Việc chủ tập đoàn lính đánh thuê cho Nga, Wagner, ngày 5/5 đe dọa rút chiến binh ra khỏi trận chiến nhằm chiếm thành phố Bakhmut ở miền đông Ukraine là một sự bùng phát khác trong tranh chấp giữa ông với quân đội chính quy của Nga về công lao và chiến thuật trong chiến tranh.
Ông Yevgeny Prigozhin, một doanh nhân giàu có quan hệ mật thiết với Tổng thống Nga Vladimir Putin, đã dẫn đầu nỗ lực khởi động cuộc tấn công đang bế tắc của Nga ở tỉnh Donetsk, miền đông Ukraine. Ông ta đe dọa sẽ rút binh lính của mình khỏi thành phố Bakhmut vào tuần tới, với lý do thương vong cao và thiếu đạn dược.
Chiến dịch kéo dài 9 tháng của Nga nhằm chiếm Bakhmut đã khiến thành phố này trở thành tâm điểm cuộc giằng co dài nhất trong cuộc chiến. Giao tranh dữ dội từng nhà ở đó đã tạo ra một số cuộc chạm trán đẫm máu nhất kể từ khi Nga đưa quân vào Ukraine vào tháng 2/2022.
Lý lịch người lãnh đạo của Wagner?
Ông Prigozhin, người đã nhận án tù 12 năm vào năm 1981 vì tội cướp và tấn công, bắt đầu kinh doanh nhà hàng ở St. Petersburg vào đầu những năm 1990 sau khi ra tù. Chính với tư cách này, ông đã biết ông Putin, phó thị trưởng thành phố vào thời điểm đó.
Ông Prigozhin đã sử dụng mối quan hệ của mình với ông Putin để phát triển công việc kinh doanh dịch vụ ăn uống và giành được những hợp đồng béo bở của chính phủ Nga khiến ông có biệt danh là “đầu bếp của Putin”. Sau đó, ông đã mở rộng sang các lĩnh vực khác, bao gồm các phương tiện truyền thông và một “tổ chức can thiệp vào chính trị” khét tiếng dẫn đến việc ông bị truy tố ở Hoa Kỳ vì đã can thiệp vào cuộc bầu cử tổng thống năm 2016.
Vào tháng Giêng, ông Prigozhin, 61 tuổi, thành lập, lãnh đạo và tài trợ cho công ty Wagner.
Wagner từng làm việc ở đâu?
Wagner lần đầu tiên được phát hiện hành động ở miền đông Ukraine ngay sau khi xung đột ly khai nổ ra ở đó vào tháng 4/2014, vài tuần sau khi Nga sáp nhập Bán đảo Crimea của Ukraine.
Trong khi ủng hộ cuộc nổi dậy của phe ly khai ở Donbas, trung tâm công nghiệp phía đông của Ukraine, Nga đã phủ nhận việc gửi vũ khí và quân đội của mình đến đó mặc dù có nhiều bằng chứng ngược lại. Thu hút các nhà hợp đồng tư nhân tham gia vào cuộc chiến cho phép Moscow duy trì một mức độ phủ nhận.
Công ty của ông Prigozhin được gọi là Wagner theo biệt danh của chỉ huy đầu tiên của nó, Dmitry Utkin, một trung tá đã nghỉ hưu của lực lượng đặc biệt của quân đội Nga. Wagner sớm tạo dựng được danh tiếng vì sự tàn bạo và tàn nhẫn cực độ của nó.
Nhân viên của Wagner cũng được triển khai tới Syria, nơi Nga hỗ trợ chính phủ của Tổng thống Bashar Assad trong một cuộc nội chiến. Tại Libya, họ đã chiến đấu bên cạnh lực lượng của chỉ huy Khalifa Hifter. Nhóm cũng đã hoạt động ở Cộng hòa Trung Phi và Mali.
Ông Prigozhin được cho là đã sử dụng việc triển khai của Wagner tới Syria và các nước châu Phi để đảm bảo các hợp đồng khai thác béo bở. Thứ trưởng Ngoại giao Hoa Kỳ Victoria Nuland đã nói với các thành viên của Ủy ban Đối ngoại Thượng viện vào tháng Giêng năm nay rằng Wagner đang sử dụng quyền tiếp cận vàng và các nguồn tài nguyên khác ở Châu Phi để tài trợ cho các hoạt động của họ ở Ukraine.
Một số phương tiện truyền thông Nga đã cáo buộc rằng Wagner có liên quan đến vụ sát hại ba nhà báo Nga ở Cộng hòa Trung Phi vào tháng 7/2018, những người điều tra các hoạt động của nhóm. Các vụ giết người vẫn chưa được giải quyết.
Danh tiếng của tập đoàn là gì?
Các nước phương Tây và các chuyên gia của Liên hiệp quốc đã cáo buộc lính đánh thuê Wagner vi phạm nhân quyền trên khắp châu Phi, bao gồm cả ở Cộng hòa Trung Phi, Libya và Mali.
Vào tháng 12/2021, Liên hiệp Châu Âu đã cáo buộc nhóm này “vi phạm nhân quyền nghiêm trọng, bao gồm tra tấn và hành quyết và giết người ngoài vòng pháp luật, xử tử hoặc giết người tùy tiện,” đồng thời thực hiện “các hoạt động gây bất ổn” ở Cộng hòa Trung Phi, Libya, Syria và Ukraine.
Có những video cố ý cho thấy một số hoạt động đã góp phần tạo nên danh tiếng đáng sợ của Wagner.
Một video năm 2017 được đăng trực tuyến cho thấy một nhóm người có vũ trang, được cho là các nhân viên hợp đồng của Wagner, tra tấn một người đàn ông Syria, đánh anh ta đến chết bằng búa tạ và chặt đầu anh ta trước khi cắt xẻo và đốt xác anh ta. Chính quyền Nga phớt lờ yêu cầu điều tra của giới truyền thông và các nhà hoạt động nhân quyền.
Vào tháng 11/2022, một video khác cho thấy một cựu nhân viên của Wagner bị đánh chết bằng búa tạ sau khi anh ta bị cho là đã trốn sang phía Ukraine và bị bắt lại. Bất chấp sự phẫn nộ của công chúng và yêu cầu điều tra, Điện Kremlin đã nhắm mắt làm ngơ.
Vai trò của Wagner tại Ukraine là gì?
Wagner đã đóng một vai trò ngày càng rõ ràng trong cuộc chiến ở Ukraine khi quân đội chính quy của Nga bị tiêu hao nặng nề và mất quyền kiểm soát lãnh thổ trong những thất bại nhục nhã.
Ông Prigozhin đã nhận toàn bộ công lao vào tháng Giêng năm nay vì đã chiếm được thị trấn khai thác muối Soledar ở vùng Donetsk và cáo buộc Bộ Quốc phòng Nga cố gắng đánh cắp vinh quang của Wagner. Ông đã nhiều lần phàn nàn rằng quân đội Nga đã không cung cấp đủ đạn dược cho Wagner để chiếm Bakhmut, lý do ông viện dẫn ngày 5/5 cho lời đe dọa rút lui của mình.
Ông Prigozhin đã đi thăm các nhà tù ở Nga để chiêu mộ các chiến binh, hứa hẹn sẽ ân xá cho các tù nhân nếu họ sống sót sau nửa năm làm nhiệm vụ tại tiền tuyến cùng với Wagner.
Hoa Kỳ ước tính Wagner có khoảng 50.000 nhân viên chiến đấu ở Ukraine, bao gồm 10.000 nhân viên hợp đồng và 40.000 tù nhân mà công ty tuyển mộ.
Một quan chức Hoa Kỳ cho biết gần một nửa trong số 20.000 lực lượng Nga thiệt mạng ở Ukraine kể từ tháng 12 là quân của Wagner ở Bakhmut.
Hoa Kỳ đánh giá rằng Wagner đang chi khoảng 100 triệu đô la mỗi tháng cho cuộc chiến. Vào tháng 12, Hoa Kỳ cáo buộc Triều Tiên cung cấp vũ khí, bao gồm rốc-két và phi đạn, cho Wagner, vi phạm các nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc.
Cả Wagner và Triều Tiên đều phủ nhận các báo cáo.
Lãnh đạo của Wagner đã chỉ trích quân đội Nga như thế nào?
Nếu cáo buộc của Hoa Kỳ là đúng, việc Wagner tiếp cận vũ khí của Triều Tiên có thể phản ánh tranh chấp kéo dài của họ với giới lãnh đạo quân sự Nga, bắt đầu từ khi thành lập công ty.
Các binh sĩ được cho là nhân viên hợp đồng của Wagner tại tiền tuyến ở Ukraine đã quay một đoạn video trong đó họ ném cho Tổng tham mưu trưởng quân đội Nga, Tướng Valery Gerasimov, những lời nguyền rủa vì cáo buộc không cung cấp đạn dược.
Bản thân ông Prigozhin cáo buộc các sĩ quan quân đội cấp cao nhất của Nga là kém cỏi. Những lời phàn nàn thường xuyên của ông là điều chưa từng có đối với hệ thống chính trị được kiểm soát chặt chẽ của Nga, trong đó chỉ có ông Putin mới có thể đưa ra những lời chỉ trích như vậy.
Ông Prigozhin ngày càng nâng cao hồ sơ công khai của mình, đưa ra các tuyên bố trên ứng dụng nhắn tin hàng ngày để khoe khoang về những chiến thắng của Wagner, chế nhạo kẻ thù của ông ta một cách mỉa mai và phàn nàn về các chỉ huy cao cấp quân đội Nga.
Gần đây khi được hỏi về việc phương tiện truyền thông so sánh ông với Grigory Rasputin, một nhà thần bí đã gây ảnh hưởng chết người đối với Sa hoàng cuối cùng của Nga bằng cách tuyên bố có khả năng chữa khỏi bệnh máu khó đông cho con trai mình, ôngPrigozhin cáu kỉnh: “Tôi không ngăn máu, nhưng tôi làm đổ máu của kẻ thù của Tổ quốc chúng ta.”
Wagner sẽ thực sự rút khỏi Bakhmut?
Ông Yohann Michel, một nhà phân tích nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế, xem lời đe dọa của ông Prigozhin là “thêm mắm thêm muối”.
Ông Michel nói ông Prigozhin có thể muốn tập hợp lại mà không bị buộc tội rút lui; ông ta có thể lo lắng về việc bị sa thải vì không chiếm được thành phố và muốn nói rằng ông ta đã tự mình rời đi; hoặc ông ta thực sự có thể cần thêm đạn dược.
“Điều duy nhất tôi coi trọng từ tuyên bố đó là Bakhmut có lẽ chưa sẵn sàng thất thủ,” ông Michel, người có trụ sở tại Berlin, cho biết.
Theo ông Michel, nếu Prigozhin rút quân của Wagner ra khỏi Bakhmut, điều đó sẽ gây ra những hậu quả nghiêm trọng.
Ông nói: “Nếu ông ấy bị loại khỏi tiền tuyến – trừ khi Nga bất ngờ có nguồn trừ bị mà trước đây họ không muốn sử dụng – tôi nghĩ chúng ta có thể nói rằng đó là dấu chấm hết cho giai đoạn tấn công này của Nga”.
Diễn đàn