Phần 2
Câu chuyện: Tuy thực tế cho thấy, xăng dầu thiếu hụt vì Nhà máy Lọc dầu Nghi Sơn (NSRP) giảm công suất, nhiều cây xăng ở phía Nam của miền Nam Việt Nam đóng cửa tạm ngưng hoạt động hoặc bán cầm chừng nhưng Bộ trưởng Công Thương vẫn khẳng định nguồn cung không khiếm hụt, vừa hối thúc nhập cảng xăng dầu, vừa dọa sẽ sử dụng công quyền để ép chủ các cây xăng phải... phục vụ khách hàng theo giá bán đã được ấn định, bất kể giá mua ra sao (1)... mới chỉ là một khía cạnh của vấn nạn, Việt Nam khốn khổ, lận đận bởi có những... “quý ông” từ đâu đó rơi xuống rồi ngồi trên đầu thiên hạ, giành quyền định đoạt mọi thứ bất kể trí lực và tâm lực ra sao!
***
Cho đến nay, chỉ có một vài cơ quan truyền thông chính thức rụt rè nhắc lại hệ quả của chủ trương đầu tư NSRP hồi đầu thập niên 2000 (2). Theo đó, NSRP là một liên doanh bốn bên với ba là doanh nghiệp ngoại quốc: Công ty Dầu Kuwait (KPI) góp 35,1% vốn, Công ty Hóa chất Idemitsu Kosan (IKC) góp 35% vốn, Công ty Hóa chất Mitsui (MCI) góp 4,7% vốn. Chỉ có một doanh nghiệp Việt Nam là Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) – doanh nghiệp thay mặt nhà nước Việt Nam - tham gia liên doanh và góp 25,1% vốn. Vào thời điểm đó đã có khá nhiều khuyến cáo, cảnh báo về chuyện... cam kết dành nhiều ưu đãi cho các đối tác ngoại quốc tham gia liên doanh xây dựng NSRP.
Ví dụ, cho dù tỉ lệ phổ biến của thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) là 20%, song Việt Nam cam kết chỉ thu thuế TNDN của NSRP là 10% trong... 70 năm. Ví dụ cam kết... “bao tiêu sản phẩm” (mua toàn bộ sản phẩm do NSRP làm ra – các loại dầu, xăng, khí hóa lỏng), nếu vì lý do nào đó, giá nhập cảng và thuế nhập cảng xăng dầu giảm, Việt Nam sẽ xuất công quỹ... bù lỗ cho các sản phẩm của NSRP để liên doanh này luôn luôn có... lời!.. Đáng ngạc nhiên là dẫu ai cũng thấy thỏa thuận như vậy là thiếu khôn ngoan nhưng hệ thống chính trị, hệ thống công quyền Việt Nam vẫn thẳng tay gạt bỏ toàn bộ phân tích thiệt – hơn để... cam kết!
Ngay từ giữa thập niên 2010, các cơ quan hữu trách đã phát giác sản phẩm của NSRP không... đạt tiêu chuẩn Việt Nam (3) nhưng Việt Nam không thể làm gì khác ngoài việc chờ lô sản phẩm đầu tiên của NSRP (2018) để... tổ chức tiêu thụ cho đúng với... cam kết! Những... cam kết ấy đã tạo ra nghịch lý, giá xăng dầu trên thị trường thế giới biến động nhiều chừng nào thì khoản... bù lỗ cho NSRP lớn chừng đó. Giống như các quốc gia khác, hệ thống chính trị, hệ thống công quyền Việt Nam không làm ra tiền. Tiền trong công khố là thuế do toàn dân đóng góp. Đã dùng công quỹ để bù lỗ thì phải cắt bỏ các chi tiêu khác kể cả chi tiêu cho an sinh xã hội, tăng các loại thuế, kiểm soát giá bán...
Đã từng có những ước tính khá cụ thể về chuyện phải... bù lỗ bao nhiêu cho NSRP: Ví dụ, năm 2016, người ta phỏng đoán, mỗi năm, phải bù lỗ cho NSRP từ... 3.500 tỉ đến 4.000 tỉ (4). Gần đây, người ta cho rằng, trong mười năm, khoản phải bù lỗ từ... 1,5 tỉ Mỹ kim đến hai tỉ Mỹ kim! Chưa kể do các... cam kết, mỗi năm, tổng thu ngân sách quốc gia sẽ giảm hơn... chục ngàn tỉ đồng! NSRP dường như chỉ có một vài tác dụng như giúp giữ và nâng tỉ lệ tăng trưởng GDP cho một vài... nhiệm kỳ. Giúp số liệu... thu ngân sách của tỉnh Thanh Hóa thay đổi tích cực nên chính quyền tỉnh này rất sốt sắng thúc giục phải nghiêm chỉnh thực thi... bao tiêu, hạn chế nhập cảng xăng dầu (5)...
***
Không phải tự nhiên mà hạ tuần tháng 1, sau khi NSRP tuyên bố... “cắt giảm công suất” vì “khó khăn tài chính”, một số cơ quan truyền thông chính thức đã bày tỏ sự bất bình. Chẳng hạn tờ Lao động. Tờ báo này dẫn lại ý kiến của PVN – đối tác duy nhất phía Việt Nam nhưng chỉ nắm giữ ¼ vốn góp trong liên doanh do chính Việt Nam kêu gọi đầu tư và phê duyệt dự án đầu tư – giải thích lý do: “Khó khăn tài chính” chỉ là PVN chưa phê duyệt gia hạn thỏa thuận (RPA) và thanh toán sớm (EP) hợp đồng bao tiêu xăng dầu (FPOA)”. Bởi NSPR cung ứng 35% tổng lượng xăng dầu được tiêu thụ trên thị trường Việt Nam nên theo Lao động, đó là một kiểu... “làm mình làm mẩy gây sức ép” (6).
Lao động đề cập đến chuyện phải... bù lỗ cho NSRP tới 70.000 tỉ và năm ngoái, khi 90% sản phẩm của NSRP bị tồn kho, vì các... cam kết mà Việt Nam phải tính đến chuyện dừng thực hiện nhập cảng xăng dầu để dùng cho hết sản phẩm tồn kho của NSRP. Không ít ý kiến giống như Lao động, không nên để an ninh năng lượng quốc gia bị bắt làm “con tin” nhằm ép gia hạn một thoả thuận! Hoặc nhắc nhở theo kiểu... Quân đội nhân dân, rằng... doanh nghiệp phải có trách nhiệm bảo đảm cung cấp sản lượng xăng dầu theo đúng hợp đồng đã ký kết (7)! Tuy nhiên, cho dù những nhận định ấy chính xác, mong muốn đó có mãnh liệt đến mức nào đi nữa thì cũng phải nhìn vào các... cam kết!
Vi phạm các cam kết với những doanh nghiệp ngoại quốc như KPI, IKC, MCI khác với vi phạm hiến pháp và pháp luật đối với doanh nhân Việt Nam nói riêng và dân chúng Việt Nam nói chung. Các viên chức hữu trách tại Việt Nam như ông Nguyễn Hồng Diên – Bộ trưởng Công Thương Thương có thể lớn tiếng tuyên bố: Nguồn cung vẫn ổn định, xăng dầu không thiếu, dọa rút giấy phép kinh doanh, hối thúc kiểm tra gây sức ép lên các doanh nghiệp Việt Nam, buộc họ phải chấp nhận tình trạng mua giá cao do xăng dầu thiếu hụt, bán đúng mức ấn định dù giá thấp hơn nhưng không dám và không thể làm như thế với doanh nghiệp ngoại quốc vì sẽ thua trắng khi bị kiện tại các tổ chức tài phán về thương mại quốc tế. Đâu phải tự nhiên mà vừa rồi, PVN dẫu bất bình (8) nhưng vẫn phải “ngậm đắng, nuốt cay” hứa bơm thêm tiền vào NSRP (9)!
Chú thích
(2) https://thesaigontimes.vn/nhin-xa-hon-su-co-nghi-son/
(3) https://suckhoedoisong.vn/xang-dau-nghi-son-khong-dat-muc-4-tieu-chuan-viet-nam-169113508.htm
(4) https://viettimes.vn/dau-hoi-ve-hieu-qua-kinh-te-voi-du-an-loc-dau-nghi-son-post34257.html
(5) https://vnexpress.net/pvn-lo-loc-dau-nghi-son-vo-no-3777675.html
(8) https://petrovietnam.petrotimes.vn/pvndb-gian-nan-thuc-hien-nhiem-vu-bat-kha-thi-577312.html
