Carl Schreck, RFE/RL
Việc nhà lãnh đạo đối lập Nga Boris Nemtsov bị bắn chết trên đường phố trong thủ đô Moscow có nghĩa là một nhân vật chỉ trích Tổng thống Vladimir gay gắt nhất đã bị loại ra khỏi sân khấu chính trị nước Nga. Tuy nhiên vẫn còn chờ xem liệu, dù sống hay chết, ông Nemtsov có vẫn là mối đe dọa đối với quyền cai trị của ông Putin hay không.
Hôm Chủ nhật, chính quyền thủ đô Nga đã chấp thuận cho mở cuộc tuần hành với số người tham gia lên đến 50.000 người trong trung tâm Moscow. Cuộc tuần hành, để thay cho cuộc biểu tình phản đối đã được hoạch định từ trước, dự kiến đông hơn nhiều, sẽ cung cấp một diễn đàn lớn cho các nhà phê bình Điện Kremlin, những người đang nghi ngờ có bàn tay chính phủ trong cái chết của ông Nemtsov.
Ngay cả các giới chức chính phủ Putin dường như cũng cảm thấy mối nguy hiểm mà cái chết dũng khí của vị cựu phó thủ tướng thứ nhất có thể đặt ra, gợi lên một cách không minh bạch việc một chiếc xe chạy qua bắn chết ông vào tối Thứ sáu có thể là hành động cố ý “khiêu khích” trước vụ biểu tình được hoạch định vào cuối tuần.
Là một chính trị gia năng động, đầy phong cách và nói tiếng Anh hầu như hoàn mỹ, ông Nemtsov 55 tuổi, là người đề xướng các biện pháp cải cách kinh tế tự do mạnh mẽ và đã nổi bật trên sân khấu quốc gia trong thập niên 90, trong cương vị tỉnh trưởng Nizhny Novgorod rất được lòng dân.
Sự nghiệp chính trị đầy hứa hẹn
Một thời được truyền thông mệnh danh là “chàng trai vàng”, (một người thành công và được ngưỡng mộ), trên chính trường Nga, ông Nemtsov sau đó được tổng thống lúc bấy giờ là ông Boris Yeltsin đề cử làm phó thủ tướng thứ nhất, một việc mà nhiều người diễn giải như hành động của nhà lãnh đạo Nga chuẩn bị người kế nhiệm ông trong Điện Kremlin.
Nhưng ông Yeltsin đã bàn giao quyền cho ông Putin, khi ông Putin đắc cử tổng thống năm 2010. Ông Nemtsov trở thành một người lớn tiếng phê phán tân lãnh đạo Nga, trong lúc Điện Kremlin bóp nghẹt tiếng nói của các tổ chức truyền thông quan trọng và phát động một chiến dịch nhắm vào những nhà tài phiệt nhiều ảnh hưởng chính trị trong thời ông Yeltsin không chịu tuân theo đường lối của chính phủ.
Ông Nemtsov trở thành đại biểu của Viện Duma, hạ viện Nga, trong nhiệm kỳ đầu của ông Putin. Ông mất ghế trong cuộc bầu cử quốc hội năm 2003, cuộc bầu cử mà Đảng Nước Nga Thống nhất một đảng ủng hộ Điện Kremlin thắng lớn.
Trong những năm tiếp theo sau, ông lãnh đạo một loạt các phong trào và các đảng đối lập chủ trương cấp tiến, cùng lúc viết các bài báo tố giác chính phủ của ông Putin tham nhũng lớn.
Năm 2013, ông Nemtsov phổ biến một bản báo cáo nói rằng các viên chức và doanh nhân đã đánh cắp đến 30 tỷ đôla trong ngân quỹ dành để tài trợ Olympics Mùa đông 2014 tổ chức ở quê nhà của ông thành phố Sochi, khu nghỉ mát nằm ven Hắc hải. Ông Nemtsov nói với đài RFE/RL vào lúc đó:
“Rõ ràng các bạn bè thân hữu của Putin đang điều hành công tác chuẩn bị cho Thế vận hội Olympic. Cũng hiển nhiên là người ta sẽ không sẵn sàng đưa bạn bè mình vào tù. Tuy nhiên chúng ta không thể nhìn tất cả những việc này một cách thụ động, vì quy mô (của các hoạt động) của họ sẽ ngày càng lớn. Mức độ biển thủ mà họ thực hiện không chỉ là một trò chơi của trẻ con mà là một mối đe dọa thực sự cho an ninh quốc gia của Nga.”
Tiếng tăm lên nhanh
Ông Boris Yefimovich Nemtsov sinh ngày 9 tháng 10 năm 1959 ở Sochi. Ông học khoa vật lý, và tốt nghiệp tiến sĩ năm 1985 tại một đại học ở thành phố Gorky trên bờ sông Volga, hiện nay được gọi là thành phố Nizhny Novgorod, cách thủ đô Moscow 250 dặm về hướng đông.
Ở Gorky, hoạt động chính trị đầu tiên của ông Nemtsov là vận động chống việc xây dụng một nhà máy điện hạt nhân trong vùng. Năm 2013 trong cuộc phỏng vấn với đài phát thanh Ekho Moskvy của Nga, ông cho biết mẹ ông, một bác sĩ nhi khoa, là nguồn động viên cho ông trong hoạt động về an toàn điện hạt nhân. Ông cho biết:
“Mẹ tôi bắt đầu thu thập chữ ký, và tôi lo sợ họ sẽ bỏ tù, bắt mẹ tôi. Vì vậy tất nhiên tôi đứng cạnh bà để bảo đảm không ai đụng đến bà.”
Năm 1990, vào lúc 30 tuổi, ông Nemtsov thắng được một ghế trong đoàn Xô viết Tối cao Cộng hòa Nga, và sau đó tiến vào Xô viết Tối cao Liên Xô
Khi một nhóm chủ trương cứng rắn trong Đảng Cộng sản và cơ quan tình báo Xô viết KGB thực hiện mưu toan đảo chính nhà lãnh đạo Xô viết Mikhail Gorbachev tháng 8 năm 1991, ông Nemtsov ngồi với ông Yeltsin tại tòa nhà quốc hội và đứng cạnh chiếc xe tăng, nơi ông Yeltsin đọc bài diễn văn nổi tiếng trước những người xuống đường phản đối. Ông nói trong cuộc phỏng vấn với đài RFE/RL hồi năm 2011:
“Tôi hiểu vào thời gian đó có những ngày rất quan trọng đối với nước tôi. Và thực sự nó là ngày cáo chung của chế độ cộng sản. Chúng tôi hiểu rất rõ. Những chúng tôi không đã không thực tế.”
Thúc đẩy cải cách kinh tế
Nhiều tháng sau cuộc đảo chính thất bại, ông Nemtsov được ông Yeltsin đề cử vào chức tỉnh trưởng Nizhny Novgorod và sau đó tái đắc cử. Trong thời gian làm tỉnh trưởng, ông Nemtsov hợp tác với các chính trị gia khác để đưa ra những biện pháp cải cách thị trường và tư hữu hóa nhằm phục hồi nền kinh tế của khu vực công nghiệp.
Năm 1994, ông Yeltsin đã từng gợi ý rằng một ngày nào đó ông Nemtsov có thể sẽ điều hành đất nước. Ông Yeltsin nói về ông Nemtsov trong một chuyến đi đến Nizhny Novgorod vào năm đó, “Ông ấy quá chín chắn đến nổi quý vị đã có thể đưa ông lên làm tổng thống.”
Tiếng tăm của ông Nemtsov tiếp tục lên cao và vào năm 1997 ông Yeltsin để cử ông vào chức vụ phó thủ tướng thứ nhất. Năm đó ông 37 tuổi.
Lúc ấy ông nói đùa rằng việc bổ nhiệm ông “như đặt ông trước một đội hành quyết,” mặc dù ông đã chứng tỏ xu hướng không lui bước trước một cuộc tranh đấu.
Trong một cuộc tranh luận được truyền hình cách đây 2 năm, ông Vladimir Zhirinovsky một nhân vật chủ trương dân túy hất ly nước cam vào mặt ông Nemtsov và ông hất trả ly nước trái cây vào ông ta.
Tuy nhiên, thời gian của ông Nemtsov trong chính phủ liên bang ngắn ngủi, vào lúc Nga tiến đến tình trạng vỡ nợ tháng 8 năm 1998. Ông bị giáng chức phó thủ tướng vào tháng 4 năm đó, và đệ đơn từ chức mấy ngày sau vụ vỡ nợ, và ông Yeltsin đã chấp thuận đơn từ chức.
Thực tế nghiêm trọng hơn nhiều
Ông Nemtsov tiếp tục đồng sáng lập chính đảng Liên minh Cánh hữu (SPS) năm 1999, cùng với các cựu thành viên trong đội ngủ của ông Yeltsin. Đảng này gắn chặt với biện pháp tư hữu hóa và cải cách trong thập niên 90 mà nhiều người Nga chỉ trích gay gắt sau khi trải qua các cuộc khủng hoảng kinh tế trong thập niên.
Năm đó, ông ra ứng cử với tư cách thành viên đảng SPS và được bầu làm đại biểu Viện Duma, giữ vai trò phó chủ tịch hạ viện. Tuy nhiên 4 năm sau, đảng này thất bại không thắng được ghế nào trong cuộc bầu cử viện Duma, dưới sự chi phối của Đảng Thống nhất Nước Nga, dẫn đến việc ông Nemtsov bắt tay vào hoạt động chính trị đối lập không theo hệ thống.
Ông Nemtsov trở thành một nhà lãnh đạo các cuộc biểu tình phản đối của đối lập chống ông Putin và chính phủ của ông và bị cảnh sát chống bạo động bắt hết lần này đến lần khác trong các cuộc biểu tình trong thập niên qua.
Các nhóm và truyền thông ủng hộ Điện Kremlin phỉ báng ông cho rằng như một con rối của các chính phủ phương Tây, tìm cách đưa nước Nga trở lại tình trạng hỗn loạn xã hội và kinh tế như những năm trong thập niên 90.
Năm 2009, ông Nemtsov ra ứng cử thị trưởng thành phố Sochi, nhưng thất bại nặng trước ứng cử viên của Điện Kremlin trong cuộc bầu cử mà các nhà hoạt động đối lập nói rằng bị hoen ố bởi gian lận và thao túng đầy dẫy.
Có một lúc trong cuộc vận động, một kẻ tấn công đã ném ammonia vào mặt ông Nemtsov. Sau đó, ông nói ông tin là vụ tấn công do những nhà hoạt động ủng hộ Điện Kremlin thực hiện vì những chỉ trích của ông về Olympic Mùa Đông ở Sochi.
Đánh giá ông Putin thay đổi
Sau khi ông Yeltsin bổ nhiệm cựu viên chức KGB vào chức vụ thủ tướng năm 1999, ông Nemtsov thoạt đầu đề nghị tuyên dương ông Putin, gọi ông ra một nhân vật rất được chấp nhận đối với những người cấp tiến Nga và là một người thông minh, nhiều kinh nghiệm, có khả năng
Nhưng năm 2013 ông Nemtsov nói với đài Ekho Moskvy rằng ông chưa bao giờ ủng hộ Putin, và nói rằng mẹ ông nói với ông “đừng bao giờ tin” một người KGB.
Ông nói trong 4 năm đầu nhiệm kỳ của ông Putin – trong đó có vụ bắt trùm dầu mỏ Mikhail Khodorkovsky và đáp ứng của chính quyền trong vụ tấn công khủng bố vào trường học số 1 của Beslan năm 2004 – khiến ông trở thành người vĩnh viễn chống tổng thống Nga.
Nói chuyện với đài phát thanh RFE/RL năm 2011, ông Nemtsov nói, ông Yeltsin và đội ngũ của cựu tổng thống “ngây thơ” tin rằng sự cáo chung của chế độ cộng sản có nghĩa là sẽ “có đời sống tốt đẹp trong vài tháng.” Ông nói:
“Chúng tôi tin rằng chúng tôi chỉ loại trừ chủ nghĩa cộng sản và chúng ta sẽ được may mắn. Nhưng không may là thực tế nghiêm trọng hơn nhiều và phức tạp hơn nhiều so với những gì chúng tôi tin vào lúc đó.”
Nguồn: Reuters, AFP, BBC, Ekho Moskvy, The Moscow Times, The Wall Street Journal and Polit.ru
Tuần hành tưởng niệm ông Nemtsov tại Moscow:
