Thính giả Lê Phương ở Việt Nam hỏi:
“Thưa bác sĩ,
Em đi xét nghiệm tại Trung tâm y tế dự phòng tỉnh (lúc xét nghiệm em nhịn đói, chưa ăn gì cả) thì nhận được kết quả dương tính sán chó, mèo. Em được bác sĩ cho thuốc Albendazole, uống trong 2 tuần, ngày uống 2 viên vào buổi sáng.
Em đi xét nghiệm tại bệnh viện tư (lúc xét nghiệm em đã ăn sáng) thì nhận được kết quả âm tính với sán chó, mèo.
Do sợ nên em đã uống thuốc Albendazole theo hướng dẫn của bác sĩ tại trung tâm y tế dự phòng tỉnh.
Bác sĩ cho em hỏi nếu em không bị sán chó, mèo thì có uống thuốc Albendazole được không ạ? Thuốc có tác dụng phụ gì đến sức khỏe của em không?”
Bác sĩ Hồ Văn Hiền trả lời:
Chó mèo có thể bị nhiễm nhiều loại ký sinh trùng như "sán tròn" hay giun đũa (round worm), sán dây (tapeworm), sán móc (hookworm, ancylostoma); các loại sán này có thể được truyền qua người qua đường miệng hoặc qua đường da. Ví dụ sán móc có thể chui vào da lúc người đi chân không trên bãi biển, trong vườn có phân chó, chỗ nó chui vào da gây ngứa đỏ và có thể thấy đường đỏ ngoằn ngoèo đi dưới da (cutaneous larva migrans). Thường gặp nhất là sán tròn toxocara canis (chó) hay T. cati (mèo) gây ra bịnh toxocariasis. Hầu như thế nào con chó cũng có bị toxocara một vài lần trong đời và bác sĩ thú y thường cho xổ (tẩy) lãi đều đặn. Hết 20% chó trưởng thành và 50% chó con mắc Toxocara. Chó mẹ truyền qua chó con lúc có thai và lúc cho con bú. Ký sinh trùng thải ra từ phân chó rất nhiều, mỗi con sinh ra cả 200,000 trứng, và các trứng này có thể sống sót qua nhiều năm ngoài trời, trong các bãi các em bé hay đến chơi. Ở Mỹ, thường là trẻ con mắc bịnh này, nhất là vùng khí hậu ẩm ướt và nóng (ví dụ miền nam), do chơi các nơi đất bị nhiễm trứng sán do chó hay mèo đi cầu ở đó mà chủ không hốt lên và bỏ đi vào thùng rác. Trứng sán cần phát triển trong đất một thời gian mới gây bịnh được; nếu bé chỉ tiếp xúc trực tiếp với con chó hay con mèo thì không bị nhiễm Toxocara. Trẻ có tật ăn đất (pica) dễ bị bịnh này. Trứng do người nuốt vào ruột non, nẩy nở ở đó, rồi thành ấu trùng đi theo dòng máu chui vào gan, phổi , mắt, não bộ (second stage larva) và sẽ bị bọc lại bằng một màng bao quanh (encyst) trong một bộ phận của con người, gây ra phản ứng viêm cục bộ trong một bộ phận vì con người chỉ là ký chủ "tình cờ", bất đắt dĩ của toxocara (accidental host); ký sinh trùng không trưởng thành được và không đi hết chu kỳ. Ngược lại, lúc được nuốt vào ruột chó hoặc mèo, trứng thành ấu trùng (larva) sẽ lên phổi, nuốt trở lại vào ruột trưởng thành ở trong ruột con chó, mèo và sinh trứng tiếp). Gà, thỏ, cừu cũng là ký chủ bất đắc dĩ. Người cũng có thể bị nhiễm toxocara do ăn thịt gà, thịt cừu, thịt thỏ chưa nấu chín nếu những con vật này chứa những ấu trùng trong thị của nó.
Người bịnh có thể không có hay có ít hay nhiều triệu chứng. Nhẹ thì mệt mõi, ho, nhức đầu, mất ngủ, khó chịu, đau bụng. Có thể triệu chứng nặng hơn như khò khè khó thở, nhất là trẻ em.Khám thấy gan lớn, hạch lâm ba sưng. Ký sinh trùng có thể di đến mắt (ocular larva migrans, có thể bị định bịnh nhầm là u bướu mắt ở trẻ em, có thể gây mù mắt một bên).
Thử máu sẽ thấy những dấu hiệu của cơ thể phản ứng với ký sinh trùng như các tế bào eosinophil, lượng kháng thể (immunoglobulin) tăng cao. Thử nghiệm máu (PCR, ELISA, serological testing) giúp phát hiện nhiễm toxocara. Các thử nghiệm ELISA đáng tin cậy hơn, nhạy cảm đến 78%, và đặt thù 90%)(78% sensitivity and 90% specificity); có nghĩa là nếu thử dương tính 100 lần thì đúng là có ký sinh trùng trong 90 trường hợp và 10 trường hợp là "lộn". ELISA (enzyme-linked immunosorbent assay) tìm và đo các kháng thể đặc thù với antigen của con ký sinh trùng, chứng minh là cơ thể đã tiếp cận với ký sinh trùng. Tuy nhiên, người có sán lãi cũng có thể phản ứng chéo với Toxocara canis. Người ta khuyến cáo không nên căn cứ trên một thử nghiệm thôi mà chẩn đoán mắc bịnh Toxocara.
Trường hợp vị thính giả, không biết hai phòng thí nghiệm có dùng test gống nhau hay khác nhau, khác độ nhạy cảm (sensitivity), khác độ đặc thù (specificity); có thể thử nghiệm thứ nhất đúng, và sau khi chữa thuốc, số lượng ký sinh bớt nhiều, hay độ nhạy cảm khác với phòng thí nghiệm công, cho nên đọc là âm tính.
Thuốc mebendazole hay albendazole làm con sán hay con lãi không hấp thu đường glucose được, mất dự trữ glycogen và mất nguồn năng lượng (ATP), do đó ký sinh trùng bị tê liệt và chết dần dần.( Khác với những thuốc chữa lãi khác như pyranthel và piperazine tác dụng trên hệ thần kinh con ký sinh trùng (sán lãi) là các cơ của nó không đáp ứng với acetylcholine và do đó nó bị tê liệt nhanh chóng, bị đẩy ra khỏi ruột và còn sống lúc bị đi cầu ra ngoài).
Về câu hỏi nếu không có bịnh giun sán, uống albendazole có sao không, thì câu trả lời là nói chung thuốc an toàn, vã lại, dù không có gian sán chó mèo đi nữa, khả năng một người VN trung bình có các ký sinh trùng khác trong người cũng khá cao, cho nên tôi nghĩ có lợi nhiều hơn có hại.
Chúc bịnh nhân may mắn.
Bác sĩ Hồ Văn Hiền
Ngày 12 tháng 2 năm 2018
Quý vị có thể xem và nghe lại các bài giải đáp trên mạng Internet ở địa chỉ voatiengviet.com
Quý vị muốn được giải đáp các thắc mắc về những vấn đề y học thường thức, xin gọi đến số (202) 205-7890, hoặc E-mail đến địa chỉ <vietnamese@voanews.com>.
