Việt Nam có bước tiến về luật thực thi quyền tự do tôn giáo nhưng chính quyền lại tăng cường sách nhiễu các nhóm tôn giáo có ý kiến trái chiều, nhất là các nhóm Công giáo chỉ trích chính quyền, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ đánh giá.
Nhận xét về Việt Nam trong phúc trình thường niên về tự do tôn giáo trên thế giới công bố vào sáng thứ Ba ngày 29/5 năm 2018, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ nói Việt Nam đã có nỗ lực giảm đáng kể thời gian đăng ký hoạt động cho các nhóm tôn giáo chưa được công nhận. Theo đó, Mỹ ghi nhận rằng Luật Tín ngưỡng và Tôn giáo của Việt Nam, vốn có hiệu lực từ đầu năm 2018, đã giảm thời gian chờ được công nhận đối với các nhóm tôn giáo từ 23 năm xuống còn 5 năm.
Ngoài ra Luật mới của Việt Nam cũng giảm nhiều các hoạt động tôn giáo đòi hỏi phải có sự chấp nhận trước của chính quyền, bản phúc trình ghi nhận.
“Lần đầu tiên Việt Nam cũng đã xác định rõ quyền địa vị pháp lý cho các nhóm tôn giáo đã được nhìn nhận. Luật quy định rằng các nhóm tôn giáo được thực hiện các hoạt động giáo dục, y tế, bảo vệ xã hội, từ thiện và nhân đạo phù hợp với các đạo luật liên quan,” bản phúc trình viết nhưng cũng lưu ý rằng đạo luật mới về tôn giáo của Việt Nam không nêu cụ thể các đạo luật liên quan là đạo luật nào mà có khả năng mâu thuẫn với điều luật mới này, hay những bộ luật khác có điều luật không rõ ràng chẳng hạn như Luật Giáo dục.
“Các nhóm Công giáo, Tin Lành, Hồi giáo, Bahai và Phật giáo đã được phép tổ chức giáo dục tôn giáo cho các tín đồ trong cơ sở của mình. Các sinh viên học sinh tiếp tục tham gia vào các buổi học giáo lý căn bản được tổ chức trong khuôn khổ khóa tu mùa hè ở các chùa, tự viện trên cả nước,” phúc trình cho biết.
Tăng cường sách nhiễu
Bên cạnh đó, bản phúc trình về tự do tôn giáo của Mỹ cũng ghi nhận những trường hợp khiến họ quan ngại như trường hợp hai tù nhân tôn giáo tử vong bất thường trong tù và các hoạt động sách nhiễu đối với các nhóm hoạt động tôn giáo bất đồng chính kiến với nhà cầm quyền.
Hai trường hợp tử vong bất thường đó là trường hợp của Ma Seo Sùng bị chính quyền xã Ea So, huyện Ea Kar, tỉnh Đắc Lắc, bị bắt với cáo buộc ‘tàng trữ ma túy’ nhưng sau đó chính quyền lại nói rằng người này cùng cháu trai đang ‘tìm kiếm miền đất mới của Chúa Trời.’ Trường hợp thứ hai là của tín đồ Phật giáo Hòa Hảo Nguyễn Hữu Tấn bị Công an tỉnh Vĩnh Long bắt về với cáo buộc ‘tuyên truyền chống Nhà nước’ và ‘thực hiện các hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân’. Sau đó chính quyền thông báo là Ma Seo Sùng đã treo cổ trong trại giam còn Nguyễn Hữu Tấn đã cắt cổ tự tử - cả hai vụ việc đều xảy ra vào tháng Năm năm 2017.
Ngoài ra, phúc trình cũng ghi nhận trường hợp của tín đồ Phật giáo Hòa Hảo đồng thời là nhà hoạt động tôn giáo và nhân quyền Nguyễn Bắc Truyền và Mục sư Tin Lành Nguyễn Trung Tôn bị bắt giữ vào tháng Bảy với cáo buộc ‘hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân. Còn tín đồ Hòa Hảo Bùi Văn Trung cùng gia đình đã bị bắt giam về tội ‘Gây rối trật tự công cộng’
Bên cạnh đó, một nhóm người dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên được biết đến với tên gọi “Nhà nước Degar” tố cáo họ tiếp tục bị Hà Nội theo dõi, thẩm vấn, bắt giữ tùy tiện và bị phân biệt đối xử, một phần là vì ‘hoạt động tôn giáo’ của họ, bản phúc trình cho biết.
Giới chức Việt Nam cho rằng các nhóm Thiên chúa giáo Degar đã ‘kích động ly khai bạo lực’. Chính quyền các tỉnh Tây Nguyên đã thường xuyên giải tán các buổi tụ tập tôn giáo của họ và tổ chức các buổi từ bỏ ‘Thiên chúa giáo Degar’ hay ‘các tín ngưỡng Thiên chúa giáo khác’ cho tín đồ một cách công khai.
Một trong những hoạt động sách nhiễu tôn giáo được bản phúc trình nêu lên là vụ việc vào tháng Năm khi “các nhân viên an ninh mặc thường phục quấy nhiễu giáo dân và linh mục, tấn công giáo dân và hủy hại tài sản của Nhà thờ và tài sản của giáo dân” tại Giáo họ Văn Thai thuộc Giáo phận Vinh, tỉnh Nghệ An.
“Truyền thông Nhà nước và các trang blog ủng hộ chính quyền đã tìm cách bôi nhọ các linh mục tích cực hỗ trợ những nhà hoạt động và các nạn nhân của thảm họa môi trường Formosa,” phúc trình nêu rõ và dẫn lại vụ các tổ chức xã hội do chính quyền kiểm soát như Hội Cựu Chiến binh, Hội Phụ nữ đã tổ chức các cuộc phản đối lên án các Linh mục Đặng Hữu Nam và Nguyễn Đình Thục của Giáo phận Vinh.
“Các trang blog ủng hộ chính quyền đã đăng nhiều bài viết lên án các linh mục Công giáo, cáo buộc họ nhận tiền và thông đồng với các thế lực thù địch với mục đích kích động bạo loạn chống lại Đảng Cộng sản và Nhà nước,” phúc trình viết.
“Vào ngày 29 và 30 tháng 10, hàng trăm người thuộc Hội Cờ đỏ đã tập trung tại Giáo xứ Song Ngọc, Nghệ An, để lên án các giáo dân… khiến cho hai linh mục thuộc Giáo phận Vinh bị bao vây.”
Ngoài ra, phúc trình cũng dẫn lại vụ xung đột xảy ra vào ngày 17/12 giữa giáo dân và những người ủng hộ chính quyền xung quanh việc xây dựng một nhà nguyện mới của Giáo phận Vinh. “Truyền thông Nhà nước đưa tin các giáo dân tấn công công an trong khi mạng xã hội tường thuật rằng các nhân viên an ninh mặc thường phục đã tấn công giáo dân theo lệnh của chính quyền địa phương,” phúc trình cho biết.
Một trường hợp khác cũng được nêu lên trong bản phúc trình của Bộ Ngoại giao Mỹ là vụ khoảng 10 người có vũ trang đã chen ngang thánh lễ tại Nhà thờ Giáo xứ Thọ Hòa ở tỉnh Đồng Nai hôm 4/9 để đòi trừng trị vị linh mục đã kêu gọi cải cách chính trị trên Facebook.
Bên cạnh các vụ sách nhiễu, Bộ Ngoại giao Mỹ cũng ghi nhận nhiều vị chức sắc tôn giáo tại Việt Nam bị chính quyền cấm xuất cảnh như Linh mục Nguyễn Ngọc Nam Phong, Mục sư Thân Văn Trường vì lý do ‘an ninh quốc gia’.
“Tự do tôn giáo là yếu tố quan trọng trong khởi đầu của nước Mỹ. Bảo vệ quyền tự do tôn giáo mang ý nghĩa sống còn đối với tương lai chúng ta,” Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo phát biểu tại buổi công bố bản phúc trình về tự do tôn giáo hôm thứ Ba ngày 29/5.
“Quyền tự do tôn giáo không phải của riêng chúng ta. Đó là quyền của bất cứ cá nhân nào trên thế giới. Tổng thống Trump đứng về phía những ai đấu tranh cho tự do tôn giáo. Phó Tổng thống của chúng ta cũng đứng về phía họ, và tôi cũng vậy,” ông Pompeo nói và cho biết thúc đẩy quyền tự do tôn giáo cũng đồng nghĩa với thúc đẩy lợi ích của Hoa Kỳ.
Ngoại trưởng Mike Pompeo cũng cho biết tại buổi công bố bản phúc trình là Mỹ sẽ tổ chức Hội nghị các bộ trưởng để thúc đẩy tự do tôn giáo tại Bộ Ngoại giao vào ngày 25 và 26 tháng 7 tới đây.
“Tôi trông đợi chào đón những đồng sự đến từ những chính phủ có cùng chung suy nghĩ, cũng như đại diện các tổ chức quốc tế, các cộng đồng tôn giáo và xã hội dân sự để tái khẳng định cam kết của chúng tôi đối với tự do tôn giáo như là một quyền con người phổ quát,” Ngoại trưởng Pompeo nói và cho biết hội nghị này sẽ xác định những cách cụ thể để đẩy lùi tình trạng kỳ thị tôn giáo cũng như đảm bảo sự tôn trọng quyền tự do tôn giáo cho tất cả mọi người.
