, Liberia, vv. kể cả Việt Nam. (qdinh2@yahoo.com)
