Ngày 9 tháng 11 đánh dấu 25 năm bức tường Berlin sụp đổ.
Chúng tôi đã nói chuyện với sử gia người Anh Frederick Taylor, một chuyên gia về Bức tường Berlin và tác giả của cuốn sách có tựa là “Bức tường Berlin – một thế giới chia rẽ 1961-1989” về những gì đã khơi ngòi cho nhà chức trách Đông Đức thoạt đầu xây bức tường này.
Theo các điều khoản của Hiệp định Yalta năm 1945, các đồng minh chiến thắng trong Thế chiến thứ hai đã chia nước Đức làm 4 khu vực chiếm đóng, khu Mỹ, khu Anh, khu Pháp và khu các nước Sô Viết.
Thủ đô Berlin nằm ở vị trí khoảng 160 kilomet bên trong khu vực Sô viết. Thành phố này cũng bị chia làm 4 khu vực giống như toàn nước Đức.
Căng thẳng giữa các cường quốc Tây phương và Sô viết
Trong khi thời kỳ hậu chiến kéo dài từ nhiều tháng đến nhiều năm, căng thẳng nổi lên giữa các nước Sô viết và 3 nước đồng minh Tây phương. Năm 1949, các khu vực Tây phương của Đức đã tách ra khỏi chính phủ cộng sản có liên hệ với Sô viết ở Đông Đức, khu vực bao quanh Berlin.
Sử gia Frederick Taylor nói, “Berlin nằm bên trong khu vực Sô viết – có thể nói như một thứ ngựa thành Troy, của chủ nghĩa tư bản dưới con mắt của phe Sô viết và các đồng minh Cộng sản Đức – trở thành một biểu tượng của lối sống Tây phương tiếp tục hiện hữu bên trong cái ngày càng trở thành một khối Sô viết thời Chiến tranh lạnh băng giá và áp chế.
Ông Taylor nói một biên giới được dựng lên giữa Đông và Tây Đức.
“Thực vậy, đến năm 1952, có một biên giới kiên cố nơi bạn có thể bị bắn vì tìm cách vượt từ Đông qua Tây Đức. Nhưng ở Berlin, vì tình trạng cá biệt của thành phố như một khu vực nằm dưới sự kiểm soát của quân đội, và tiếp tục bị đặt dưới sự kiểm soát của quân luật, ngay cả sau khi hai quốc gia Đức được thành lập.”
Ông Taylor nói tiếp: “Có những trạm kiểm soát vân vân, nhưng dân chúng thục ra có thể đi lại khá dễ dàng giữa Đông và Tây Berlin. Điều đó có nghĩa là người Đông Đức, chán ngán mức sống nghèo nàn và thiếu tự do ở Đông Đức cộng sản, mà tính đến năm 1951, thực ra nghèo hơn so với 3, 4 năm trước đó.”
Luồng di dân từ Đông Đức
Ông Taylor nói từ năm 1949 đến năm 1961, Đông Đức với khối dân 17 triệu, đã mất đi khoảng 2 triệu rưởi người bỏ qua Tây Đức.
Ông nói: “Thật vậy, điều rõ ràng đối với chính phủ Đông Đức và cuối cùng, đối với quan thầy Xô viết của họ, tính đến cuối thập niên 1950, khi chúng ta bước vào năm 1960-61, là đất nước của họ đang chảy máu đến chết – mất đi những người xuất sắc nhất cho phương Tây. Vì thế cần phải có biện pháp nào đó. Và vấn đề là biện pháp nào.”
Vị sử gia này nói các nhà lãnh đạo Đông Đức có những chọn lựa:
“Họ có thể đề xuất các cải cách, họ có thể đề nghị một nền kinh tế hữu hiệu và tốt đẹp hơn. Họ có thể đề xuất các hình thức tự do chính trị và tự do đi lại mà hầu hết những người có học thức và văn minh nhất đòi hỏi. Nhưng dĩ nhiên là họ đã không làm như thế. Họ gắn chặt với mô hình của một nền kinh tế chỉ huy theo chủ nghĩa Stalin, nay chỉ thấy ở một số rất ít nơi trên thế giới, có lẽ chỉ ở Bắc Triều Tiên và Cuba.”
Ông Taylor nói giới lãnh đạo Đông Đức cảm thấy cách duy nhất để ngăn chặn luồng di dân Đông Đức qua Tây Đức là xây lên một hàng rào thực sự. Và họ đã quyết định làm điều đó giữa Đông và Tây Berlin.
Bức tường Berlin được dựng lên
Sử gia này nói vào đêm ngày 12 rạng ngày 13 tháng 8 năm 1961, hàng tấn gỗ, những khối than và dây thép gai đã được tuồn vào Đông Berlin.
Ông Taylor kể: “Cơ bản điều họ làm đầu tiên là chạy đường dây thép gai quanh mọi thứ, chận nhiều con đường đi từ Đông qua Tây Berlin bằng chất liệu xây bẫy bằng bê-tông và những khối than. Có lính bảo vệ cách nhau vài thước canh chừng công nhân dựng các hàng rào và cơ bản là họ đã xây toàn bộ bức tường lên trong vòng chưa đầy 12 tiếng đồng hồ. Đến sáng chủ nhật, sáng ngày chủ nhật 13 tháng 8 năm 1961, mọi người thức dậy, cả người dân Đông lẫn Tây Berlin đều nhận thấy là một hàng rào đã được dựng lên. Đó chưa phải là một bức tường, chỉ là một hàng rào. Một hàng rào dây kẽm gai với những khối than để chận các đường phố và ngăn xe cộ đi xuyên qua.”
Ông Taylor nói lớp dây kẽm gai bắt đầu cho bức tường Berlin đã ngăn cách chỉ qua một đêm, một cách quyết tâm dã man, các khu phố, các gia đình và bạn bè.
Các gia đình và Khu phố bị chia cách
Dù các bạn ở đâu vào đêm đó, bạn phải quyết định làm gì. Nếu bạn là một người Tây Đức sống ở Đông Đức, thì họ để cho bạn trở về, đó là điều chắc chắn. Nếu bạn là một người Đông Đức đang ở phía Tây cùng với thân nhân chẳng hạn, mà dĩ nhiên chỉ là trong thời gian cuối tuần, thật ra, nhiều người, cả mấy ngàn người, đang ở lại miền Tây và phải quyết định làm gì: trở lại với gia đình hay ở lại Tây Đức. Nhiều người, rất nhiều người quyết định ở lại với sự hy sinh đáng kể. Nhưng cũng có những khu phố - hàng rào mới gần như nằm giữa những con đường.
Nhà sử học này nói khoảng một tuần sau, thì một công trình giống như bức tường đã được xây dựng ở phía nam Cổng Brandenburg. Khi được xây xong hoàn toàn, bức tường dài khoảng 43 kilomet nơi nó cắt ngang trung tâm Berlin và 110 kilomet nơi nó chia cách Tây Berlin ra khỏi Đông Đức. Ngoài ra, còn có thêm 300 chòi canh, cũng như những bãi mìn, đen pha và súng ống tự động bắn đi.
Ông Taylor mô tả cảm tưởng của nhiều người Đông Đức:
“Đó là thảm kịch vĩ đại của thời đại này. Đó là những hy vọng bị dập tắt, sự thất vọng, cảm tưởng bị vây hãm, cảm giác ghê rợn của tình trạng thiếu tự do đi lại, tự do hít thở, tự do cảm nhận. Tôi nghĩ khi tôi nói chuyện với những người đã sống qua tất cả những kinh nghiệm ấy, thì đó luôn là điểm nổi bật nhất. Tôi nghĩ chúng ta khó mà hiểu được.”
Trong nhiều thập niên tiếp theo đó, người dân Đông Đức đã tìm cách đi tìm tự do bằng nhiều phương pháp khác nhau, từ việc leo qua bức tường cho đến việc đào hầm đi bên dưới. Các cơ may thoát được rất nhỏ nhoi. Nhưng ông Taylor nói mọi người sẵn sàng chấp nhận mọi rủi ro để đi tìm một cuộc sống tốt đẹp hơn ngay bên kia bức tường Berlin.
