Vài tháng trước khi đại dịch virus corona bắt đầu, chính quyền Trump đã cắt bỏ một vị trí y tế công cộng quan trọng của Mỹ ở Bắc Kinh và đây là vị trí nhằm giúp phát hiện dịch bệnh tại Trung Quốc, theo tiết lộ điều tra độc quyền của Reuters.
Theo đó, chuyên gia dịch bệnh người Mỹ, một nhà dịch tễ học tại cơ quan kiểm soát dịch bệnh Trung Quốc, đã rời vị trí của mình vào tháng 7, Reuters dẫn bốn nguồn tin am tường cho biết.
Theo hãng tin này, những trường hợp nhiễm virus corona đầu tiên có thể đã xuất hiện vào đầu tháng 11. Đến khi bùng phát nhiều ca nhiễm, chính quyền Trump vào tháng 2 đã chỉ trích Trung Quốc vì kiểm duyệt thông tin về sự bùng phát và không cho các chuyên gia Hoa Kỳ vào giúp đỡ.
“Rất đau lòng khi chứng kiến”, Reuters dẫn lời ông Bao-Ping Zhu, một người Mỹ gốc Hoa từng đảm nhiệm vị trí được tài trợ bởi Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ từ năm 2007 đến năm 2011, nói. “Nếu có ai ở đó, các giới chức y tế cộng đồng các quan chức và các chính phủ trên khắp thế giới có thể đã ứng phó nhanh hơn nhiều”.
Ông Zhu và các nguồn tin khác cho Reuters biết chuyên gia người Mỹ, Tiến sĩ Linda Quick, là chuyên gia đào tạo các nhà dịch tễ học tại Trung Quốc, vốn đã được đưa đến khu vực tâm dịch để giúp theo dõi, điều tra và ngăn chặn bệnh tật.
Theo các nguồn tin này, trong tư cách là một nhân viên CDC của Mỹ, bà Quick đã ở một vị trí lý tưởng để trở thành tai mắt cho Mỹ và các quốc gia khác về sự bùng phát của virus corona, và có thể đã cảnh báo họ về những mối đe dọa ngày càng tăng nhiều tuần lễ trước đó.
Không có chuyên gia dịch bệnh người nước ngoài nào được giao dẫn dắt chương trình sau khi bà Quick rời đi vào tháng 7, theo các nguồn tin của Reuters.
Ông Zhu cho biết một chuyên gia tại chỗ thường nhận được thông tin về bùng phát dịch sớm, sau khi đã có mối quan hệ chặt chẽ với các đối tác Trung Quốc.
Ông Zhu và các nguồn tin khác nói rằng bà Quick có đã có thể cung cấp ngay thông tin cho Hoa Kỳ và các quan chức khác trên thế giới trong những tuần đầu tiên có dịch, thời điểm mà họ nói chính phủ Trung Quốc đã ngăn chặn việc tiết lộ thông tin và đưa ra những đánh giá sai lầm.
Bà Quick đã rời đi giữa lúc Hoa Kỳ và Trung Quốc đang có tranh chấp thương mại căng thẳng. Lúc đó, bà nhận được tin vị trí được liên bang tài trợ của bà, với chức danh chính thức là “cố vấn thường trú cho Chương trình đào tạo dịch tễ học của Hoa Kỳ tại Trung Quốc”, sẽ bị cắt vào tháng 9, các nguồn tin của Reuters cho biết.
CDC của Mỹ cho biết họ nhận tin về một nhóm 27 trường hợp viêm phổi có nguồn gốc không rõ nguyên nhân tại Vũ Hán, Trung Quốc, vào ngày 31/12.
Kể từ đó, dịch bệnh được gọi là COVID-19 đã lan rộng nhanh chóng trên toàn thế giới, giết chết hơn 13.600 người và lây nhiễm hơn 317.000 người. Dịch đã làm các hệ thống chăm sóc sức khỏe ở nhiều quốc gia, bao gồm cả Ý và có thể là Hoa Kỳ và các nơi khác, rơi vào tình cảnh chật vật ứng phó với các ca bệnh.
Trong cuộc họp báo vào Chủ nhật ngay sau khi điều tra của Reuters được công bố, Tổng thống Donald Trump đã bác bỏ thông tin của Reuters, cũng như những thông tin khác liên quan đến CDC mà ông mô tả là “sai 100%”, nhưng không đề cập đến việc liệu vị trí trên có bị cắt bỏ hay không.
Giám đốc CDC của Hoa Kỳ, Tiến sĩ Robert Redfield, thì khẳng định sự hiện diện của cơ quan này tại Trung Quốc “đang được tăng cường lúc chúng ta đang trao đổi”, mà không giải thích thêm.
Trong một tuyên bố gửi cho Reuters trước khi bài viết được công bố, CDC nói việc cắt bỏ vị trí cố vấn không cản trở khả năng lấy thông tin của Washington và “hoàn toàn không liên quan gì đến việc CDC không biết về các trường hợp nhiễm bệnh ở Trung Quốc trước đó”.
Cơ quan này cho biết quyết định không có cố vấn thường trú “bắt đầu từ trước mùa hè năm ngoái và do Trung Quốc có khả năng về kỹ thuật tuyệt vời và chương trình đã đáo hạn”.
CDC cho biết họ đã giao cho hai nhân viên người Trung Quốc của mình làm “cố vấn” cho chương trình đào tạo. Cơ quan này đã không trả lời các câu hỏi về vai trò hoặc chuyên môn cụ thể của các cố vấn.
CDC không cho phép bà Quick, người vẫn đang làm việc cho cơ quan, bình luận về việc này.
Khi được yêu cầu bình luận về tính minh bạch và khả năng ứng phó của Trung Quốc đối với dịch bệnh, Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã đề nghị Reuters xem lại lời phát biểu của phát ngôn Cảnh Sảng cuối tuần trước.
Ông Cảnh Sảng nói rằng Trung Quốc “đã áp dụng các biện pháp phòng ngừa và kiểm soát chặt chẽ nhất, toàn diện nhất và triệt để nhất trong tinh thần cởi mở, minh bạch, có trách nhiệm và thông báo kịp thời về tình hình mới nhất cho tổ chức Y tế Thế giới và các quốc gia, khu vực có liên quan”.
Một chuyên gia về dịch bệnh nói với Reuters rằng ông hoài nghi về việc cố vấn thường trú của Hoa Kỳ có thể có được thông tin sớm hoặc tốt hơn cho chính quyền Trump, viện dẫn lý do chính phủ Trung Quốc kiểm soát chặt chẽ thông tin.
“Dựa vào hoàn cảnh tại Trung Quốc, điều đó có lẽ không tạo ra một sự khác biệt lớn nào”, nhà dịch tễ học Scott McNabb đã làm việc cho CDC 20 năm và hiện là giáo sư nghiên cứu tại Đại học Emory nói. “Vấn đề là cách Trung Quốc xử lý sự việc. Điều lẽ ra mang lại sự khác biệt là phía Trung Quốc nên thừa nhận sự việc sớm hơn nhưng [họ] không làm vậy”.
Cảnh báo từ CDC ở Trung Quốc
Bộ trưởng Y tế và Dịch vụ Nhân sinh Hoa Kỳ (HHS) Alex Azar hôm thứ Sáu cho biết cơ quan ông biết về virus corona vào đầu tháng 1, dựa trên các cuộc trò chuyện của ông Redfield với “các đồng nghiệp Trung Quốc”.
Ông Redfield biết được “đây có vẻ là một chủng virus corona” mới từ Tiến sĩ Gao Fu, người đứng đầu CDC Trung Quốc, Reuters dẫn lời một quan chức Bộ Y tế Mỹ giấu tên cho biết.
“Tiến sĩ Redfield luôn luôn trò chuyện với Tiến sĩ Gao”, giới chức này nói.
HHS và CDC không cho phép ông Azar hay ông Redfield bình luận riêng với Reuters.
Ông Zhu và các nguồn tin khác nói với Reuters rằng các lãnh đạo Hoa Kỳ không nên dựa vào giám đốc CDC Trung Quốc trong việc thông báo và cập nhật tình hình. Theo họ, các quan chức ở Trung Quốc nhìn chung đã hạ thấp mức độ nghiêm trọng của dịch bệnh trong những tuần lễ đầu và không thừa nhận bằng chứng lây truyền từ người sang người cho đến ngày 20/1.
Sau khi dịch bệnh bùng phát và Trung Quốc đã áp dụng các biện pháp cách ly nghiêm ngặt, các giới chức chính quyền Trump mới phàn nàn về việc Trung Quốc kiểm duyệt thông tin dịch bệnh và Hoa Kỳ đã không thể đưa các chuyên gia dịch bệnh của Mỹ vào nước này nhằm giúp ngăn chặn sự lây lan.
Ông Azar nói với CNN vào ngày 14/2 rằng ông và giám đốc CDC Redfield đã chính thức đề nghị gửi một nhóm CDC vào Trung Quốc vào ngày 6/1 nhưng chưa nhận được sự cho phép vào nước này. HHS là cơ quan giám sát CDC.
“Tiến sĩ Redfield và tôi đã đưa ra đề nghị vào ngày 6/1 - 36 ngày trước, khi có 60.000 ca nhiễm và 1.300 người chết”, ông Azar nói.
“Chúng tôi đã đề nghị gửi các chuyên gia CDC đến hỗ trợ các đồng nghiệp Trung Quốc để tìm hiểu đến nơi đến chốn các câu hỏi quan trọng như dịch bệnh này có thể lây truyền như thế nào? Mức độ nghiêm trọng ra sao? Thời gian ủ bệnh bao lâu và có thể lây nhiễm khi chưa có triệu chứng hay không?
Vài ngày sau, Tổ chức Y tế Thế giới bảo đảm về việc có hai chuyên gia Mỹ trong nhóm chuyên gia được phép tới Trung Quốc. Nhóm này đã đến Trung Quốc từ ngày 16 đến ngày 24/2. Khi đó, Trung Quốc đã báo cáo hơn 75.000 ca nhiễm bệnh.
Vào ngày 25/2, ngày đầu tiên mà CDC nói với công chúng Mỹ về việc chuẩn bị cho dịch bệnh bùng phát tại Mỹ, Ngoại trưởng Hoa Kỳ Mike Pompeo đã cáo buộc Trung Quốc xử lý sai dịch bệnh, thông qua việc kiểm duyệt truyền thống và các chuyên gia y tế.
Mối quan hệ giữa hai nước đã xấu đi kể từ đó, khi ông Trump gọi virus corona là “virus Trung Quốc”, hành động mà Trung Quốc lên án là “kỳ thị”.
Tuần trước, chính phủ Trung Quốc tuyên bố trục xuất các nhà báo Mỹ của New York Times, Washington Post và Wall Street Journal ra khỏi Trung Quốc.
Từng là “bạn”, nay thành “thù”
Theo các nguồn tin nói với Reuters, quyết định cắt bỏ công việc của bà Quick được đưa ra khi CDC thu hẹp số lượng nhân viên Mỹ tại Trung Quốc trong hai năm qua.
“Chúng tôi đã rút rất nhiều chuyên gia y tế công cộng”, một chuyên gia cho biết.
Tuy nhiên, CDC bác bỏ có vấn đề về nhân sự hay thông tin bị hạn chế do việc cắt giảm trên. “Đây không phải vấn đề thiếu hụt nhân sự đã làm hạn chế khả năng của chúng tôi”, cơ quan này khẳng định.
Nhóm CDC của Mỹ tại Bắc Kinh hiện bao gồm 3 công dân Mỹ trong vai trò thường trực, 1 người Mỹ tạm thời và khoảng 10 người quốc tịch Trung Quốc, cơ quan này cho biết thêm.
Trong số những người Mỹ, có 1 người là chuyên gia về cúm có chuyên môn về bệnh hô hấp. COVID-19 không phải là cúm, mặc dù nó có thể gây ra bệnh hô hấp nghiêm trọng.
Ngoài bà Quick, nhóm CDC được đặt tại các cơ sở của Đại sứ quán Hoa Kỳ. Không có nhân viên CDC nào của Mỹ ngoài bà Quick được đưa vào cơ quan kiểm soát dịch bệnh Trung Quốc, các nguồn tin cho biết.
Trong những tuần gần đây, Trung Quốc đã báo cáo có sự chậm lại đáng kể trong các ca nhiễm mới, kết quả của các biện pháp ngăn chặn quyết liệt, bao gồm phong tỏa tỉnh Hồ Bắc, nơi cư trú của 60 triệu người.
Tuy nhiên, các chuyên gia về bệnh truyền nhiễm nói với Reuters rằng Hoa Kỳ có thể sử dụng những người như bà Quick với các liên hệ tại địa phương, đặc biệt là khi lo ngại về một đợt nhiễm dịch thứ hai xảy ra.
Thomas R. Frieden, cựu Giám đốc CDC, nói rằng nếu cố vấn thường trú của Hoa Kỳ vẫn còn ở Trung Quốc, thì “có thể chúng ta sẽ biết nhiều hơn về việc virus corona này lây lan như thế nào và cách nào hiệu quả nhất để ngăn chặn nó”.
Tiến sĩ George Conway, một nhà dịch tễ học quen biết bà Quick và từng làm cố vấn thường trú từ năm 2012 đến 2015, cho biết việc tài trợ cho vị trí này đã rất khó khăn trong nhiều năm vì một cuộc tranh luận lâu năm giữa các quan chức y tế Hoa Kỳ về việc có nên để Trung Quốc trả tiền cho chương trình đào tạo riêng cho nước này hay không.
Tuy nhiên, kể từ khi chương trình đào tạo được triển khai năm 2001, các nguồn tin am tường cho Reuters biết, nó không chỉ tăng cường chuyên môn cho hàng ngũ các nhà dịch tễ học Trung Quốc, mà còn thúc đẩy mối quan hệ đồng nghiệp giữa các giới chức y tế công cộng ở hai nước.
“Chúng tôi đến đó với tư cách là nhà ngoại giao có uy tín và trở về nhà với tư cách là đồng nghiệp thân thiết và thường là bạn bè”, Reuters dẫn lời ông Conway nói.
Năm 2007, Tiến sĩ Robert Fontaine, nhà dịch tễ học của CDC và là một trong những quan chức Hoa Kỳ phục vụ lâu nhất ở vị trí cố vấn, đã nhận được vinh dự cao nhất của Trung Quốc vì những đóng góp xuất sắc cho sức khỏe cộng đồng nhờ đóng góp của ông trong việc giúp phát hiện và điều tra các cụm bệnh viêm phổi không rõ nguyên nhân.
Nhưng kể từ năm ngoái, ông Frieden và những người khác cho biết căng thẳng gia tăng giữa chính quyền Trump và lãnh đạo Trung Quốc rõ ràng đã làm hỏng sự hợp tác.
“Thông điệp từ chính quyền là, ‘Đừng làm việc với Trung Quốc nữa, họ là đối thủ của chúng ta’”, ông Frieden nói.
Tối 22/3, chiến dịch tái tranh cử của Tổng thống Trump gửi một tuyên bố bác bỏ tranh cãi về việc cắt giảm vị trí ở CDC và cho đây là một vấn đề chính trị.
“Đảng Dân chủ đang muốn chính trị hóa cuộc khủng hoảng virus corona và vũ khí hóa nó để chống lại Tổng thống Trump”, bản tuyên bố nói. “Làm như vậy, họ đã đứng về phía Trung Quốc và cung cấp vỏ bọc cho việc giấu diếm của Bắc Kinh”.
