Người xưa nói “Biết người biết ta trăm trận trăm thắng”. Không hẳn vậy. Nhưng nếu không biết sức mình sức người thì rủi ro và nguy cơ thất bại sẽ rất cao.
Nhưng làm sao để đánh giá xác thực về khả năng, sức mạnh hay nói chung là quyền lực của một quốc gia, và so sánh với các quốc gia khác, trong vùng và trên thế giới? Chỉ số kinh tế, quân sự hay khả năng công nghệ có đủ để tô vẽ bức tranh này không?
Giới ưu tú chính trị Úc hiện đang lo lắng rằng cuộc xung đột với Trung Quốc, rồi chiến tranh lan rộng trong tương lai, khoảng năm 2026, là có khả năng xảy ra. Năm chuyên gia về an ninh quốc gia mới ngồi với nhau hai ngày vào đầu tháng Ba này để thảo luận sâu rộng về chủ đề này và nhận định rằng một trong những nguy cơ đó là nếu Trung Quốc tấn công Đài Loan, Mỹ sẽ tham chiến, và Úc sẽ không có sự lựa chọn nào ngoài liên minh với Mỹ.
Viện nghiên cứu Úc tên Lowy Institute đã dành nhiều nguồn lực và thời gian trong những năm qua để điều nghiên quyền lực các quốc gia tại châu Á Thái Bình Dương, chủ yếu là so sánh với quyền lực của Trung Quốc. Cũng xin được nhắc lại rằng năm 2018, khi phần lớn giới ưu tú chính trị của Úc nhận thức được mối đe dọa và hiểm họa của Trung Quốc đang ngày càng mạnh mẽ - điều mà trước đó họ vẫn nghĩ Trung Quốc sẽ trổi dậy trong hòa bình mà chính Bắc Kinh đã dầy công tuyên truyền - viện nghiên cứu Lowy Institute đã thực hiện bản đánh giá mang tên Chỉ số Quyền lực Châu Á (Asia Power Index). Bản đánh giá này đo lường nguồn lực và ảnh hưởng của một số quốc gia và qua đó xếp hạng thứ tự quyền lực tương đối tại châu Á. Nó đánh giá 26 quốc gia về khả năng định hình môi trường chung quanh, dựa trên 133 yếu tố thuộc 8 chủ đề khác nhau.
Tám chủ đề này bao gồm: Khả năng Quân sự và Mạng lưới Phòng thủ, Khả năng Kinh tế và Mối Quan hệ, Ảnh hưởng Ngoại giao và Văn hóa, cũng như Khả năng Phục hồi và Nguồn lực Tương lai (Military Capability and Defence Networks, Economic Capability and Relationships, Diplomatic and Cultural Influence, as well as Resilience and Future Resources).
Lowy Institute cho hay cuộc nghiên cứu của họ dựa trên hơn một nửa dữ liệu do chính họ nghiên cứu, còn lại dựa trên hàng trăm nghiên cứu tầm quốc gia và quốc tế.
Mỗi năm Lowy Institute cập nhật bản báo cáo của mình. Năm nay 2023, Lowy Institue tính thêm 3 yếu tố khác dựa trên nghiên cứu sơ bộ của họ, theo dõi sự tham gia ngoại giao cấp cao giữa tất cả các quốc gia được nghiên cứu, qua đó cho phép họ thực hiện các so sánh mới về ảnh hưởng ngoại giao và quốc phòng trên khắp châu Á. Lowy Institute đưa ra một số kết luận về năm 2023 như sau:
Một, sự cô lập của Trung Quốc (qua chính sách Covid kể từ đầu năm 2020) gây ra tổn thất nặng nề cho vị thế của nước này vào năm 2022 nhưng họ vẫn đang trổi lên về năng lực quân sự hơn bao giờ hết.
Hai, Mỹ vẫn tiếp tục đứng đầu các Chỉ số Quyền lực châu Á phần chính vì do thiệt hại của phía Trung Quốc.
Ba, phần lớn các quốc gia vẫn đang chịu ảnh hưởng từ sự kéo dài Covid, và phần lớn không có khả năng phục hồi như trước thời Covid.
Đông Nam Á đang năng động hơn về mặt ngoại giao hơn bao giờ hết.
V.v…
Cũng xin được nhắc lại định nghĩa của quyền lực để cùng hiểu và nhận xét. Theo Lowy Institute, quyền lực là năng lực của một quốc gia để định hướng hay ảnh hưởng lên hành xử của những quốc gia khác, những tác nhân khác, và lên hướng đi của các sự kiện quốc tế. Lowy Institute cho rằng quyền lực có thể được đo lường bằng hai cách: một là dựa trên nguồn lực, tức những gì quốc gia đó có; và hai, dựa trên khả năng ảnh hưởng của quốc gia đó, tức những gì quốc gia đó có thể làm với nguồn lực mình có.
Sau khi đưa ra định nghĩa, phân loại, và trình bày hai cách đo đạt quyền lực như trên, cũng như xác định 8 chủ đề để dựa vào để đánh giá, Lowy Institute đi đến nhận định như sau:
Quyền lực tổng thể theo thứ tự là: thứ nhất là Mỹ; hai là Trung Quốc; ba là Nhật; bốn là Ấn Độ; năm là Nga; sáu là Úc. Việt Nam đứng hàng thứ 12. Thái Lan đứng thứ 10. Đài Loan thứ 14. Phi Luật Tân thứ 16. Bangladesh thứ 19. Papua New Guinea sau cùng, thứ 26.
Quốc gia nào có tỷ số 40 hoặc hơn được xem là quyền lực lớn (major power). Siêu cường quốc phải trên chỉ số 70; quyền lực trung bình (middle power) là trên chỉ số 10. Tính ra thì chỉ có Mỹ có chỉ số 80.7, trong khi Trung Quốc là 72.5. Nhật 37.2; Ấn là 36.3; Úc 30.9; Việt Nam 17.5.
Trước đây Lowy Institute, và nhiều cơ quan nghiên cứu khác, ước đoán Trung Quốc có khả năng qua mặt kinh tế Mỹ, và quyền lực Mỹ, trong một đến hai thập niên nữa. Điều ngạc nhiên theo nhận xét của Lowy Institute là Trung Quốc không thể làm ngắn lại khoảng cách giữa Trung Quốc và Mỹ, khoan nói đến vượt qua Mỹ, trong những năm qua, và theo đà này thì rất hiếm để Trung Quốc vượt qua được vào cuối thập niên này. Ngay cả khi Trung Quốc có thể vượt qua thì sẽ không bao giờ áp đảo như Mỹ từng một thời. Lowy cho rằng Trung Quốc xây dựng sức mạnh được nhờ vào vị thế của nó như là trung tâm của hệ thống kinh tế tại châu Á. Trong khi đó Mỹ xây dựng sức mạnh từ khả năng quân sự và mạng lưới phòng thủ vùng mà Mỹ chiếm ưu thế.
Lowy Institue nhận định rằng chính sách Không Covid (Zero Covid) đã làm Trung Quốc giới hạn khả năng nối kết trong vùng và toàn cầu. Khả năng nối kết này đã làm Trung Quốc thiệt hại về nhiều mặt, trong đó có đầu tư từ nước ngoài, giảm từ 200 tỷ đô la trong 3 năm xuống còn 120 tỷ đô la, đến năm 2022. Cũng vì thế mà khả năng kinh tế của Trung Quốc, tính theo sức mạnh và khả năng dùng kinh tế để đạt được ưu thế địa chính trị, đã suy giảm xuống mức thấp nhất kể từ năm 2018 khi Lowy Institute bắt đầu cuộc nghiên cứu này.
Vì như thế nên Lowy Institute nhận định rằng Trung Quốc có lẽ sẽ không bao giờ vượt trội quyền lực Mỹ hay thay thế địa vị của Mỹ. Mỹ vẫn tiếp tục duy trì vị thế vượt trội trong 6 trên 8 chủ đề đánh giá của Lowy Institute, trong đó lấy lại được ưu thế của Khả năng Kinh tế nhưng lại thua kém Trung Quốc về Ảnh hưởng Ngoại giao trong vùng.
Cũng liên quan đến đề tài này, cơ quan nghiên cứu hàng đầu Viện Nghiên cứu Chính sách Chiến lược Úc (Australian Strategic Policy Institute/ASPI) cũng vừa mới công bố bản nghiên cứu về công nghệ mang tính quyết định (Critical Technology Tracker). Đó là công nghệ về Trí tuệ Nhân tạo/AI, Máy tính lượng tử/QC, Tự động/Automation, và bao nhiêu công nghệ đang thịnh hành và sẽ ãnh hưởng sâu xa lên đời sống và chính trị quốc tế hiện nay và tương lai. ASPI đang quan tâm rằng Trung Quốc đang ngày càng tập trung nỗ lực để xây dựng sức mạnh hàng đầu về các công nghệ giúp quyền lực của họ củng cố và phát triển.
Đây là một trong những đề tài sẽ được trở lại trong thời gian tới.
Diễn đàn